در ابتدا لازم است یادآوری کنیم: قرآن، خطاب به فرزندان می گوید که به پدر و مادر، حتی اُف مگویید، یعنی با صدای بلند و اهانت آمیز با آنها سخن مگویید. قرآن، حتی کمترین بی احترامی را در برابر پدر و مادر اجازه نداده است. در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم: «لو علم الله شیئاً هو أدنی من اُف لنهی عنه، و هو من أدنی العقوق، و من العقوق ان ینظر الرجل الی والدیه فیحّد النظر الیها.»( ملامحمدمهدى نراقى، جامع السعادات، ج 2، ص 258، بیروت، منشورات مؤسسه الاعلمى للمطبوعات) اگر چیزی کمتر از اُف وجود داشت، خدا از آن نهی می کرد و این، حدّاقل مخالفت و بی احترامی نسبت به پدر و مادر است و از این جمله، نظر تند و غضب آلود به پدر و مادر است. احترام به پدر و مادر آن قدر لازم است که حتی نباید در برابر آنها کمترین سخنی که دلیل بر ناراحتی از آنها و یا حتّی تنفّر باشد، بر زبان جاری ساخت.اما از طرفی، قرآن کریم در آیات زیادی در کنار توصیه به اطاعت از والدین، این نکته را نیز گوشزد می کند که متابعت از پدر و مادر، مشروط بر عدم تضاد با فرمان خداوند است و در صورتی که متابعت از والدین، سبب خروج از عبودیت شود، این اطاعت لازم نیست. خداوند متعال، پیش از آنکه اطاعت از والدین را بخواهد، دعوت به عبودیت و پرستش و اطاعت خویش و عمل به اصل توحید را می خواهد. بالاترین حق را خداوند بر گردن ما دارد که بر تمام حقوق دیگر، مقدّم است: «لا طاعة لمخلوق فی معصیة الخالق.»( نهج البلاغه(شیخ محمد عبده)، حکمت 165.) طاعت هیچ آفریده ای از رهگذر نافرمانی آفریدگار، معقول و جایز نیست و ما مجاز نیستیم که اطاعت از غیر خدا را بر اطاعت از خدا ترجیح دهیم.

بعضی ازسفارشها نسبت به والدین ازکتاب مصباح الشریعه ص436- 438 (منتسب به امام صادق علیه السلام ):
– قال الصّادق علیه السّلام: برّ الوالدین من حسن معرفة العبد باللَّه تعالى، إذ لاعبادة أسرع بلوغا بصاحبها إلى رضى الله تعالى من برّ الوالدین المسلمین لوجه الله تعالى، لانّ حقّ الوالدین مشتقّ من حقّ الله تعالى إذا کانا على منهاج الدّین و السّنّة، و لا یکونان یمنعان الولد من طاعة الله تعالى إلى معصیته، و من الیقین إلى الشّکّ، و من الزّهد إلى الدّنیا : حضرت امام صادق علیه السّلام مى فرماید که: حسن سلوک و نیکوئى به پدر و مادر نتیجه شناخت پروردگار است، چرا که تحصیل رضاى والدین و نیکوئى به ایشان کردن از سایر اعمال حسنه بیشتر و پیشتر صاحب خود را به رحمت الهى و رضاى او نزدیک مى کند، به شرط آن که والدین مسلمان باشند و نیکوئى به ایشان محض از براى خدا باشد، چرا که حقّ پدر و مادر، مشتقّ از حقّ پروردگار است و خدمت به ایشان، خدمت به الهى است.
– و امّا فی باب العشرة فدارهما و ارفق بهما، و احتمل اذاهما نحو ما احتملا عنک فی حال صغرک: و امّا در باب معاشرت و سلوک با والدین، باید به طریق مدارا و هموارى باشد و اگر از ایشان اذیّتى به تو رسد، تحمّل نما، چرا که ایشان در کوچکى زحمت بسیار و آزار بى شمار از تو کشیده اند، اگر در بزرگى رعایت ایشان کنى و متحمّل آزار ایشان شوى سهل باشد.
– و لا تضیّق علیهما ممّا قد وسّع علیک من المأکول و الملبوس: و باید تنگ نگیرى به والدین از آن چه خداى تعالى به تو وسعت داده است و تنگ نگرفته است از خورش و پوشش.
– و لا تحوّل وجهک عنهما، و لا ترفع صوتک فوق أصواتهما، فانّ تعظیمهما من امر الله تعالى، و قل لهما بأحسن القول و الطفه، فانّ الله لا یضیع أجر المحسنین. : و رو مگردان از والدین و بلند مکن صداى خود را بلندتر از صداى والدین و هر چه مى گوئى با ایشان از روى لطف و مهربانى گو، نه از روى درشتى. چرا که نیکوئى تو به والدین، موجب نیکوئى خدا است به تو و تو که با پدر و مادر در مقام نیکوئى و مهربانى باشى، خداوند عالم نیز با تو در مقام مهربانى و لطف مى شود، چرا که خداوند عالم ضایع نمى گذارد مزد نیکو کاران را.
– روایت است که حضرت سجّاد علیه السّلام هرگز با والدین چیزى نمى خورد. سبب این از آن حضرت پرسیدند. فرمود که: مى ترسم که سبقت کنم به لقمه اى که نظر ایشان به او باشد و موجب عقوق من شود.

با توجه به مطالب بالا می توان شرایط اطاعت از والدین را در موارد زیر خلاصه نمود :
1- به راه حقّ و دین مستقیم باشند.
2- فرزند را از اطاعت و بندگى خداى تعالى منع نکنند ، و وى را به معصیت و نافرمانى ترغیب نکنند.
3- اطاعت از ایشان مشروط به عدم تضاد با فرمان خداوند است و در صورتی که متابعت از والدین، سبب خروج از عبودیت شود، این اطاعت لازم نیست.
4- فرزند را از یقینی که دارد به شکّ مایل نکنند.( مثل آن که مانع نشوند او را از تحصیل علم و تحصیل اجتهاد، که واجب است، و ترغیب نکنند به تقلید که مشکوک فیه است. که اطاعت در این صورت واجب نیست بلکه جایز نیست.)
5- و همچنین اگر فرزند علاقه به دنیا چندان نداشته باشد و راغب به زهد و تقوى باشد و والدین خلافش خواهند، باز اطاعت لازم نیست.
ضابطه کلى اطاعت از والدین چنین است که : در هر چه ضرر به آخرت ندارد، اطاعت والدین واجب است و بس، چنانکه فرموده است که: و لا یدعوانه إلى خلاف ذلک، فإذا کان کذلک فمعصیتهما طاعة و طاعتهما معصیة. اگر والدین فرزند خود را به آنچه که مضربه آخرت است،دعوت کردند پیروی نکردن از ایشان واجب می شود واطاعت از ایشان معصیت !
همچنانکه در قرآن( عنکبوت- 8 ) چنین فرموده :وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداکَ لِتُشْرِکَ بِی ما لَیْسَ لَکَ به عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما. «وصیّت کردیم ما انسان را که به والدین خود إحسان و نیکوئى کنید و از گفته و فرموده ایشان، سر نپیچید مگر آن که تکلیف شرک و کفر به فرزند کنند که در این هنگام اطاعت لازم نیست».

– با توجه به اهمیت احترام به والدین، مطالب زیررا در راستای پاسخ به سوال شما تقدیم می کنیم :
1- مواردی که اطاعت آنها فرزند را به سختی و حرج بیندازد و یا موجب ضرر فوق العاده دینی یا دنیوی گردد مثل این که فرزند خود را، از ازدواج منع کنند در حالی که فرزند نیازمند ازدواج است و یا فرزند را امر به طلاق همسرش کنند و این مستلزم خسارت سنگین فرزند است، در این گونه موارد اطاعت آنها واجب نیست. امامثلا در انتخاب رشته تحصیلی برای فرزند از طرف پدر یامادر! آن قدر نباید سخت گیرانه برخورد کرد، زیرا ممکن است که مثلاوالدین به تحصیل در خارج از شهر برای فرزندشان بتا بر مصالحی رضایت ندهند و رعایت حال والدین اولویت دارد.
2- اگر اشتباه والدین شما خیلی فاحش است و از سویی مخالفت با آنها موجب دل شکستگی آنها می شود با حفظ آرامش خود و بدون اینکه کار را به جدال و پرخاشگری بکشانید و یا اینکه آنها را عصبی کنید، بدنبال فرصتی مناسب(در شرایطی که حالت عادی دارند نه در زمان عصبانیت) باشید و به محض یافتن این فرصت خیلی مؤدبانه و با استدلال قوی؛ اشتباهشان را به آنها تذکر دهید و یادتان نرود که در هر حال احترام به والدین واجب است ولو آنها کافر باشند.
3- اگر واقعا پدر ومادر اشتباه کنند تبعیت از«شر»ایشان ، « شر»را تبدیل به «خیر» نمی کند .
4- در بعضی موارد که اختلاف نظر یا اختلاف سلیقه بین فرزند و والدین می باشد باید از واسطه استفاده نمود یعنی از طریق افراد بزرگ تر فامیل و کسانی که مورد احترام والدین هستند، لذا پیشنهاد می کنیم خواسته های خود را با چنین اشخاصی مطرح کنید تا آنها وظیفه جلب رضایت پدر و مادر را به عهده بگیرند.
5- تذکر دادن به پدر ومادر، اگر با حفظ احترام وتوجه به مقام ایشان وهمراه با خضوع باشد، مانعی ندارد .
6- احترام پدر ومادرهمسرتان نیز، مانند پدر ومادر خودتان لازم و واجب است ، ولی در قران وروایات ولایتی را برای پدر ومادر همسر نسبت به داماد معین نکرده اند الا اینکه از رسول خدا صلی الله علیه وآله چنین نقل کرده اند:  «ابائکم ثلاثه:اب یولدک ، أب یعلمک و أب یزوجک» وبه همین دلیل پدر زن را نیز پدر خودش باید بداند ولی از باب اینکه مانند پدرش،آیا ولایت دارد ؟چنین چیزی در آیات وروایات یافت نشد.

– حاصل سخن اینکه:
در صورتی که به اشتباه بودن حرف پدر ومادر خود یقین دارید ، به پاس زحمات شبانه روزی که برای شما متحمل شده اند، اشتباهات آنها را باید نادیده بگیرید؛ ولی از این پس بهتر است با چند تن از افراد متدین و کارشناس مشورت نمائید و اگر به این نتیجه رسیدید که آنچه را که پدر و مادرتان به شما گفته اند واقعا به نفع شما نبوده، از راه اشتباهی که در پیش گرفته بودید باز گشته و به سخنان کارشناسان گوش فرا دهید. البته در این زمینه در رفتار با والدین کمال احترام و تواضع را داشته باشید.

– منابعی برای مطالعه در زمینۀ احترام به والدین:
1- روابط سالم در خانواده، نویسنده: سید داوود حسینی، ناشر: بوستان کتاب قم.
2- راهنمایی خانواده، نویسنده: امیر ملک محمدی، ناشر: شهاب الدین.
3- والدین و فرزندان، نویسنده: علی محمد حیدری نراقی، ناشر: مهدی نراقی.