پرسشگرگرامی؛ دغدغه و نگرانی و ناراحتی شما در مورد سستی و کوتاهی در امر نماز بیانگر احساس تعهد و وجود روح تدین در شما است و این امری مثبت و مطلوب و قابل تقدیر است. باید ریشه یابی کنید و ببینید چه عاملی باعث شده نسبت به نماز سستی کنید و بعد در صدد جبران بر آیید. عوامل مختلفی باعث می شود که یک جوان نسبت به عبادت خدا بی توجه شود. نماز رابطه انسان با خداوند است و انسان بدون خداوند احساس تنهایی می کند و هیچ قدرت و آرامشی در زندگی ندارد.
بهترین راه حل ارتباط با یکی از علمای اخلاق است . اگر بتوانید زیر نظر استاد اخلاق یا عالم دینی قرار بگرید و با ایشان مراوده داشته باشد کم کن به حالت اولیه بازمی گردید و به رضایت و آرامش می رسید. مطالب زیر را هم مطالعه کنید مفید است.
عوامل سستی در نماز:
سستی نسبت به نماز عوامل متعدد و فراونی دارد که به مهم ترین آنها اشاره می شود :1. عدم معرفت نسبت به خالق یکتا و حقیقت نما عدم معرفت نسبت به خالق یکتا و حقیقت نماز، باعث می شود توجّه به نماز در ما کمتر شود. مهمترین مشکل ما با نماز اینست که خود را نیازمند به نماز خواندن، نمی دانیم بلکه تنها به چشم یک تکلیف به آن نگاه می کنیم ؛ تکلیف هم همانطور که از لفظ آن معلوم است یعنی کاری که با مشقت و سختی انجام پذیرد. همه ی اینها به این خاطر است که نسبت به خالق خویش، معرفت صحیحی نداشته و از اسرار نماز آگاه نیستیم. اگر پی به عظمت خدای یکتا ببریم و بدانیم که او معشوق هستی است و نماز عشق بازی با این معشوق است و او با همه عظمت خود به ما اجازه داده که به دیدارش برویم، آیا در انجام آن کوتاهی خواهیم کرد؟انبیاء الهی و اولیاء خدا چون عظمت حق تعالی را درک کرده بودند نماز را نور چشم خود می دانستنددر محجة البیضاء آمده است که خداوند فرمود : «یا داود : اگر آنان که روی از من گردانیده اند می دانستند انتظار و شوق مرا به ترک معصیتشان و مدارایم را با ایشان، هر آینه از شوق، جان می باختند و در اثر محبت و عشق، بند بندشان از هم می گسست.»ندهی اگر به او دل، به چه آرمیده باشی ؟
نگزینی ار غم او چه غمی گزیده باشی؟
نظری نهان بیفکن، مگرش عیان ببینی
گرش از جهان نبینی زجهان چه دیده باشی؟
سوی او چو نیست چشمت، چه در آیدت به دیده؟
سوی او چو نیست گوشت چه سخن شنیده باشی؟ ( فیض کاشانی )
2- گناه
از مهم ترین عوامل بی توجهی به نماز و سستی در آن گناه است. حضرت حق (جل و علا) دستور فرمودند که با شیطان طرح دوستی نریزید و از دستورات او پیروی نکنید؛ چرا که مطیع شیطان، از خدا اطاعت نمی کند. وقتی انسان، آلوده ی به گناه می شود یا اصلا به سمت نماز و نیایش با خدا نمی رود و یا از نماز و عبادت خویش حظ و بهره ای نخواهد برد. بطور طبیعی هر فردی به چیزی گرایش دارد که از آن لذت می برد! بنابراین چون فرد گناهکار از نمازش لذت نمی برد ممکن است کم کم نماز را ترک کند و شیطان را به هدفش برساند.
3- دنیا گرایی
گرایش به سمت دنیا درست در مقابل گرایش به سمت خدا است. به هر مقدار که انسان به سمت دنیا می رود از خدا دور می گردد و برعکس. بنابراین باید توجه کرد که حب افسار گسیخته به دنیا و علاقه ی قلبی به تمایلات نفسانی، ریشه ی همه ی خطاها و گناهان است و در اثر این محبت است که انواع گناهان از انسان سر خواهد زد و حتی در نماز هم، تمام توجه کسی که محب دنیا است، به سمت دنیا و منابع آن خواهد بود و در نتیجه لذتی از نماز نمی برد و کم کم کاهل نماز شده و چه بسا نماز را ترک کند و به خسران ابدی گرفتار شود.
4-عدم آگاهی از آثار نماز
– نماز آرامش دل: «آنها کسانى هستند که ایمان آورده اند، و دل هایشان به یاد خدا مطمئن(و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل ها آرامش مى یابد!» ( الرعد : 28)
پرسشگر عزیز، آرامش از نعمتهای عظیم الهی است. حتما در زندگی تجربه کرده اید؛ انسان وقتی آرامش ندارد از هیچ چیزی لذت نمی برد. همواره روحی مشوش دارد. انسان زمانی می تواند، فرد موفقی در عرصه های مختلف باشد، که دارای روح و روانی آرام باشد و این حاصل نمی شود مگر در اثر ارتباط با خالق مقتدر.
– از زشتی به دور می شوی: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ؛ آنچه را از کتاب(آسمانى) به تو وحى شده تلاوت کن، و نماز را برپا دار، که نماز(انسان را) از زشتیها و گناه بازمى دارد» (العنکبوت : 45).
– نماز بهترین کمک کار انسان در برابر مشکلات: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ؛ اى افرادى که ایمان آورده اید! از صبر(و استقامت) و نماز، کمک بگیرید! (زیرا) خداوند با صابران است» (البقرة : 153)
5- عدم توجه به پیامدهای سستی در نماز
– ورود به جهنم: در سوره مدثر در آیات 40 تا 43 خداوند از این حقیقت پرده بر می دارد:
بهشتیان سؤال مى کنند… از مجرمان: چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟! مى گویند: ما از نمازگزاران نبودیم». می دانید چرا انسان با ترک نماز چنین روزی پیدا می کند؟ چون کسی که با خدا در ارتباط نبود به ناچار با شیطان در ارتباط خواهد شد. از این رو جایگاه او جای جزء آتش نیست.
– بی دینی: «بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الْکُفْرِ تَرْکُ الصَّلَاةِ ؛ فاصله بین بنده و کفر ترک نماز است » ( جامع الأخبار، ص: 74)
– محرومیت از شفاعت: «ابوبصیر می گوید : پس از شهادت امام صادق (علیه السلام) نزد اُمِّ حمیده (کنیز امام صادق علیه السلام) برای عرض تسلیت رفتیم، گریه کرد و ما نیز از گریه ی او، گریه کردیم، سپس گفت : ای ابا محمد (لقب دیگر ابو بصیر) اگر امام صادق (علیه السلام) را هنگام مرگ می دیدی، چیز عجیبی مشاهده می نمودی ؛ چشم های خود را گشود و فرمود: بستگانم را حاضر کنید، ما همه ی آنها را حاضر کردیم، به آنها نگاه کرد و فرمود : « اِنَّ شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُستَخِفّاً بِالصَّلوةِ؛ همانا شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمرد، نرسد» (طرائف الحکم یا اندرزهاى ممتاز، متن ج 2، ص: 451)
– باطل شدن اعمال: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:« مَنْ تَرَکَ صَلَاتَهُ حَتَّى تَفُوتَهُ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ ؛ کسی که بدون دلیل نمازش را رها کند تا اینکه قضا شود بدرستیکه اعمالش را باطل کرده است.» ( جامع الأخبار، ص: 73)
– اولین چیزی که در قیامت بر آن محاسبه می شود نماز است. پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمود: بهترین واجبات پس از شناخت (خدا) نماز است. نماز نخستین چیزى است که بنده را براى آن مورد حساب قرار مى دهند، اگر پذیرفته شد سایر اعمال نیز پذیرفته مى شود و اگر پذیرفته نشد بقیّه اعمال نیز پذیرفته نمى شود. (الکافی ج 3 ص 268 )
– شیطان بر تارک الصلاه مسلط شده و او را دچار گرفتاریهای بزرگ می کند: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند : «لَا یَزَالُ الشَّیْطَانُ یَرْعَبُ مِنْ بَنِی آدَمَ مَا حَافَظَ عَلَى الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ- فَإِذَا ضَیَّعَهُنَّ یَجْتَرِئُ عَلَیْهِ وَ أَوْقَعَهُ فِی الْعَظَائِمِ ؛ همواره شیطان از بنی آدم گریزان است مادامی که بر نماز های پنج گانه محافظت می نماید اما هنگامیکه آنها را ضایع نماید بر او جرأت پیدا کرده و او را دچار گرفتاریهاى بزرگ مى کند.» ( جامع الأخبار، ص: 74)
– مصیبت های پانزده گانه در دنیا، مرگ، قبر و قیامت شامل سبک شمارنده نماز می شود
در روایت آمده، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از پدر بزرگوارش حضرت محمّد (صلّى اللَّه علیه و آله) پرسیدند: اى پدر جان! سزاى مردان و زنانى که نماز را سبک بشمارند، چیست؟ فرمود: اى فاطمه، هر کس چه مرد باشد و چه زن، نمازش را سبک بشمارد، خداوند او را به پانزده مصیبت گرفتار مى نماید: شش چیز در سراى دنیا، و سه چیز هنگام مرگ، و سه چیز در قبرش، و سه چیز در قیامت هنگام بیرون آمدن از قبر.
مصیبتهایى که در دار دنیا بدان مبتلا مى گردد عبارتند از:
1- خداوند، خیر و برکت را از عمر او برمى دارد. 2- خداوند، خیر و برکت را از روزى اش برمى دارد. 3- خداوند- عزّ و جلّ- نشانه صالحان را از چهره او محو مى فرماید.4 – در برابر اعمالى که انجام داده پاداش داده نمى شود. 5- دعاى او به سوى آسمان بالا نمى رود و مستجاب نمى گردد. 6 – هیچ بهره اى در دعاى بندگان شایسته خدا نداشته و مشمول دعاى آنان نخواهد بود.
و مصائبى که هنگام مرگ به او مى رسد بدین ترتیب است:
1- با حالت خوارى و زبونى جان مى دهد. 2- گرسنه مى میرد. 3- تشنه جان مى سپارد، به گونه اى که اگر آب تمام رودخانه هاى دنیا را به او بدهند، سیراب نگشته و تشنگى اش برطرف نخواهد شد.
و مصیبتهایى که در قبرش بدان گرفتار مى گردد بدین قرار مى باشد:
1- خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا او را در قبر نگران و پریشان نموده و از جایش برکند. 2- خداوند گور را بر او تنگ مى گرداند. 3- قبرش تاریک مى شود.
و مصائبى که در روز قیامت، هنگام بیرون آمدن از قبر، بدان مبتلا مى شود، عبارت است از:
1- خداوند فرشته اى را بر او مى گمارد تا در حالى که مردم به او مى نگرند، او را به رو بر زمین بکشد. 2- سخت از او حساب مى کشند. 3- خداوند هرگز نظر رحمت به او ننموده و از بدیها پاکیزه اش نمى گرداند، و براى او عذاب دردناکى خواهد بود. (فلاح السائل و نجاح المسائل ص 22، ادب حضور ص 62 )
5- بی حوصلگی و کم صبری
یکی از عوامل سستی ، بی حوصلگی و کم صبری است. انجام هر تکلیفی در آغاز راه، صبوری و استقامت می خواهد. امام خمینی (رحمة الله علیه) در توضیح صبر در اطاعت فرموده اند : [یعنی] انسان در فرمانبرداری حق تعالی، خود دار باشد و نفس اماره عنان از دست انسان نگیرد، و افسار گسیخته نکند. در حدیثی از امام علی (علیه السلام ) آمده است که فرمودند : «کسی که بر اطاعت صبر کند خداوند برای او ششصد درجه بنویسد که فاصله ی هر درجه از پایان زمین تا عرش می باشد»
6- ضعف اراده
از مهمترین عواملی که باعث سستی در نماز می شود ضعف اراده می باشد. انسان برای انجام هر کاری به صورت مستمر، نیاز به اراده ای قوی دارد.
برای تقویت اراده ابتدا باید مبادی آن را تقویت کرد و سپس اموری که مانع عملکرد انسان می شود را برطرف نمود. بنابراین تقویت اراده از دو راه ممکن می شود:
1. تقویت مبادی اراده: مبادی اراده، همانگونه که در آثار فلسفی بدان اشاره شده است عبارت است از: علم و آگاهی، تصدیق فایده، شوق، شوق تشدید شده، عزم و تصمیم قاطع . این مبادی در نهایت منتهی به اقدام عملی و اراده می شود.
انسان وقتی چیزی را می شناسد و به منافع آن و تاثیری که در جهت خوشبختی و سعادت او دارد، پی می برد، اشتیاق و علاقه پیدا می کند که آن را بدست آورد. این شوق با شناخت بیشتر نسبت به آن چیز، افزون تر می شود تا جایی که عاشق آن می شود و تصمیم می گیرد برای رسیدن به آن عملا حرکت کند و تلاش و سرمایه گذاری نماید.
2. رفع موانع و کسب آزادی معنوی: اقدام عملی برای رسیدن به خودساختگی و کمال، در صورتی موفقیت آمیز خواهد بود که طالب کمال، با کسب آزادی معنوی، موانع راه را از سر راه خود برطرف و قدرت رسیدن به آن را در خویش ایجاد نموده باشد. موانع راه همان اسارت های انسان هستند که در فرازهای قبلی بدان اشاره شد.
گام هایی برای تقویت اراده:
براى تقویت اراده باید دانست که: فرد با اراده کسى است که داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى که به آن نرسیده است، از تعقیب آن باز نمى ایستد. مشکلات و موانع روانى یا مادى، به اراده و عزم او لطمه نزده و از پیشرفتش جلوگیرى نمى کند. بنابراین در اولین گام، براى رفع اضطراب و کسب روحیه قوى باید هدف و یا اهداف دقیق و مشخص خود را از زندگى یا کارى که مى خواهد انجام دهد، براى خویش ترسیم نماید.
دومین گام، شناخت توانایى ها و استعدادهاى نهفته در وجود خویش است. همه ما در وجود خود از استعدادهایى برخورداریم، کافى است این نیروها را بشناسیم و براى رسیدن به هدف، آنها را به کار گیریم.
سومین گام، برنامه ریزى است. باید براى تمام کارها و فعالیت هاى شبانه روزى، برنامه اى مدوّن و منظم داشته باشید. بدین منظور از جدولى استفاده کنید که در ستون افقى آن، ساعات شبانه روز و در ستون عمودى، ایام هفته را یادداشت کرده و تمام کارهاى روزانه را در آن درج کنید (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و…). هر فعالیتى را در زمان خاص خود در جدول بنویسید و هیچ زمانى را بدون کار خالى نگذارید.
هر روز صبح با نگاهى به آن برنامه، به اجراى دقیق آن بپردازید و شبها قبل از خوابیدن، آن را محاسبه و ارزیابى کنید؛ شایسته است همچون یک محاسبه گر جدى و قاطع، فعالیت هاى روزانه و میزان موفقیت خود در انجام دادن کارها را بررسى کنید. در صورت موفقیت خود را تشویق کنید و در صورت تخلّف از برنامه و سهل انگارى در اجرا، خود را تنبیه نمایید.
چهارمین گام، تلقین است. تلقین به خود در تقویت اراده اثر قابل ملاحظه اى دارد. بنابراین هر روز جملاتى را به خود تلقین کنید؛ مانند: «من اراده لازم براى انجام کارهایم را دارم» «هیچ چیزى نمى تواند اراده ام را متزلزل کند»، «اراده من هر روز محکم تر مى شود»،«من می توانم نمازهایم را بخوانم»
پنجمین گام، توجه به تدریجى بودن تقویت اراده است. براى به دست آوردن اراده اى قوى و محکم، تدریجى بودن آن و نیاز به تمرین و ممارست امرى لازم و ضرورى است. گمان نکنید مى توانید به طور دفعى و بدون هیچ تلاشى، به آن دست یابید.
بنابراین باید عزمتان را جزم کنید و با اراده ای قوی در خواندن نمازهای روزانه، کوشا باشید.
دوست عزیز، توصیه می شود به راهکارهای ذیل توجه نمایید.
– آشنایی با اسرارو فلسفه نماز؛ در ظاهر نماز باطنی نهفته است. با انجام این ظاهر باید به حقیقت آن دست یافت. به طور نمونه هر گاه به سجده می خواهی بروی بیاد بیاور که خدا ما را از خاک ایجاد کرد. هنگامی که سر از سجده بر داشتی در دل بگذران که خدا ما را از خاک به این هستی آورد. در هنگام رفتن به سجده ی دوم به خود یاد آوری کن بازگشت ما دوباره به این خاک خواهد بود. هنگامی که سر از سجده ی دوم برداشتی با خود بگو: ما دوباره از خاک زنده می شویم.( اسرار نماز/ آیت الله جوادی آملی).
این توجهات و تأملات عشق، هدف و خدا را در زندگی ما خواهد آورد. کافی است برای مدتی نماز خود را این گونه بجا بیاورید. آن وقت خواهید دید که دیگر نماز را نمی شود رها کرد.
– ابتدا این کار با زحمت و ریاضت انجام می شود، ولی بعد از مدتی آسان خواهد شد و رضایت الهی را در آغوش خواهید کشید. برای مدتی خود را به نماز وادارید و آن را بجا بیاورید. حتماً شما توانایی این را دارید که نماز را برای مدتی ادامه دهید و به آن بپردازید. این کار شما باعث می شود که سَدی که بین شما و نماز پیدا شده است شکسته شود. هنگامی که این حالت اتفاق افتاد دیگر نماز خواندن برایتان به آن دشواری که تصور می کردید، نخواهد بود.
– سعی کنید با مسجد و دوستان مومن ارتباط داشته باشید. مدتی این رویه را در پیش بگیرید. خواهید دید موثر است.
– ببینید غرق محبت و لطف خدا هستیم یا نه؟ «هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ؛ مگر پاداش احسان جز احسان است»(الرحمن/60) از ویژگی های فطری هر انسانی این است که در مقابل نعمتی که دیگران به وی عطا می کنند سپاسگذار بوده و تشکر می نماید. فطرت انسان خواهان تشکر از ولى نعمت است. و از آنجا که در اصل خداى سبحان خالق و هستى بخش ماست و از سویى همه نعمت ها و برکاتى که در زندگى ما وجود دارد از آن اوست؛ بنابر این لازم است به اقتضاى تکلیف فطرى خودمان از قادر منّان تشکر کنیم. امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه ) می فرمایند : « انسان لااقل هر شب و روزی مقداری ، ولو کم هم باشد فکر کند در اینکه آیا مولای او که او را در این دنیا آورده و تمام اسباب آسایش و راحتی را از برای او فراهم کرده ، و بدن سالم و قوی صحیحه ….. به او عنایت کرده ….و از طرفی هم این همه انبیا فرستاده و کتابها نازل کرده و راهنماییها نموده و دعوتها کرده، آیا وظیفه ی ما با این مولای مالک الملوک چیست ؟ آیا تمام این بساط، فقط برای همین حیات حیوانی و اداره کردن شهوت است که با تمام حیوانات شریک هستیم یا مقصود دیگری در کار است ؟ …..اگر انسان عاقل لحظه ای فکر کند می فهمد که مقصود از این بساط، چیز دیگری است! و منظور از این خلقت، عالم بالا وبزرگتری است؛ و این حیات حیوانی مقصود به لذات نیست. و انسان عاقل باید در فکر خودش باشد و به حال بیچارگی خودش رحم کند و با خود خطاب کند! ای نفس شقی که سالهای دراز در پی شهوت عمر خود را صرف کردی و چیزی جز حسرت نصیبت نشد، خوب است قدری به حال خود رحم کنی؛ از مالک الملوک حیا کنی، و قدری در راه مقصود اصلی قدم زنی . …..و سعادت همیشگی را مفروش، به شهوات چند روزه ی فانی….( چهل حدیث حضرت امام ( رضوان الله تعالی ) / ص 6 و 7)
حال این تشکر باید به چه شکل و کیفیتى باشد؟ انبیاى الهى روشنگر این حقیقت بوده اند و نبىّ مکرّم اسلام نیز به نوبه خویش نماز را با این شکل و هیئت خاص به ما معرفى فرموده اند. بنابر این همان گونه که پروردگار مهربان هر شب و روز، ما را رهین الطاف و برکات خویش گردانیده است، ما بندگان نیز موظّفیم هر چند ساعت یک بار در برابر محبوب قلب و عزیز دلمان بایستیم و از او نهایت سپاسگزارى و تشکر را بنماییم.
– دوری از موانعی که باعث سستی نسبت به نماز می گردد.
– مطالعه پیرامون آثار مثبت فردی، اجتماعی، روحی و جسمی نماز
می توانید به کتاب 40 نکته پزشکی پیرامون نماز، نوشته دکتر مجید ملک مهری مراجعه نمائید.
– یاد مرگ و سرنوشت تمامی انسان ها یعنی قبر و قیامت؛ لذا حداقل هفته اى یک بار به زیارت اهل قبور مؤمنین و شهداى عزیز بروید و باتأمل، به گذرا بودن دنیا پی می برید. به خودتان متذکر شوید که مرگ معلوم نیست چه موقع به سراغ ما بیاید و چه بسا فرصت جبران گذشته را به ما ندهد و اگر ما دست خالی به ان دنیا برویم سرنوشت بسیار بدی پیدا خواهیم کرد؛ پس چه خوب است تا زنده ایم فرصت را غنیمت شمرده و برای خود ره توشه ای ذخیره نمائیم.
– بهره گیرى از قرآن کریم و انس و آشنایى با معارف آن (هرکسى در حد خودش حتى در حد ترجمه) موجب رشد روحى مى باشد. زیرا معارف قرآن و آیاتش نسخه هایى است براى درمان دردها و مشکلات. گرچه در برداشت از آیات متشابه باید جانب احتیاط را پیشه کرد و آن را به اهلش واگذار نمود و گرنه ممکن است خود آن موجب گرفتارى گردد.
– با نگاهی به سیره ی اهل بیت (علیهم السلام) و سیره ی بزرگان، اهمیت نماز به خوبی روشن است. مثلا: شهید چمران که علاوه بر جایگاه علمی بسیار والایی که در ایران و آمریکا داشتند اما همچنان اهل نماز و مقید و پیایبند به اصول دینی بودند و جان خود را فدای دین و نماز نمودند. شهید رجایی که با وجود جایگاه والای سیاسی که داشتند همواره به نماز اهمیت می دادن و جمله معروفی از ایشان به یادگار مانده که: «به نماز نگو کار دارم؛ به کار بگو که نماز دارم» (مضمون جمله) شهید خلبان بابایی که به هنگام امضای مدرک خلبانی خود در زمان شاه و در کشور امریکا در اتاق فرمانده به هنگام وقت نماز شروع به خواندن نماز می کند و یا اینکه در دوران نوجوانی حاضر می شود از مدال ورزشی چمش پوشی کند ولی نمازش را رها نکند .
– سفرهاى زیارتى و درک فضاهای معنوی مى تواند درعلاقه به نماز نقش مؤثرى داشته باشد.
– می توانید آیات یا احادیثی که در مورد اهمیت نماز است در معرض دید، نصب کنید.
– براى دستیابى به توفیق نمازخواندن، به ائمه اطهار (علیهم السلام) متوسل شوید و آنها را در پیشگاه خداوند واسطه کنید که خداوند توفیق چنین عملی را به شما عطا فرماید.
– مراقب دوستی های خود باشید؛ نقش بسیار مهم دوستان در شکل دهی شخصیت خودتان را نادیده نگیرید. دوستان شایسته و خوب در سوق دادن انسان به سوی سعادت و کمال موثرند و دوستان ناشایست درانحراف آدمی به سمت ناهنجاری های اخلا قی. چه بسا جوانانی که در مسائل دینی علاقمند و به دینداری خود راغبند و لیکن در محیط های مختلف از قبیل محل هایی که در آن زندگی می کنند یا محیط کار و تحصیل که در آن ساعاتی را سپری می سازند با افرادی آشنا شوند که کارهاى نادرست انجام مى دهند یا حرفهاى لغو و بیهوده مى زنند به مرور زمان موجب مى گردد که حالات و رفتار آنها در روح انسان تأثیر بگذارد و حال دعا و مناجات از انسان سلب شود و به تدریج او را در دام بی دینی و لا ابالی گری گرفتار می کنند.
– از سیستم مراقبه استفاده کنید، یعنی در طول روز مراقب نفس خویش باشید و شب هنگام محاسبه کنید تا ببینید به وظایف و برنامه خویش عمل کرده اید یا نه و در صورتی که عمل نکرده باشید خویش را مورد عتاب و تنبیه قرار دهید. انسان باید مواظب جلسات، خواندنی ها، شنیدنی ها، دیدنی ها، خوردنی ها و پوشیدنی های خود باشد، مواظب باشد چه سخنی را می شنود و چه می گوید، دقت کند که در کنار سفره غذای حلال می نشیند یا حرام؟ چه صحنه و منظره ای را نگاه می کند! . اگر انسان مواظب خود باشد به تدریج به یاد خدا دل می بندد وقتی به یاد خدا دل بست، نه تنها نمازهای واجب را با عشق می خواند بلکه از نوافل نیز غافل نمی شود.
– رضایت خداوند را ملاک هر رفتار و گفتار قرار دهید و از تسلیم شدن در برابر تمایلات پوچ و هواهای نفسانی بپرهیزید. این تسلیم شدن ها اراده را ضعیف و متزلزل می سازد. تقوا و رعایت حرمت دستورهای پروردگار برای آرامش روانی و تقویت نفس و اراده بسیار سودمند است.
– از خواب زیاد، پرخوری و دیگر اسباب تنبلی و سستی اراده بپرهیزید.
– با کسانی که روحیه و اراده قوی دارند، دوست شوید تا اراده شما نیز قوی گردد.
خلاصه کلام اینکه:
دوست خوبم؛ الحمدلله شما در سنین نوجوانی بوده و همچنین در کسب فضایل کوشا هستید بنابراین به راحتی می توانید مشکل سستی در نماز را رفع نمایید.
دوست عزیز؛ ایمان تنها عامل نجات انسان و نماز مهمترین علامت صدق ایمان است. بعد از گفتن شهادت، اولین و مهمترین حرکت عملی نجات بخش مومن، نماز است. کسی که نماز نمی خواند، ایمانش تنها در حد ادعا است و دلیلی برایش نمی تواند اقامه کند. نماز دلیل اثبات ادعای ایمان است. نماز رکن دین و عامل اصلی نجات انسان از هلاکت و دنیا است، نقش نماز در دنیا و آخرت بسیار تعیین کننده و سرنوشت ساز خواهد بود. در این زمینه به سایت مراجعه کنید و مطالب فراوانی هست که لازم است مطالعه نمایید، تا احساس ضرورت نسبت به آن در شما احیا گردد.
*برای آگاهی بیشتردر این زمینه کتاب های فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود.
1- پرتوی از اسرار نماز، قرائتی
2- اسرار الصلاه , ملکی تبریزی
3- آداب الصلاه , امام خمینی
4- صلاه الخاشعین , دستغیب
5- اسرارالصلاه , جوادی آملی
6- راز نماز محسن قرائتى
7- راز نماز بى آزار شیرازى
8- پرواز در ملکوت امام خمینى
9- از ژرفاى نماز آیت الله خامنه اى
10- این است نقش عبادات محمد باقر صدر
11- حکمت عبادات، آیت اللّه جوادى آملى.
راهکار تقویت شوق بندگی:
دوست گرامی. در ابتدا متذکر می شویم که سلوک راه خدا دو مرحله دارد، مرحله عقلانی و عرفانی. مرحله عقلانی از انجام تکلیف و وظیفه شروع می شود. این مرحله با استدلال عقلی و نقلی و علم پیش می رود و مرحله عرفانی با عشق و سوز بندگی به عرفان ختم می گردد.
در این راستا باید بدانیم تا کسی مرحله عقلانی را طی نکند به عرفان و عشق نمی رسد، بنابراین راه کلی رسیدن به شوق بندگی گذر کردن از سلوک عقلانی است.
در صورت موفقیت در انجام تکلیف و گذر از مرحله عقلانی و وجوبی عبادت، کم کم انسان عاشق خدا و عبادات مستحب و نافله می شود و به قدری عاشق عبادت می شود که ممکن است وارد ریاضت های سنگین عرفانی شود.
نکته دومی که در تقویت شوق بندگی تاثیر دارد آشنایی با خود اخلاق بندگی است. یعنی مباحثی که در زمینه حقیقت بندگی و صفات بندگان خدا و فلسفه بندگی و ضرورت بندگی و مقام بندگی روش های بندگی هست را تحقیق و مطالعه کنید، کتاب هایی که در زمینه اخلاق بندگی و عبادت هست به شما کمک می کند تا به معرفت لازم در این زمینه برسید و بدانید که انسان با بندگی خدای متعال به چه مقام و دستاوردی می رسد آنگاه شوق و انگیزه قوی تری برای بندگی خداوند خواهید داشت.
دستورالعمل تقویت شوق بندگی:
1- نماز اول وقت: اگر کار اهمى با نماز اول وقت در تعارض نباشد نماز اول وقت را ترک نکنید. روایات و نیز بزرگان نماز اول وقت را اکیدا سفارش کرده اند. امام صادق(ع) مى فرمایند: «لکل صلاة وقتان: اول و آخر، فاول الوقت افضله و لیس لاحد ان یتخذ آخر الوقتین وقتا الا من عله و انما جعل آخر الوقت للمریض و المعتل و لمن له عذر و اول الوقت رضوان الله و آخر الوقت عفو الله؛ براى هر نمازى دو وقت است: اول وقت و آخر وقت پس اول وقت برتر و با فضیلت تر است و براى کسى نشاید که آخر وقت را وقت (نماز) اتخاذ کند مگر از روى علتى و آخر وقت فقط براى شخص بیمار و ناتوان و کسى که داراى عذرى است مى باشد و اول وقت خشنودى خدا را در بردارد ولى آخر وقت عفو خدا را» (میزان الحکمه، ج 5، ص 401، روایت 10390).
3- مستحبات نشاط آور: از میان مستحبات از نمازهاى نافله گرفته تا دعاى کمیل و ندبه و… فقط و فقط آنهایى را انجام دهید که براى شما نشاط آور است و از تحمیل نفس بر مستحبات پرهیز کنید فقط به اقبال قلب بنگرید هر عمل مستحبى که قلب بدان اقبال داشت و برایتان نشاط بخش و حال آور بود به همان اکتفا کنید، حتى نسبت به نماز شب که سفارش زیادى شده است اگر نشاط نداشتید یا اصلاً نخوانید یا خیلى خیلى خلاصه در ظرف ده دقیقه تمام یازده رکعت را با حذف مستحبات بخوانید.
4- بهره گیرى از ثقل اکبر و قرآن کریم و انس با آن. چه این که هم تلاوت و حفظ قرآن به انسان نورانیت بخشیده و معنویت مى دهد و هم آشنایى با معارف آن (هرکسى در حد خودش حتى در حد ترجمه) موجب رشد روحى مى باشد. زیرا معارف قرآن و آیاتش نسخه هایى است براى درمان دردها و مشکلات. گرچه در برداشت از آیات متشابه باید جانب احتیاط را پیشه کرد و آن را به اهلش واگذار نمود و گرنه ممکن است خود آن موجب گرفتارى گردد.
5- بهره گیرى از ثقل اصغر و ائمه هدا(ع) و توسل به ایشان. باید توجه داشت که توسل به حضرات معصومین(ع) هم خود توجه به حق تعالى و عالم ملکوت است و هم زمینه ساز بهره گیرى بیشتر از فیض ربوبى و کسب توفیقات بیشتر. بنابراین نمى توان چنین پنداشت که به ائمه(ع) توسل داشته ایم ولى جوابى نگرفته ایم. زیرا همان توفیق توسل خود توجه به حق بوده است و مایه دورى از غفلت. پس خود جواب بوده است و چه بسا که همین روحیه کمال خواهى و به دنبال معنویت بودن از آثار و برکات همان توسلات باشد که باید ادامه یابد. چه بسیارند کسانى که از غفلت خود نیز غافلند و یا پس از توجه در صدد درمان بر نمى آیند. از این رو باید سپاسگزار نعمت ها و معنویات به دست آمده بود و درخواست استمرار و افزایش آن را از خداوند داشت.
6- دائم الوضوء: سعى کنید همیشه وضودار باشید و اگر براى شب قبل از خواب وضو بگیرید کافى است و چنانچه نیمه شب براى کارى برخاستید و خواستید دوباره بخوابید وضو لازم نیست اگر آب وضو را با حوله خشک کنید از جهتى بهتر است.
7- زیارت : هفته اى یک بار به زیارت درگذشتگان از مؤمنین و شهداى عزیز بروید و روزى چند دقیقه در مکانى خلوت واقعیت مرگ و رفتن از دنیا ونیاز به توشه آخرت را در دل خود با فکرى عمیق جا بیندازید و اگر غفلت شما آن قدر زیاد نیست حداقل هفته اى یک بار نیمساعت را به این فکر اختصاص دهید مخصوصا اگر این فکر در خود محیط قبرستان باشد.هدف این است که دل تکان بخورد و رغبت خود را به دنیا کم کند و به فکرآخرت و عالم قبر و قیامت بیفتد.
8- پرهیز از مجالست و همنشینى با اهل دنیا و دور از معنویت. چه آنکه از رسول اکرم(ص) نقل شده است که فرمود: «به خاطر برخورد با اهل دنیا قلبم زنگار گرفته و مکدر مى شود و براى جبران آن روزى هفتاد مرتبه استغفار مى کنم». خداوند نیز در سوره «نجم آیه 29»مى فرماید: فاعرض عن من تولى عن ذکرنا و لم یرد الا الحیوه الدنیا؛ پس از کسانى که از یاد ما روى گرداندند و جز زندگى دنیا را نخواستند اعراض کن و روى بگردان.
9- هیچگاه خالی از مطالعه نباشید. اگر کسی بخواهد در این راه ثابت قدم بماند باید دائما بر آگاهی و ایمان خود بیافزاید. توصیه می کنیم که سیر مطالعاتی داشته باشید و در حوزه های زیل مطالعه نمایید:
اعتقادی و اندیشه ای, اخلاق اسلامی, زندگی, سیاسی و اجتماعی, تاریخ و متون دینی.
در این زمینه می توانید از سیر مطالعاتی شهید مطهری استفاده نمایید.
10- حضور در مجالس ذکر اهل بیت, سخنرانی, درس اخلاق و مراسم مذهبی می تواند به صفای باطن شما کمک نماید.
11- اجتناب از گناه و توبه از گناهان گذشته: گاهى اوقات علت توفیق نیافتن گناهانى است که مرتکب شده ایم همانگونه که در روایات به آن اشاره شده است. در آغاز هر کارى کمى مکث کنید اگر آن کار گناه نیست انجام دهید و گرنه بدون معطلى ترک کنید.
12. ترک آرزوهاى طولانى: آرزوهاى طولانى و دست نیافتنى دنیوى چیزى جز حسرت و کدورت دل در پى ندارد.
13- حضور در مساجد و نماز جماعت و جمعه در این زمینه بسیار مفید و موثر است.
در صورتی که گناه را ترک کنید و به این برنامه به صورت منظم عمل نمایید، تردیدی نداشته باشید که باعث تقویت معنویت و نورانیت شما خواهد شد. موفق باشید.
برای مطالعه به کتاب اخلاق بندگی چاپ نشر هاجر و دانش و روش بندگی چاپ مرکز نشر اسراء مراجعه کنید.
نردبان آسمان، نوشته اکبر اسدى، (از آیت الله بهاء الدینى).
سلوک معنوى، نوشته اکبر اسدى، (از آیت الله بهاء الدینى).