ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
دوست گرامی. همه ما انسان ها نه تنها برای سلامت فکری و جسمی خود به خواب احتیاج داریم، بلکه ترمیم انرژی های از دست رفته و بافت های بدن – به ویژه بافت عصبی- در خلال خواب صورت می گیرد. اگر مشکل پرخوابی، کم خوابی و یا بدخوابی پیدا کنیم به تدریج متوجه عوارض آن در زندگی خود خواهیم شد؛ لذا شایسته است که هر فرد انسانی، میزان خواب خود را با توجه به عوامل گوناگون مؤثر در آن (نوع و میزان فعالیت روزانه، شرایط سنی و اقلیمی، وضعیت سلامت روحی و جسمی و …) تعیین نماید.
قرآن کریم می فرماید: وَ مِن آیاتِهِ مَنامَکُم بِالَّیلِ وَ النَّهارِ؛ از نشانه های قدرت پروردگار جهان، خوابیدن شما در شب و روز است . این حقیقت بر هیچ کس پوشیده نیست که همه موجودات زنده برای تجدید نیرو وبه دست آوردن آمادگی لازم برای ادامه کار وفعالیت، نیاز به استراحت دارند .استراحتی که بطور طبیعی به سراغ آنها بیاید و حتی مسلماً اگر خواب نبود روح و جسم انسان پژمرده و فرسوده می شد و بسیار زود پیری و شکستگی به سراغ او می آمد، به همین دلیل خواب مناسب آرام، راز سلامت و طول عمر ودوام نشاط جوانی است.
طبق نظر کارشناسان، افراد معمولا به حدود 6 تا 8 ساعت خواب در طول شبانه روز نیاز دارند که بهتر است حداقل 85 درصد آن در شب و فقط 15درصد آن در روز باشد. معمولاً کاستن از این مقدار خواب موجب افت دقت و کارآیی روزانه، خصوصاً کار فکری می شود.
بنابراین اصل وجود خواب امری کاملا لازم است، اما پرخوابی و شهوت خواب یا میل افراطی به لذت بردن از خوابیدن، از نظر روانشناسان اخلال روانی و از نظر علم اخلاق رذیله و عادت زشت تلقی می شود که سرمایه عمر انسان را ضایع می سازد و خسارت بزرگی از این ناحیه به انسان وارد می نماید، از دیدگاه اسلام رعایت آداب مربوط به خواب و کم خوابی، هم برای سلامتی بدنی و روانی انسان مفید است و هم به خودسازی و انجام مراقبات مربوط به تعالی روح کمک می نماید.
خواب و خورت زمرتبه ى خویش دور کرد آنگه رسى به عشق که بى خواب و خور شوى.
خواب زیاد بیماری نیست، ولی زا است. افرادی که از نظر بدنی سالم به نظر می‌رسند و از منظر پزشکی چاق به شمار نمی‌آیند، نمی‌توانند زیاد بخوابند و افرادی که بیش از حد می‌خوابند نسبت به سایر افراد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت و چاقی قرار دارند.
تجربه نشان داده است گاهی هنگامی که بیش از حد می خوابید، نسبت به خود خشمگین می شوید، این حالت به تدریج می تواند تاثیر منفی بر عزت نفس داشته باشد. پس از خواب مفرط، احساس تجدید قوا و پر انرژی بودن نمی کنید؛ برعکس، کاملا خواب آلود و خسته هستید، گاهی اوقات چشم یا سرتان هم درد می کند، گیج هستید و حتی ممکن است نتوانید حواس خود را جمع کنید.
وقتی شما زیاد می‌خوابید بدون شک فرصتی را که می‌توانستید به کار خلاقانه و مفیدی اختصاص دهید، از دست داده‌اید و زمانی که برمی‌خیزید و احساس می کنید که وقت خود را بیهوده در خواب گذرانده‌اید، حالت ناخوشایندی خواهید داشت.
از حضرت رسول خدا (ص) نقل شده است: خوردن بدون گرسنگی و خواب بدون خستگی و خندۀ بدون تعجب، نزد خدا به سختی منفور است. و نیز در روایتی از امیر مومنان (ع) آمده است: کثرة الأکل و النوم تفسدان النفس و تجلبان المضرة؛ پر خوری و پر خوابی بدن را فاسد کرده و موجب ضرر آن می شوند.
در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) آمده است که فرمود: اِنَّ اَوَّلَ مَا عُصِىَ اللهُ بِهِ سِتٌّ: حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ؛ نخستین چیزى که با آن عصیان و نافرمانى خدا شد شش چیز بود: دنیاپرستى، حبّ ریاست، علاقه به غذا(شکم پرستى)، محبّت(افراطى) زنان، پرخوابى و علاقه به راحتى و تن پرورى.
از آنجا که دنیا مزرعۀ آخرت است و آنچه را در این عالم بکاریم ثمره و نتیجه¬اش را در آن عالم خواهیم یافت با افزایش خواب، سرمایه گرانقدر عمل را از کف داده و دست خالی گام در آن وادی می¬نهیم. امام علی(ع) می فرماید: وای بر آن که به خواب رفته، که چه اندازه زیانکار است؛ هم عمرش کوتاه و هم مزدش کم است.
افزایش خواب، باعث می شود انسان از نماز شب که در آیات و روایات با عظمت از آن یاد شده و آثار و نتایج شگفت انگیزی برای آن بیان داشته¬اند محروم شود.
گر تو مرد عاشقى رو شرم دار خواب را با دیده‌ى عاشق چه کار
عوامل مؤثر در پرخوابی
1. غفلت از روز جزا: که با نگرشی نادرست از زندگی، فقط به خوشی‌های این دنیا بسنده کرده و بی‌عاری و بی‌قیدی و تنبلی را سرلوحۀ زندگانی خویش کرده‌اند و حال آنکه باید بدانند:
کاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش وه که بس بی‌خبر از غلغل چندین جرسی
2. پریشان حالی و درماندگی: کسانی که در گردونۀ زندگی کم آورده‌اند و راه برون رفت از آن را نمی‌دانند برای فراموش کردن آن مشکلات، معمولاً به خواب پناه می‌برند تا هر چند برای مدتی از آنها خلاصی یابند. غافل از اینکه چنین راهکاری فقط مُسَکن بوده و علاج کار نیست و همچون کبکی هستند که سر خود را زیر برف کرده است.
3. پرخوری: امام صادق(ع) می‌فرماید: خواب بسیار، از خوردن آب بسیار ناشى مى‌شود، (چرا که با خوردن زیاد آب، بلغم و رطوبات در مزاج انسان بیشتر می شود که موجب خواب می‌گردد) و خوردن آب بسیار، از خوردن غذاى بسیار ناشی می‌شود.
وقتی شکم از غذا پر می‌شود فکر کار نمی‌کند و خواب آلودگی مسلط می‌شود؛ دل و مغز، میدان خیالات و اوهام می‌گردد. کسانی که به پرخوری و اختلاط زائده مبتلا هستند وهم و خیال بیشتر بر آنها استیلا یافته خوابهای وحشتناک می‌بینند.
4. فساد مزاج و افزایش اخلاط چهارگانۀ : که سیستم بدن را به هم می‌زنند و موجب خواب آلودگی شخص می‌گردند.
5. رفیق خوشخواب: مصاحبت باعث تأثیر اخلاق و رفتار افراد در دوستان و همنشینان آنان می‌شود.
6. منظم نبودن زمان خواب و بیداری: وقتی کسی شب دیر می‌خوابد در روز برای جبران آن نیاز به خواب زیاد دارد؛ زیرا برای جبران یک ساعت بی‌خوابی شب، نیاز به چندین ساعت خواب روزانه هست.
آثار سوء پرخوابی از منظر پزشکی
خواب باید به حد اعتدال باشد، اما اگر از حد بگذرد مخصوصاً خواب در روز و به ویژه در زمستان و برای کسی که به آن عادت نداشته باشد، موجب بروز امراض رطوبی و افزایش نزولات (منظور از نزولات به عقیدۀ قدما رطوبت‌هایی است که از قسمت های بالای بدن به پایین کشیده شده باعث بروز عوارضی در بدن می‌شود)، بزرگی طحال، بدبویی دهان، کمی قوت بدن (چون مزاج خواب، سرد و تر است و در اثر زیادی خواب، رطوبت و تری بر مزاج چیره می‌شود که به دنبالش سستی قوای نفسانی و بدن را در پی دارد. کمی اشتها به غذا و کندی ذهن و از بین رفتن شادابی رخسار می‌شود.
البته ناگفته نماند که بیداری زیاد نیز سبب از بین رفتن رطوبات بدن و موجب خشکی بدن گشته، مانع گوارش و موجب فساد و برهم خوردن مزاج است و اگر بسیار ادامه یابد به جنون و دیوانگی می‌انجامد.
آثار پرخوابی
برای پرخوابی آثار و نتایج ناگواری بیان شده است که به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
1. فقر در قیامت: از حضرت رسول خدا (ص) نقل شده است: از خواب بسیار برحذر باشید؛ زیرا خواب زیاد آدمی را در قیامت فقیر می‌کند.
2. منفور درگاه الهی: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: خوردن بدون گرسنگی و خواب بدون خستگی و خندۀ بدون تعجب، نزد خدا به سختی منفور است.
3. ضایع کردن عمر: از آنجا که دنیا مزرعۀ آخرت است و آنچه را در این عالم بکاریم ثمره و نتیجه‌اش را در آن عالم خواهیم یافت با افزایش خواب، عمر -این سرمایۀ گرانقدر- را از کف داده و دست خالی گام در آن وادی می‌نهیم. امام علی(ع) می‌فرماید: وای بر آن که به خواب رفته، که چه اندازه زیانکار است؛ هم عمرش کوتاه و هم مزدش کم است.
5. محروم شدن از نماز شب: با افزایش خواب، افراد از نماز شب که در آیات و روایات با عظمت از آن یاد شده و آثار و نتایج شگفت انگیزی برای آن بیان داشته‌اند محروم خواهد بود.
6. قساوت قلب: پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: غذایتان را با یاد خدا و نماز ذوب (هضم) کنید و پس از آن نخوابید که دل هایتان سخت شده قساوت پیدا می‌کنند.
7. ایجاد روحیۀ نخوت و کسلی در جامعه: روحیات و خصلت های بشری در مواجهه با همدیگر منتقل شده، تأثیر خود را برجای می‌گذارد.
علاج پرخوابی
برای علاج این مشکل باید از دو طریق وارد عمل شد تا نتیجۀ مورد نظر را به دست آورد:
علاج علمی:
علاج علمی آن است که در آثار شوم و عواقب ناگوار پرخوابی با دیده‌ایی عمیق بنگرد و مراتب والایی را که می‌تواند در نتیجۀ مقدار خواب مناسب(نه پرخوابی) به دست آورد سرلوحۀ آرزوها و اهداف خویش قرار دهد و با تمام توان به سوی دستیابی به آنها گام بردارد.
علاج عملی.
علاج عملی چنین است که در عوامل این خصلت دقیق شده با درخواست توفیق از درگاه باریتعالی بر ضد آنها عمل کند؛ زیرا با رفتن علل واسباب آن، خود این رذیله هم برطرف خواهد شد؛ به این خاطر سعی در ذکر و فکر روز قیامت و حساب و کتاب آن دیار کند و نیک بیاندیشد که:
از کجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود، به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم.
اگر دچار مشکلاتی هستند که آنها را به خود مشغول کرده و از حل آنها عاجزند با اندیشمندان مرتبط با آن امور مشورت کرده و هر چه سریعتر در حل آن بکوشند.
برای علاج پرخوری که از عمده دلایل پرخوابی است، ابتدا بایستی در منافع کم خوری و مضرات زیاده خوری تأمل کرده، آنگاه مردانه وارد عمل شود و برای از بین بردن بلغم و رطوبات که بیشتر از خوردن آب زیاد گریبانگیر شخص می‌شود باید از کم خوری شروع کند و بداند که خوردن نان خشک و مویز (نوعی کشمش) – البته نه در حدی که خود آن تشنگی بیاورد ـ و همچنین مسواک زدن، بلغم بدن را کاهش می‌دهد و برای علاج فساد مزاج و تنظیم کردن اخلاط چهارگانه‌اش باید به افراد زبده و کارشناس رجوع کند تا از این بلا رهایی یابد.
دستورالعمل
پرخوابی عادت بدی است که عمر انسان را ضایع می کند. برای درمان این عادت، راهکارهاى زیر نقش مؤثرى ایفا می کنند.
۱. پرخورى در ظهر و شب از مهم ترین عوامل پرخوابى است؛ لذا بکوشید به خصوص شب ها به حداقل غذا اکتفا کنید.
۲. اگر طبع شما سرد است، از خوردن بعضى غذاها (مثل برنج، ماست، بادمجان، ترشى و…) که طبیعتاً سرد بوده و موجب تشدید خواب آلودگى مى شوند، بپرهیزید. اگر طبیعت شما گرم است، از غذایى که طبیعت گرم دارند نیز اجتناب کنید براى این که موجب پرخوابى مى گردد.
۳. غذا را سرشب میل کنید که تا موقع خواب هضم شده باشد.
۴. در صورت امکان از خواب قیلوله (قبل از ظهر) یا خواب بعد از ظهر، بهره مند باشید (بین نیم تا یک ساعت).
۵. فعالیت هاى شدید بدنى در روز، با خواب آلودگى و افزایش خواب همراه است و گریزى از آنها نیست. اگر این نوع فعالیت هاى شما زیاد است، آنها را تعدیل کنید.
۶. با برنامه ریزى دقیق بکوشید به تدریج از میزان خواب خود بکاهید. در این رابطه جدولى تنظیم کنید که به مدت یک ماه از خواب خود، یک ساعت کم کنید. هر ۵ روز ۱۰ دقیقه، از خواب خود بکاهید و در ۵ روز بعد، این مقدار را دوبرابر کنید تا ظرف ۳۰ روز ۶۰ دقیقه از خواب شما کاسته شود و به اصطلاح عادت شکنى تدریجى داشته باشید. بعد از یک ماه اگر باز هم مدت خواب شما زیاد بود، به همین ترتیب از طول آن بکاهید. در عین حال میزان کاهش نباید از حد مورد نیاز بدن افزون تر شود.
۷. توجه داشته باشید که براى انسان هایى مانند شما ۶ تا ۷ ساعت خواب، ضرورى است و اگر کاستن از خواب موجب افت کارآیى روزانه شما مى شود، هرگز در صدد کاهش میزان خواب خود برنیایید.
۸. براى پس از نماز صبح یک برنامه مفید و الزام آور، تنظیم کنید؛ به طور مثال یک برنامه مرتب مطالعاتى یا عبادى و یا ورزشى داشته باشید.
۹. گاه مشکل پرخوابی، در واقع پرخوابی نیست، بلکه فرد به دلیل آن که شب‌ها دیر می‌خوابد کسری خواب خود را در روز جبران می‌کند. در نتیجه تصور می‌کند که خواب او زیاد است. برای رفع این مشکل، افراد باید خواب خود را به تأخیر نیندازند و در همان اوایل شب بخوابند. برای این کار لازم است انسان، برنامه‌ای برای خواب و بیداری خود داشته باشد و اوقات خود را بیهوده هدر ندهد. با این کار، برای آن که به موقع به کارهای خود برسد، سعی می‌کند به موقع بخوابد و به موقع از خواب بیدار شو د.
10. بعد از اینکه از رختخواب بلند شدید در معرض نور خورشید قرار بگیرید. این کار برای آغاز یک روز خوب و پرانرژی بسیار مهم است. برای مقابله با خواب آلودگی در طول روز، میز کارتان را کنار پنجره بگذارید و مدام برای استراحت بیرون بروید؛ قرارگرفتن در معرض نور خورشید کمک می کند کمتر احساس خواب آلودگی داشته باشید.
همچنین برای رفع خواب الودگی دوش آب سرد بگیرید و 5 ثانیه از راه بینی نفس بکشید و اکسیژن را در طی 2 ثانیه از دهان خود خارج کنید. این کار را برای 5 بار انجام دهید. تنفس عمیق باعث افزایش و کاهش هم‌زمان ضربان قلب می شود.
در پایان باید دانست که گاهى پرخوابى، ناشى از یک مشکل روحى است. یکى از عوارض افسردگى، پرخوابى است. البته تشخیص افسرده بودن نیازمند دقّت و بررسى بیشترى است و به محض غمگین بودن فرد، نمى توان به کسى برچسب افسردگى زد. بنابراین براى مقابله با این وضعیت روحى علاوه بر رعایت نکات یاد شده، باید به روان پزشک یا روان شناس مراجعه کنید.
تأکید می شود هرگز در صدد کاهش میزان خواب خود به سطح ۴ ساعت در شبانه روز نباشید و حداقل ۶ الی ۷ ساعت خواب برای شما ضروری است.
پربودن معده، و خواب زیاد و طولانی، موجب این می شود که روح انسان از اقبال به سوی عالم اصلی خود و از اقبال به سوی عالم نور بازمانده و بعکس به سوی عالم ماده و طبیعت، و ظلمات کشیده شود.
در هر صورت باید جانب اعتدال را رعایت کند تا سلامتی و اعتدال قوای جسمی او از بین نرود زیرا در تحصیل کمالات بیش از هر چیز بدن سالم و قوای معتدل جسمانی لازم است.
قرآن کریم می فرماید: وَ مِن آیاتِهِ مَنامَکُم بِالَّیلِ وَ النَّهارِ؛ از نشانه های قدرت پروردگار جهان، خوابیدن شما در شب و روز است . این حقیقت بر هیچ کس پوشیده نیست که همه موجودات زنده برای تجدید نیرو وبه دست آوردن آمادگی لازم برای ادامه کار وفعالیت، نیاز به استراحت دارند .استراحتی که بطور طبیعی به سراغ آنها بیاید و حتی مسلماً اگر خواب نبود روح و جسم انسان پژمرده و فرسوده می شد و بسیار زود پیری و شکستگی به سراغ او می آمد، به همین دلیل خواب مناسب آرام، راز سلامت و طول عمر ودوام نشاط جوانی است.
طبق نظر کارشناسان، افراد معمولا به حدود 6 تا 8 ساعت خواب در طول شبانه روز نیاز دارند که بهتر است حداقل 85 درصد آن در شب و فقط 15درصد آن در روز باشد. معمولاً کاستن از این مقدار خواب موجب افت دقت و کارآیی روزانه، خصوصاً کار فکری می شود.
بنابراین اصل وجود خواب امری کاملا لازم است، اما پرخوابی و شهوت خواب یا میل افراطی به لذت بردن از خوابیدن، از نظر روانشناسان اخلال روانی و از نظر علم اخلاق رذیله و عادت زشت تلقی می شود که سرمایه عمر انسان را ضایع می سازد و خسارت بزرگی از این ناحیه به انسان وارد می نماید، از دیدگاه اسلام رعایت آداب مربوط به خواب و کم خوابی، هم برای سلامتی بدنی و روانی انسان مفید است و هم به خودسازی و انجام مراقبات مربوط به تعالی روح کمک می نماید.
خواب و خورت زمرتبه ى خویش دور کرد آنگه رسى به عشق که بى خواب و خور شوى.
خواب زیاد بیماری نیست، ولی زا است. افرادی که از نظر بدنی سالم به نظر می‌رسند و از منظر پزشکی چاق به شمار نمی‌آیند، نمی‌توانند زیاد بخوابند و افرادی که بیش از حد می‌خوابند نسبت به سایر افراد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت و چاقی قرار دارند.
تجربه نشان داده است گاهی هنگامی که بیش از حد می خوابید، نسبت به خود خشمگین می شوید، این حالت به تدریج می تواند تاثیر منفی بر عزت نفس داشته باشد. پس از خواب مفرط، احساس تجدید قوا و پر انرژی بودن نمی کنید؛ برعکس، کاملا خواب آلود و خسته هستید، گاهی اوقات چشم یا سرتان هم درد می کند، گیج هستید و حتی ممکن است نتوانید حواس خود را جمع کنید.
وقتی شما زیاد می‌خوابید بدون شک فرصتی را که می‌توانستید به کار خلاقانه و مفیدی اختصاص دهید، از دست داده‌اید و زمانی که برمی‌خیزید و احساس می کنید که وقت خود را بیهوده در خواب گذرانده‌اید، حالت ناخوشایندی خواهید داشت.
از حضرت رسول خدا (ص) نقل شده است: خوردن بدون گرسنگی و خواب بدون خستگی و خندۀ بدون تعجب، نزد خدا به سختی منفور است. و نیز در روایتی از امیر مومنان (ع) آمده است: کثرة الأکل و النوم تفسدان النفس و تجلبان المضرة؛ پر خوری و پر خوابی بدن را فاسد کرده و موجب ضرر آن می شوند.
در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) آمده است که فرمود: اِنَّ اَوَّلَ مَا عُصِىَ اللهُ بِهِ سِتٌّ: حُبُّ الدُّنْیَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النِّسَاءِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ؛ نخستین چیزى که با آن عصیان و نافرمانى خدا شد شش چیز بود: دنیاپرستى، حبّ ریاست، علاقه به غذا(شکم پرستى)، محبّت(افراطى) زنان، پرخوابى و علاقه به راحتى و تن پرورى.
از آنجا که دنیا مزرعۀ آخرت است و آنچه را در این عالم بکاریم ثمره و نتیجه¬اش را در آن عالم خواهیم یافت با افزایش خواب، سرمایه گرانقدر عمل را از کف داده و دست خالی گام در آن وادی می¬نهیم. امام علی(ع) می فرماید: وای بر آن که به خواب رفته، که چه اندازه زیانکار است؛ هم عمرش کوتاه و هم مزدش کم است.
افزایش خواب، باعث می شود انسان از نماز شب که در آیات و روایات با عظمت از آن یاد شده و آثار و نتایج شگفت انگیزی برای آن بیان داشته¬اند محروم شود.
گر تو مرد عاشقى رو شرم دار خواب را با دیده‌ى عاشق چه کار
عوامل مؤثر در پرخوابی
1. غفلت از روز جزا: که با نگرشی نادرست از زندگی، فقط به خوشی‌های این دنیا بسنده کرده و بی‌عاری و بی‌قیدی و تنبلی را سرلوحۀ زندگانی خویش کرده‌اند و حال آنکه باید بدانند:
کاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش وه که بس بی‌خبر از غلغل چندین جرسی
2. پریشان حالی و درماندگی: کسانی که در گردونۀ زندگی کم آورده‌اند و راه برون رفت از آن را نمی‌دانند برای فراموش کردن آن مشکلات، معمولاً به خواب پناه می‌برند تا هر چند برای مدتی از آنها خلاصی یابند. غافل از اینکه چنین راهکاری فقط مُسَکن بوده و علاج کار نیست و همچون کبکی هستند که سر خود را زیر برف کرده است.
3. پرخوری: امام صادق(ع) می‌فرماید: خواب بسیار، از خوردن آب بسیار ناشى مى‌شود، (چرا که با خوردن زیاد آب، بلغم و رطوبات در مزاج انسان بیشتر می شود که موجب خواب می‌گردد) و خوردن آب بسیار، از خوردن غذاى بسیار ناشی می‌شود.
وقتی شکم از غذا پر می‌شود فکر کار نمی‌کند و خواب آلودگی مسلط می‌شود؛ دل و مغز، میدان خیالات و اوهام می‌گردد. کسانی که به پرخوری و اختلاط زائده مبتلا هستند وهم و خیال بیشتر بر آنها استیلا یافته خوابهای وحشتناک می‌بینند.
4. فساد مزاج و افزایش اخلاط چهارگانۀ : که سیستم بدن را به هم می‌زنند و موجب خواب آلودگی شخص می‌گردند.
5. رفیق خوشخواب: مصاحبت باعث تأثیر اخلاق و رفتار افراد در دوستان و همنشینان آنان می‌شود.
6. منظم نبودن زمان خواب و بیداری: وقتی کسی شب دیر می‌خوابد در روز برای جبران آن نیاز به خواب زیاد دارد؛ زیرا برای جبران یک ساعت بی‌خوابی شب، نیاز به چندین ساعت خواب روزانه هست.
آثار سوء پرخوابی از منظر پزشکی
خواب باید به حد اعتدال باشد، اما اگر از حد بگذرد مخصوصاً خواب در روز و به ویژه در زمستان و برای کسی که به آن عادت نداشته باشد، موجب بروز امراض رطوبی و افزایش نزولات (منظور از نزولات به عقیدۀ قدما رطوبت‌هایی است که از قسمت های بالای بدن به پایین کشیده شده باعث بروز عوارضی در بدن می‌شود)، بزرگی طحال، بدبویی دهان، کمی قوت بدن (چون مزاج خواب، سرد و تر است و در اثر زیادی خواب، رطوبت و تری بر مزاج چیره می‌شود که به دنبالش سستی قوای نفسانی و بدن را در پی دارد. کمی اشتها به غذا و کندی ذهن و از بین رفتن شادابی رخسار می‌شود.
البته ناگفته نماند که بیداری زیاد نیز سبب از بین رفتن رطوبات بدن و موجب خشکی بدن گشته، مانع گوارش و موجب فساد و برهم خوردن مزاج است و اگر بسیار ادامه یابد به جنون و دیوانگی می‌انجامد.
آثار پرخوابی
برای پرخوابی آثار و نتایج ناگواری بیان شده است که به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:
1. فقر در قیامت: از حضرت رسول خدا (ص) نقل شده است: از خواب بسیار برحذر باشید؛ زیرا خواب زیاد آدمی را در قیامت فقیر می‌کند.
2. منفور درگاه الهی: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: خوردن بدون گرسنگی و خواب بدون خستگی و خندۀ بدون تعجب، نزد خدا به سختی منفور است.
3. ضایع کردن عمر: از آنجا که دنیا مزرعۀ آخرت است و آنچه را در این عالم بکاریم ثمره و نتیجه‌اش را در آن عالم خواهیم یافت با افزایش خواب، عمر -این سرمایۀ گرانقدر- را از کف داده و دست خالی گام در آن وادی می‌نهیم. امام علی(ع) می‌فرماید: وای بر آن که به خواب رفته، که چه اندازه زیانکار است؛ هم عمرش کوتاه و هم مزدش کم است.
5. محروم شدن از نماز شب: با افزایش خواب، افراد از نماز شب که در آیات و روایات با عظمت از آن یاد شده و آثار و نتایج شگفت انگیزی برای آن بیان داشته‌اند محروم خواهد بود.
6. قساوت قلب: پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: غذایتان را با یاد خدا و نماز ذوب (هضم) کنید و پس از آن نخوابید که دل هایتان سخت شده قساوت پیدا می‌کنند.
7. ایجاد روحیۀ نخوت و کسلی در جامعه: روحیات و خصلت های بشری در مواجهه با همدیگر منتقل شده، تأثیر خود را برجای می‌گذارد.
علاج پرخوابی
برای علاج این مشکل باید از دو طریق وارد عمل شد تا نتیجۀ مورد نظر را به دست آورد:
علاج علمی:
علاج علمی آن است که در آثار شوم و عواقب ناگوار پرخوابی با دیده‌ایی عمیق بنگرد و مراتب والایی را که می‌تواند در نتیجۀ مقدار خواب مناسب(نه پرخوابی) به دست آورد سرلوحۀ آرزوها و اهداف خویش قرار دهد و با تمام توان به سوی دستیابی به آنها گام بردارد.
علاج عملی.
علاج عملی چنین است که در عوامل این خصلت دقیق شده با درخواست توفیق از درگاه باریتعالی بر ضد آنها عمل کند؛ زیرا با رفتن علل واسباب آن، خود این رذیله هم برطرف خواهد شد؛ به این خاطر سعی در ذکر و فکر روز قیامت و حساب و کتاب آن دیار کند و نیک بیاندیشد که:
از کجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود، به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم.
اگر دچار مشکلاتی هستند که آنها را به خود مشغول کرده و از حل آنها عاجزند با اندیشمندان مرتبط با آن امور مشورت کرده و هر چه سریعتر در حل آن بکوشند.
برای علاج پرخوری که از عمده دلایل پرخوابی است، ابتدا بایستی در منافع کم خوری و مضرات زیاده خوری تأمل کرده، آنگاه مردانه وارد عمل شود و برای از بین بردن بلغم و رطوبات که بیشتر از خوردن آب زیاد گریبانگیر شخص می‌شود باید از کم خوری شروع کند و بداند که خوردن نان خشک و مویز (نوعی کشمش) – البته نه در حدی که خود آن تشنگی بیاورد ـ و همچنین مسواک زدن، بلغم بدن را کاهش می‌دهد و برای علاج فساد مزاج و تنظیم کردن اخلاط چهارگانه‌اش باید به افراد زبده و کارشناس رجوع کند تا از این بلا رهایی یابد.
دستورالعمل
پرخوابی عادت بدی است که عمر انسان را ضایع می کند. برای درمان این عادت، راهکارهاى زیر نقش مؤثرى ایفا می کنند.
۱. پرخورى در ظهر و شب از مهم ترین عوامل پرخوابى است؛ لذا بکوشید به خصوص شب ها به حداقل غذا اکتفا کنید.
۲. اگر طبع شما سرد است، از خوردن بعضى غذاها (مثل برنج، ماست، بادمجان، ترشى و…) که طبیعتاً سرد بوده و موجب تشدید خواب آلودگى مى شوند، بپرهیزید. اگر طبیعت شما گرم است، از غذایى که طبیعت گرم دارند نیز اجتناب کنید براى این که موجب پرخوابى مى گردد.
۳. غذا را سرشب میل کنید که تا موقع خواب هضم شده باشد.
۴. در صورت امکان از خواب قیلوله (قبل از ظهر) یا خواب بعد از ظهر، بهره مند باشید (بین نیم تا یک ساعت).
۵. فعالیت هاى شدید بدنى در روز، با خواب آلودگى و افزایش خواب همراه است و گریزى از آنها نیست. اگر این نوع فعالیت هاى شما زیاد است، آنها را تعدیل کنید.
۶. با برنامه ریزى دقیق بکوشید به تدریج از میزان خواب خود بکاهید. در این رابطه جدولى تنظیم کنید که به مدت یک ماه از خواب خود، یک ساعت کم کنید. هر ۵ روز ۱۰ دقیقه، از خواب خود بکاهید و در ۵ روز بعد، این مقدار را دوبرابر کنید تا ظرف ۳۰ روز ۶۰ دقیقه از خواب شما کاسته شود و به اصطلاح عادت شکنى تدریجى داشته باشید. بعد از یک ماه اگر باز هم مدت خواب شما زیاد بود، به همین ترتیب از طول آن بکاهید. در عین حال میزان کاهش نباید از حد مورد نیاز بدن افزون تر شود.
۷. توجه داشته باشید که براى انسان هایى مانند شما ۶ تا ۷ ساعت خواب، ضرورى است و اگر کاستن از خواب موجب افت کارآیى روزانه شما مى شود، هرگز در صدد کاهش میزان خواب خود برنیایید.
۸. براى پس از نماز صبح یک برنامه مفید و الزام آور، تنظیم کنید؛ به طور مثال یک برنامه مرتب مطالعاتى یا عبادى و یا ورزشى داشته باشید.
۹. گاه مشکل پرخوابی، در واقع پرخوابی نیست، بلکه فرد به دلیل آن که شب‌ها دیر می‌خوابد کسری خواب خود را در روز جبران می‌کند. در نتیجه تصور می‌کند که خواب او زیاد است. برای رفع این مشکل، افراد باید خواب خود را به تأخیر نیندازند و در همان اوایل شب بخوابند. برای این کار لازم است انسان، برنامه‌ای برای خواب و بیداری خود داشته باشد و اوقات خود را بیهوده هدر ندهد. با این کار، برای آن که به موقع به کارهای خود برسد، سعی می‌کند به موقع بخوابد و به موقع از خواب بیدار شو د.
10. بعد از اینکه از رختخواب بلند شدید در معرض نور خورشید قرار بگیرید. این کار برای آغاز یک روز خوب و پرانرژی بسیار مهم است. برای مقابله با خواب آلودگی در طول روز، میز کارتان را کنار پنجره بگذارید و مدام برای استراحت بیرون بروید؛ قرارگرفتن در معرض نور خورشید کمک می کند کمتر احساس خواب آلودگی داشته باشید.
همچنین برای رفع خواب الودگی دوش آب سرد بگیرید و 5 ثانیه از راه بینی نفس بکشید و اکسیژن را در طی 2 ثانیه از دهان خود خارج کنید. این کار را برای 5 بار انجام دهید. تنفس عمیق باعث افزایش و کاهش هم‌زمان ضربان قلب می شود.
در پایان باید دانست که گاهى پرخوابى، ناشى از یک مشکل روحى است. یکى از عوارض افسردگى، پرخوابى است. البته تشخیص افسرده بودن نیازمند دقّت و بررسى بیشترى است و به محض غمگین بودن فرد، نمى توان به کسى برچسب افسردگى زد. بنابراین براى مقابله با این وضعیت روحى علاوه بر رعایت نکات یاد شده، باید به روان پزشک یا روان شناس مراجعه کنید.
تأکید می شود هرگز در صدد کاهش میزان خواب خود به سطح ۴ ساعت در شبانه روز نباشید و حداقل ۶ الی ۷ ساعت خواب برای شما ضروری است.
پربودن معده، و خواب زیاد و طولانی، موجب این می شود که روح انسان از اقبال به سوی عالم اصلی خود و از اقبال به سوی عالم نور بازمانده و بعکس به سوی عالم ماده و طبیعت، و ظلمات کشیده شود.
در هر صورت باید جانب اعتدال را رعایت کند تا سلامتی و اعتدال قوای جسمی او از بین نرود زیرا در تحصیل کمالات بیش از هر چیز بدن سالم و قوای معتدل جسمانی لازم است.
