دین، عقاید و دستورهای عملی و اخلاقی است که پیغمبران از طرف خدا برای راهنمایی و هدایت بشر آورده اند و مذهب اعتقادی است که بر اساس آن فعلی را انجام می دهند. در تعابیر علماء دین ، مذهب طریقه‌ی خاصی از دین است در اصطلاح متکلمان ، مذهب به معناى روش خاصى است در فهم مسائل اعتقادى که منشاء اختلاف در آن توجیه مقدمات منطقى و یا تفسیر ظاهر قرآن است ؛ مانند مذهب شیعه امامیه ، مذهب اشاعره ، مذهب و معتزله . و در اصطلاح فقهى به معناى روش خاصى در استنباط احکام از ظواهر کتاب و سنت است ، مانند مذهب جعفرى ، حنفى ، مالکى ، شافعى ، حنبلى و….
اما شریعت عبارت است از راه و روشی خاص برای امتی یا پیامبری؛ و نیز به چیز‌هایی که خداوند برای بندگانش قرار داده و بر آنان فرض نموده است مثل نماز، زکات، روزه، حج و امثال آنها شریعت گفته می‌شود. و شریعت از نظر مفهومی اخص از دین است و قابل نسخ است.
نسبت های دین، مذهب و شریعت با یکدیگر:
دین شامل مذهب می شود و عام است و مذهب جزء دین است و خاص می باشد مثلا دین مبین اسلام عام است و شامل همه مذاهب اسلامی می شود پس کلمه و عنوان «مذهب» بر شعباتی اطلاق می‌شود که از دین انشعاب پیدا کرده باشند به عبارت دیگر مذهب زیرمجموعة دین است که توسط پیروان یک دین در آن ایجاد می‌شود مانند مذهب تسنن و مذهب تشیع در اسلام و مذهب ملکان و مذهب نسطوری در مسیحیت. در علم ادیان، مذهب مترادف با فرقه می‌باشد، لکن در جامعه اسلامی معمولاً مذهب در مورد انشعابات و دسته‌های فقهی بیشتر به کار می‌رود مثل مذهب جعفری، مذهب حنبلی، مذهب حنفی، مذهب شافعی و مذهب مالکی، امّا فرقه در انشعابات و گروه‌های کلامی مورد استعمال بیشتری دارد: مثل فرقة اشاعره، فرقة معتزله، فرقة ماتریدیه و فرقة وهابیت و امثال اینها و تقریباً این دو کلمه در این دو حوزه خاص تعیّن استعمالی پیدا کرده‌اند.
و شریعت از نظر مفهومی اخص از دین است در حالی که دین عبارت است از روش عام الهی نسبت به همه امتها؛ از این رو، شریعت قابل نسخ است؛ لیکن دین به این معنا نسخ پذیر نیست. حاصل آنکه دین و مذهب با هم منافاتی ندارند، بلکه نسبت بین آنها یا عموم خصوص مطلق است این در صورتی است که مذهب به عقیده یک فرقه خاص از دینی یعنی همان معنای اصطلاحی مذهب استعمال شود و یا اینکه بین این دو مفهوم نسبت تساوی است و مذهب به معنای دین استعمال می شود. در عرف مردم نیز هرگاه می خواهند افراد مقید به دین و متدین را توصیف کنند می گویند فلانی شخص مذهبی است و مذهبی بودن را درباره فرد دین دار استعمال می نمایند.