قرآن مانند جهان و انسان از تجلیات و نشانه‌های علم و قدرت بی‌نهایت پروردگار است[ – علیّ (علیه السلام) در بیانی می‌فرمایند: « خداوند سبحان برای انسانها در کتابش(قرآن) تجلّی نموده بی‌ آن که او را به چشم بصر بتوانند مشاهده کنند، و به چشم بصیرت به کُنه ذاتش پی ببرند: « فَتَجلّی لهم سبحانه فی کتابه من غیر ان یکونوا رَأوْهُ بما أراهُم مِن قُدْرَته». نهج البلاغه، ترجمه مرحوم محمد دشتی، خطبه 147؛ قرآن در نهج البلاغه، آیت الله عبد الله جوادی آملی. ] که به صورت وحی – که نشانه‌ی ارتباط انسان با عالم ماوراء و غیب است – بر پیامبر (ص) نازل شده و در دسترس همگان قرار گرفته تا هرکس، در هر کجا و با هر موقعیتی از این سفره گسترده‌ی جهانی و جاودانی به قدر وسع و تلاش خود بهره گیرد. قرآن گر چه مانند کتاب‌‌های آسمانی دیگر به زبان پیامبر مبعوث شده و قومش است، اما پیام‌‌های فطری و آموزه‌های عقلی آن برای تمام انسان‌‌ها در هر زمان و مکان می‌باشد.

از آیات قرآن و بیانات معصومین(علیهم السلام) درباره فلسفه خلقت انسان، هدف از بعثت انبیاء و نزول کتاب‌های آسمانی استفاده می‌شود که رابطه‌ی انسان با قرآن، فطری و سرشتی است یعنی با گرایشی درونی به حق و پیام وحیانی آن همراه است. قرآن برای یاد آوری آنچه در فطرت انسان نهاده شده، و هدایت او به سوی کمال نازل شده است.[ – جهت آشنایی بیشتر با جایگاه و اهمیت فطرت و عقل، ر. ک: فطرت، شهید آیت الله مرتضی مطهری(ره)؛ فطرت در قرآن، از استاد آیت الله عبد الله جوادی آملی؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، از آیت الله جوادی آملی. ]

در رابطه‌ی انسان با قرآن، به روابط دیگر او در زندگی توجه شده است. در این راستا چهار محور ارتباطی انسان در زندگی، تبیین و سامان داده شده، که عبارت است از:[ – ر. ک: مقدمه کتاب مفاتیح الحیات، آیت الله جوادی آملی.]

الف. رابطه انسان با خدا:

بسیاری از آیات قرآن کریم مربوط به تنظیم رابطه انسان با مبدأ هستی است و راه‌ها و برنامه‌های عبودیت و نزدیکی به خدا را به او نشان داده است. بیان انواع عبادات مانند نماز، روزه، حج و گشایش باب دعا از این قبیل است. بر این اساس قرآن انسان مسلمان را هدف‌مند می‌کند و از پوچی‌ و سرگردانی نجات می‌دهد. زیرا توجه وی را به آغاز جهان و انتهای آن (معاد) معطوف می‌دارد.

ب. رابطه انسان با خود:

برخی از آیات قرآن انسان را دعوت به خودشناسی می‌کند و انسان را از ظلم به خویش بر حذر می‌دارد. قرآن گناهانی مثل شرک را ظلم به خود می‌داند[ لقمان آیه13.]. این دعوت به شناخت و دوری از آلودگی، زمینه را برای رشد و تعالی انسان فراهم می‌کند.

ج. رابطه انسان با طبیعت:

بیش از 750 آیه قرآن مربوط به توجه به طبیعت و خداشناسی از راه جهان است.[ – ر. ک: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، محمد علی رضایی اصفهانی.] قرآن کریم انسان را به اندیشه در آسمان، زمین، موجودات زنده و حتی غذای خویش دعوت می‌کند[ غاشیه آیه 17 و عبس آیه 24.]. قرآن از مسایل علمی اشاره‌ها و مثال‌هایی می‌زند که قرن‌ها بعد حقیقت آن‌ها ثابت می‌شود. نمونه‌های آن را دربیانقانون زوجیت همه چیز و یا حرکت خورشید و … می‌توان دید[ یس آیه 38 و لقمان آیه 10.]. کتاب خدا انسان را به بهره‌برداری معقول از طبیعت فرا می‌خواند و از او می‌خواهد که از چیزهای پاکیزه آن بخورد. قرآن جهان طبیعت را آیات الهی معرفی می‌کند و بدین ترتیب جهان را برای انسان معنادار می‌کند.

د. رابطه انسان با خلق:

بیشترین محوری که انسان در زندگی روزمره با آن درگیر است، رابطه‌اش با انسان‌های دیگر است. آیات زیادی در قرآن درباره محورهای متعددی از رابطه انسان با دیگر افراد سخن گفته است که به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

حقوق زن و شوهر، حقوق فرزندان و والدین، حق مالکیت، حلال بودن معامله و حرام بودن ربا، ارث افراد از هم دیگر، حقوق کیفری و جزایی مانند قصاص و حدود، ولایت و اطاعت از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و جانشینان به حقّ او در امور سیاسی و غیره، اخلاق فردی و اجتماعی، دعوت به قسط و عدل، دستور به جنگ و دفاع (جهاد)، امر به معروف و نهی از منکر.