« فحّاشی »فحاشی و بد دهنی و هرزه گویی، و بیان کلمات رکیک، یکی از خصایص زشت افراد فاسد، عاجز، ناتوان و بی‌منطق است. افراد سفیه بی‌خرد، در برخورد با مردم چون از منطق و کلام درستی برخوردار نیستند و از دادن جواب صحیح عاجز هستند، بی‌پروا دهان را باز می‌کنند و زبان خویش را حرکت می‌دهند و با الفاظ رکیک، فحاشی می‌کنند.
«خشم و غضب»
خشم و غضب نابجا، آتشى شیطانى است که از درون انسان شعله کشیده و انسان را به سوى آتشى ابدى رهنمون مى شود. امام باقرعلیه السلام می فرمایند: (ان هذا الغضب جمرة من الشیطان توقد فى قلب ابن آدم – خشم پاره آتشى شیطانى است که در قلب انسان شعله ور مى شود. کافى، ج 2 ص 304).
انسان خشمگین فقط به منافع خود می اندیشد و برای اینکه منافع اش به خطر نیافتد از هیچ کاری مضایقه نمی کند. امام صادق (ع) می فرمایند: (الغضب مفتاح کل شر – کلید هر بدی خشم است. کافی ج 2 ص 303).
در مقابل، حلم و بردبارى برآورنده بزرگ ترین آرزوى سالکان الى اللَّه و رسیدن به رضوان الهى است. امام صادق علیه السلام مى فرماید: (من کظم غیظاً، ولو شاء ان یمضیه امضاه، املأ اللَّه قلبه یوم القیامة رضاه – هر کس خشم و غضب خود را بشکند – در حالى که اگر بخواهد مى تواند آن را عملى کند – خداوند در روز قیامت قلب او را با رضوان خود پر مى سازد. کافی ج 2 ص 110). آنچه مهم است اینکه عزم راسخ و جدى بر پالایش نفس خویش از خشم و کژخلقى داشته و آن را به زیور حلم و بردبارى بیارایید.
در این راستا مجاهدت جدى و استمرار و مداومت بر این جهاد، لازم است. بنابراین براى تقویت حلم و بردبارى که نبود آن سبب عصبانیت و دیگر رذائل اخلاقی از جمله فحاشی است، باید طبق برنامه اى جدى، به تقویت اراده پرداخت و همواره بر خود مسلط بود. در این رابطه راه هاى مختلفى وجود دارد؛ ولى مهم آن است که در راه درمان آن، مصمّم باشید و مطالب پیشنهادى را بدون کمترین کاستى به اجرا گذارید:
1. مطمئن باشید که مى توانید روحیه خود را تغییر دهید؛ ولى براى نتیجه گیرى شتاب نکنید. بیندیشید که باید مدتى طولانى، رفتارهاى خود را به دقت کنترل کنید و اگر چنین کردید، پس از آن حتماً دگرگونى رفتارى خواهید داشت.
2. از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید.
3. در هر مسئله اى، ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید و خود را براى تحمل آن آماده کنید. این نکته باعث مى شود، برخوردهاى خوب بیش از انتظار، در شما ایجاد خشنودى کند. اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.
4. با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ شرایطى، برخورد تند نداشته باشید و اگر ناگهان از شما برخورد تند و یا فحاشی سر زد، خود را جریمه کنید. براى مثال تصمیم بگیرید – یا در صورت امکان نذر کنید – اگر به کسی فحش و یا حتی فریاد زدید، فلان مبلغ را صدقه بدهید، یا نماز شب بخوانید و یا یک روز روزه بگیرید. این گونه جریمه معنوى نباید نگاه انسان به عمل نیک را منفى کند؛ بلکه باید آن را با یک تیر دو نشانه زدن به حساب آورد؛ یعنى از طرفى رشد و تعالى معنوى و کسب تقرب مستقیم به سوى خدا و از طرف دیگر بازداشتن از بدى ها و زشتى ها. کارآیى این روش، بسیار بالا است و بسیارى از علماى بزرگ، بدین سان تمرین عملى و خودسازى کرده اند.
5. از تفریحات سالم، آرامش بخش و تقویت کننده اراده – مانند کوهنوردى، شنا، دو، پیاده روى و گردش در طبیعت و… استفاده کنید.
6. در تصمیم گیرى ها، با افراد عاقل و پخته مشورت کنید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده که نتیجه آنها خشم و عصبانیت است بپرهیزید.
7. با افراد خوش خلق و غیر عصبى معاشرت کنید.
8. از موقعیت هایى که زمینه تندخویى در آن فراوان است، اجتناب کنید و در موقعیت هایى حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آنجا دیده نمى شود و از شرایطى که شما را به رفتارهاى تند دعوت مى کند، دورى گزینید.
9. قبل از هر عملى و گفتاری، در مورد پیامد آن بیندیشید و آن گاه اقدام کنید. با تمرین به این راه کار در تمام امور، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.
10. به رفتارها و حالاتى که از افراد سر مى زند و شما را عصبانى مى کند، بى توجه باشید. براى مثال اگر کسى با حرف ناروا شما را بر مى افروزد، از شنیدن و گوش سپردن به سخنان وى بپرهیزید و یا محیط را ترک کنید. به گفته هاى او توجه نکرده و آنها را در ذهن خود مرور نکنید. نسبت به دیگر اعمال فیزیکى و رفتارهاى پرخاشگرانه و تحریک کننده نیز همین طور واکنش نشان دهید و راه بى توجهى و سهل گیرى را پیش گیرید.
11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفکّر از زشتى، ناپسندى و جبران اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید. روایات، آیات و داستان هایى را در این زمینه، مطالعه و در مورد آنها فکر کنید. در برخى از موارد، به آثار بد رفتار تند خود، توجه و زشتى آن را در ذهن مرور کنید تا به یک حالت خود هشدارى از درون دست یابید. همچنین آثار فردى و اجتماعى و پیامدهاى حیثیتى آن عمل زشت را در ذهن خود، حاضر و به زشتى آن توجه کنید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.
12. به هنگام بروز عصبانیت و تندخویى، سریع حالات خود را تغییر دهید. براى مثال اگر ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، دراز بکشید و صورت خود را با آب سرد بشویید. یک لیوان آب خنک بیاشامید و خود را از آن موقعیت دور سازید.
13. از خواندن قرآن در نوبت هاى متعدد در روز غفلت نورزید. قرآن تأثیر زیادى در رسیدن به حالت سکینه و آرامش درونى دارد. عبادت هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب کامل به جا آورید که تأثیر بزرگى در رسیدن به اطمینان خاطر دارد و آدمى را از درون به آرامش مى رساند.
14. در طول روز مخصوصا بعد از استحمام و هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزک، با آب سرد بشویید.
15. دیگر رفتارهاى عادى و روزمره خود را با تسلّط کامل بر رفتار و بدون شتابزدگى انجام دهید و آنها را آرام آرام تعقیب کنید، تا نرم خویى و پرحوصلگى، بر تمام رفتارهاى شما حاکم شود.
16. شرح موارد یاد شده را در جدولى بنویسید و موارد انجام شده و یا تخلّف از آن را یادداشت کنید. همواره بکوشید موارد تخلف را کاهش داده و بیش از پیش خود را به انجام آنها مقید سازید. حتى قبل از بروز آن موقعیت ها و به صورت مستمر، این راه کارها را سرلوحه اعمال خود قرار دهید. از آن به بعد، باید میزان موارد پرخاشگرى شما کاهش یابد. آنها را نیز یادداشت کنید و کم کم از میزان آنها در طول روز، هفته و … بکاهید.
17. پرهیز از تحریکات عصبى؛ بعضى از مواد به طور طبیعى سیستم اعصاب و دستگاه قلبى – عروقى را تحریک مى کند. نوشابه هاى گازدار، شکلات ها و برخى داروهاى غیرمجاز، محرک هایى است که سبب تشدید واکنش افراد حساس به محرک هاى اطراف آنها مى شود؛ به طورى که در مواقع لزوم نمى توانند واکنش مناسب نشان دهند. آنها براى به دست آوردن آرامش قادر نیستند به موقع از سیستم پاراسمپاتیک خود استفاده کنند و براى مدت طولانى در حالت عصبى باقى مى مانند. بنابراین توصیه مى شود از مصرف چنین مواد تحریک کننده به حداقل ممکن اکتفا کنند.
با رعایت نکات بالا امید است بتوانید خود را از هرگونه اوصاف زشت مبرا کرده و به اوصاف جمیله مزیّن نمایید.