منظور از «انتم‌الاول» در این فراز زیارت آل یس است که آغاز خلقت با انوار مقدسه پنج تن آل عبا و خلقت انسان با حضرت‌آدم که اولین تجلی«نور محمدیه» است، شروع شده و منظور از«الآخر» بحث رجعت ائمه(علیهم السلام) در آخر‌الزمان است. این خطاب در زیارت آل یس با آنچه که در قرآن به خداوند نسبت داده می شود که: «هُوَ الاَوَّلُ وَ الاَخِر(1) …» و بدین معناست که خداوند وجود ازلی و ابدی و سرمدی است بسیار متفاوت است.زیرا خطاب انتم الاول و الاخر در زیارت آل یس محدود به خلقت انوار مقدسه پنج تن آل عبا قبل از خلقت آدم ابوالبشر (علیه السلام)، بعنوان اولین تجلی حقیقت نور محمدیه تا زمان رجعت ائمه طاهرین (علیهم السلام) در آخرالزمان است، اما اول و آخری که به خداوند نسبت داده می شود بلاحد بوده، اشاره به ازلیت و ابدیت خداوند داشته و دامنه اش من الازل الی الابد است که هیچ انتها و پایانی در دو جهت آغاز و پایان برایش متصور نیست. چه اینکه همه از آنها آغاز شده اند و به آنها بر می گردند.در حقیقت رابطه “انتم الاول والاخر” با “و ان رجعتکم حق” ، از یک سو، اشاره به این سخن مبارک پیامبراکرم (صل الله علیه و آله)دارد که فرمودند :«اَوَّلُ مَا خَلَقَ اللهُ نُوری»(1) یعنی؛ اوّلین چیزی که خداوند خلق فرمود، نور من بود و از سوی دیگر اشاره به حدیث حضرت علی (علیه السلام) درباره اهل‌البیت(ع) دارد که می‌فرماید: «کُلُّنَا وَاحِدٌ، اَوَّلُنا مُحَمَّد وَ اَوْسَطُنَا مُحَمَّد وَ کُلُّنَا مُحَمَّد فَلا تَتَفَرَّقُوا بَیْنَنَا» (2) یعنی؛ ما اهل‌البیت، از خود رسول‌الله تا آخرین ما، همه در یک مقام هستیم و نباید بین ما جدایی قائل باشید. در نتیجه همان‌طور که اوّلین نور، نور محمّدی(صل الله علیه و آله) بود و به یک اعتبار نور اهل‌البیت، آخرین نور نیز نور اهل‌البیت(علهیم السلام) خواهد بود، به همین جهت حضرت صادق(علیه السلام) می‌فرماید:« اِنَّ آخِرَ مَنْ یَمُوتُ الْإمام(3) یعنی؛ آخرین کسی که از این دنیا رخت برمی‌بندد امام است.(که اشاره به مقام انتم … و الاخر دارد. بنابراین؛ با توجه به اینکه آخرین مقام از منزل دنیا، قبل از قیامت، مقام رجعت است و اینکه آخرین کسی که از دنیا رخت بر می بندد امام است. ربط “انتم الاول والاخر” با “و ان رجعتکم حق” معنا پیدا می کند.
درباره «هوألاول و هو لآخر» در سوره حدید هم اشاره ازلیت و ابدیت خداوند متعال دارد که مبدأ و معاد خداوند متعال است.
پاورقی:
(1) سوره حدید آیه 3.
(2) بحارالانوار،ج26، ص6و7.
(3) همان، ج23، ص21.