موقعیت جغرافیایی عرفاتعرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع، در شرق مکه، اندکی متمایل به جنوب، در میان راه طائف و مکه. این منطقه به وسیله کوه هایی که به شکل نیم دایره در اطرافش قرار دارد، مشخص شده است.وقوف در عرفاتحجاج بیت الله الحرام در روز عرفه؛ یعنی نهم ذی حجه، از ظهر تا مغرب شرعی در این منطقه حضور می یابند و در اصطلاح فقهی، این حضور وقوف نامیده می شود. اهمیت حضور در عرفات تا آنجاست که گفته اند: الْحَجُّ عَرَفَة یا الحَجُّ عرفات. [۱] .
این وقوف یکی از ارکان حج تمتع است و در صورت عدم تحقق آن، حج محقق نمی شود. این تأکید قدری هم به خاطر تحریض قریش بر وقوف در عرفات بود؛ زیرا آنان که خود را طایفه برگزیده می دانستند و به اصطلاح اهل حُمْس یا تشدد در دینداری و اهل حرم معرفی می کردند، خود را بی نیاز از وقوف در عرفات می دیدند. این در حالی بود که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) این برخورد آنان را نادرست دانست و خود در حجة الوداع، در عرفات وقوف کرد.
عرفات در خارج از محدوده حرم است و وقوف در آن؛ یعنی بیرون رفتن حاجی از محدوده حرم و بازگشت به درون حرم تفسیر شده است. در ادوار مختلف تاریخی و تا به امروز اطراف عرفات را با علائم و تابلو به طور دقیق مشخص کرده اند.
علل نامگذاری عرفات
در باره نامگذاری این منطقه به عرفات، چهار نکته گفته اند:
۱ ـ وقتی جبرئیل مراسم حج را به آدم(علیه السلام) یا به ابراهیم خلیل(علیه السلام) آموخت، در پایان به او گفت: عَرَفْت؟ آیا شناختی؟ [۲]۲ ـ آدم و حوا، در این منطقه یکدیگر را شناختند (= تَعارَفا) و باز یافتند.
۳ ـ عرفات از آن رو به این نام شناخته شد که مردم در آنجا به گناهان خود اعتراف می کنند. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که در باره نامگذاری عرفات فرمودند:
جبرئیل در ظهر عرفه از ابراهیم پرسید: ای ابراهیم، به گناهان خود اعتراف کن و مناسک را بشناس. عرفات را به خاطر این سخن جبرئیل که گفت: اعْترف؛ عرفات نامیدند[۳] .
۴ ـ برخی هم عرفه را به معنای کوه گرفته اند.
جبل الرحمه در عرفات
در شمال شرقی عرفات، جبل الرحمه قرار دارد. این کوه مستقل از کوه هایی است که منطقه را در حصار خود گرفته اند. در قرن ششم هجری، جمال الدین اصفهانی وزیر موصل و شام، از پایین تا بالای کوه را پله ساخت تا صعود به آن آسان شود. گفتنی است در فقه شیعه، در زمان وقوف که در روز نهم ذی حجه از ظهر شرعی تا مغرب شرعی است ـ صعود به کوه عرفه کراهت دارد.
روایت شده است که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) خطبه حجّة الوداع را بر فراز این کوه ایراد کرد [۴] .
مسجد الصخرات در عرفات
در گذشته مسجد کوچکی با نام مسجد الصخرات در پایین کوه بوده که گفته اند آنجا محل ایراد خطبه توسط رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بوده است [۵] .
نکات خطبه رسول الله در مسجد الصخرات
این خطبه از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و حاوی چندین نکته مهم است؛ از جمله:
۱ ـ لزوم رعایت حرمت مال و جان یکدیگر.
۲ ـ رعایت حرمت ماه های حرام و از بین بردن تغییراتی که در ماه های سال برای جابجایی ماه های حرام انجام می دادند.
۳ ـ بازگرداندن امانت مردم در نزد هر کسی که هست.
۴ ـ لغو ربا و طلب های رَبَوی.
۵ ـ لغو حقوق مربوط به خون هایی که در جاهلیت ریخته شده است.
۶ ـ رعایت حقوق متقابل همسران به ویژه رعایت حقوق زنان توسّط مردان [۶] .
بخشش گناهان در عرفات
در روایات، تأکید زیادی بر بخشش گناهانِ افراد حاضر در عرفات در روز عرفه شده است. امام علی(علیه السلام) می گوید: به رسول خدا(صلی الله علیه وآله) گفته شد: کدام گروه از اهل عرفات، جرمشان بزرگتر است؟ حضرت فرمود: الَّذِی یَنْصَرِفُ مِنْ عَرَفَات وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ [۷] ، کسی که از عرفات بر می گردد و گمان می برد که مورد بخشش قرار نگرفته است.
امام صادق(علیه السلام) در شرح این سخن فرمودند: مقصود کسی است که از رحمت خداوند عزّوجل مأیوس است [۸] [۹]پانویس
۱. سنن ترمذی، ج۵،ص۲۱۴،ش۲۹۷۵.
۲. علل الشرایع، ج۲،ص۴۳۶.
۳. علل الشرایع، ص۴۳۶.
۴. فصلنامه میقات حج، ش۱۲، ص۱۶۲ ـ ۱۴۲.
۵. التاریخ القویم، ج۶، ص۴۴، ۵۴-۵۵
۶. فصلنامه میقات حج، ش۲۸، ص۹۶-۹۷.
۷. من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۱۱.
۸. الجعفریات، ص۶۴.
۹. الحج و العمرة فی الکتاب و السنه، ص۲۲۰.