سطوح اکسیژن نشان دهنده میزان اشباع اکسیژن در خون است و شاخصی مهم از عملکرد ریه‌ها به حساب می‌آید و همچنین به میزان هموگلوبین در بدن اشاره دارد. بیشتر اکسیژن موجود در بدن به وسیله سلولها یا گلبولهای قرمز خون حمل می‌شود، به گونه‌ای که این گلبولها  اکسیژن را از ریه یا شش‌ها دریافت کرده و آن را به تمام نقاط بدن می‌رسانند. بدن از نزدیک میزان اکسیژن خون را کنترل می‌کند تا آن را در یک محدوده خاص حفظ نماید، به طوری که مقدار اکسیژن کافی برای نیازهای هر سلول موجود در بدن وجود داشته باشد. سطح اکسیژن خون یک فرد نشان دهنده میزان عملکرد بدن در توزیع اکسیژن از ریه‌ها به سلولها است و این امر برای سلامت افراد دارای اهمیت است. عوامل خارجی و داخلی بسیاری وجود داشته که می‌توانند بر سطوح اکسیژن موجود در خون تأثیر بگذارند. این عوامل تغییر در پی هاش (pH) خون، وجود یا عدم وجود عفونت، وجود بیماری تنفسی و از آن جمله را شامل می‌شود. حتی ارتفاعی که فرد در آن زندگی می‌کند نیز می‌تواند بر میزان اکسیژن خون او تأثیر بگذارد.

اکثر کودکان و بزرگسالان نیازی به بررسی میزان اکسیژن خون خود ندارند. در واقع بسیاری از پزشکان تنها در صورتی آن را بررسی می‌کنند که شما علائمی از وجود یک مشکل در بدن همانند تنگی نفس یا درد قفسه سینه را از خود نشان دهید.
افرادی که مبتلا به عوارض مزمن هستند نیاز است میزان اکسیژن خون آنها کنترل و بررسی شودبا این حال، افرادی که مبتلا به عوارض مزمن هستند نیاز است میزان اکسیژن خون آنها کنترل و بررسی شود. این عوارض آسم، بیماری قلبی و بیماری انسداد مزمن ریوی (COPD) را شامل می‌شود.
 

سطح اکسیژن مابین 95 تا 100 درصد، در بیشتر افراد طبیعی در نظر گرفته می‌شود. چنانچه سطح اکسیژن در این محدوده قرار داشته باشد، سطحی مطلوب جهت برخورداری از عملکرد منظم و صحیح سلول‌ها تلقی می‌شود. سطوحی کمتر از 95% جای نگرانی داشته و انجام معاینه یا گرفتن آزمایش توسط پرسنل پزشکی را می‌طلبد. سطح طبیعی اکسیژن خون یک فرد در طول خواب کمی کمتر از حد معمول است. به این دلیل که فرد در هنگام خواب چون هیچ فعالیت بدنی انجام نمی‌دهد، میزان اشباع اکسیژن خون او پایین می‌آید. با این حال، بعضی از افراد دچار افت ناگهانی و غیر طبیعی در سطح اکسیژن خون خود می‌شوند. این امر منجر به بروز نوعی عارضه تحت عنوان آپنه خواب یا ایست موقتی تنفس می‌شود. در این عارضه فرد به هنگام شب دچار تنگی نفس شدید شده، به قدری که خواب او مختل و با آشفتگی از خواب بیدار می‌شود.

میزان اکسیژن موجود در بدن را می‌توان به دو روش اندازه گیری نمود. متداول‌ترین روش انجام آزمایش خون است. این آزمایش تحت عنوان آزمایش گازهای خون شریانی یا ABG شناخته شده و با گرفتن خون از رگ انجام می‌شود و سپس خون به یک آزمایشگاه تحقیقاتی فرستاده شده و در آنجا مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. این آزمایش به اندازه گیری میزان اکسیژن و دی اکسید کربن موجود در خون و همچنین میزان اسیدیته و pH خون فرد کمک می‌کند. دستگاه پالس اکسیمتر یا پالس اکس (pulse ox) که معمولاً در کلینیک‌ها و بیمارستانها در طول جراحی و مراقبتهای بعد از عمل مورد استفاده قرار می‌گیرد، دستگاهی است که با کمک یک سنسور نوری که بر روی نوک انگشت فرد قرار داده می‌شود، سطح اکسیژن موجود در خون را اندازه گیری می‌کند.

گرچه استفاده از دستگاه پالس اکسیمتر نسبت به آزمایش ABG، آسان‌تر، سریع‌تر و بدون درد است، اما به اندازه آزمایش خون دقیق نمی‌باشد. این امر به دلیل آن است که دقت این دستگاه می‌تواند تحت تأثیر عواملی مانند تمیز نبودن انگشت، وجود لاک بر روی ناخن و گردش خون ضعیف به دستها یا پاها و غیره قرار گیرد.

سطوح طبیعی اکسیژن خون عموماً حاکی از اشباع اکسیژن است که بطور ساده تحت عنوان «sats» شناخته می‌شود و درصد نقاط اتصال هموگلوبین که در جریان خون وجود دارد و توسط اکسیژن اشغال می‌شود را اندازه گیری می‌کند. هنگامی که فشار جزئی اکسیژن وجود داشته باشد، در بیشتر نقاط هموگلوبین اکسیژن زدایی صورت می‌گیرد. بر طبق منحنی تفکیک اکسیژن ـ هموگلوبین در حدود 90 درصد، اشباع اکسیژن افزایش یافته و به 100% نزدیک می‌شود. هر مقداری کمتر از 90% به هیپوکسی یا کاهش اکسیژن بافت می‌انجامد. این وضعیت عموماً به هنگام سیانوز رخ می‌دهد، در سیانوز رنگ پوست شروع به تغییر کرده و به رنگ کبود درمی‌آید. با این وجود، اشباع اکسیژن همیشه به طور مستقیم اکسیژن رسانی به بافت را منعکس نمی‌کند.

نکته: هموگلوبین پروتئینی است که در گلبولهای قرمز خون وجود داشته و وظیفه حمل اکسیژن و دی اکسید کربن در خون را برعهده دارد.

این روش که برای اندازه گیری سطوح اشباع اکسیژن در کودک مورد استفاده قرار می‌گیرد، روشی آسان و بدون درد است. یک پروب پلاستیکی و یا سنسوری که یک سیم به آن وصل است به انگشت دست یا انگشت پا متصل می‌شود. این پروب دارای یک چراغ قرمز در یک طرف خود و یک موج یاب یا گیرنده در سوی دیگر است. نور یا طول موج‌هایی از میان رگ‌های انگشت دست یا پای فرد تابیده شده و سپس به وسیله گیرنده در سوی دیگر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و میزان اکسیژن بر روی صفحه نمایش آن نشان داده می‌شود.
سطوح اشباع اکسیژن خون به اندازه گیری میزان خون غنی از اکسیژن که از میان جریان خون عبور می‌کند کمک می‌نمایدسطوح اشباع اکسیژن خون به اندازه گیری میزان خون غنی از اکسیژن که از میان جریان خون عبور می‌کند کمک می‌نماید. بعقیده دانشگاه هاوایی میزان طبیعی اکسیژن در کودکان، حداقل بایستی 97% باشد. این بدان معنا است که حداقل 97% از خونی که در دستگاه گردش خون جریان دارد نیازمند اکسیژن اشباع شده است. در حقیقت 97% به عنوان مرز طبیعی در نظر گرفته می‌شود. میزان ایده‌آل اشباع اکسیژن لازم است چیزی مابین 98 تا 100 درصد باشد. چنانچه این میزان 96% یا کمتر از آن باشد، آنگاه مقداری غیر طبیعی در نظر گرفته می‌شود.

سطوح غیر طبیعی اشباع اکسیژن نشان دهنده وجود یک بیماری یا اختلال مانند ذات‌الریه، آنمی یا کم خونی و سایر بیماری‌های تنفسی در بدن است. برای مقادیر کم اکسیژن در خون، فرد به درمانی تحت عنوان اکسیژن درمانی نیاز دارد. جدی گرفتن این وضعیت بسیار اهمیت دارد، به این دلیل که تنگی نفس شدید می‌تواند به آسیب جبران ناپذیری به اندام‌های مختلف بدن منجر شود.

 
منبع: healthhearty – Dr. Sumaiya Khan