ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
دوست گرامی. هرگز دیر نشده است و راه توبه باز است هر چه زودتر توبه کنید و بنده خدا شوید گذشته شما جبران می شود و راه های سعادت و خوشبختی به روی شما باز خواهد شد.
وجوب توبه: مثل گناهکارى که با اعتماد بر ایمان به یگانگى خدا و نبوت رسول او، از خلود در آتش دوزخ به سبب گناه نمى ترسد، مانند شخص تندرستى است که غذاهاى مضر و خوراکی هاى مسموم بخورد و به واسطه اعتماد بر صحت و تندرستى خود از مرگ نترسد.
پس همچنانکه صحت این شخص تندرست به سبب خوردن غذاهاى مسموم و زیان آور به بیمارى، و بیمارى به مرگ منجر مى شود، همچنین گناهان گناهکار را به سرانجام بد، و مخلد بودن در جهنم مى کشاند. پس گناهان نسبت به ایمان همچون نسبت سم ها و خوراکهاى مضر است به بدن انسان است، همان گونه که ضرر آن خوراکهاى زهر آلود پیوسته در اندرون جمع مى شود تا مزاج را دگرگون مى سازد و او از این غافل است تا وقتى که ناگاه بیمارى عارض شود و مزاج را بکلى تباه سازد و مرگ فرا رسد، همچنین آثار گناهان اندک اندک ولى پیوسته در نفس بر روى هم مى نشیند تا مزاج نفس را فاسد سازد و اصل ایمان را از میان ببرد.
پس هر گاه بر کسى که در این دنیاى کوتاه مدت از مرگ مى ترسد اجتناب از سمها و خوراکهاى مضر واجب باشد بر بیمناک از هلاک ابدى بطریق اولى ترک گناهان واجب است، و همان طور که بر کسى که غذاى زهر آلود خورده و پشیمان شده لازم است قى و استفراغ کند و به حال اول باز گردد، همچنین بر مرتکب گناهان که به منزله سموم ایمان است نیز واجب است که تا ممکن است با تلافى و جبران از این حالت باز گردد و تا مهلت هست توبه و انابه کند.
پس زنهار زنهار اى برادران دست در دامن توبه زنید! پیش از آنکه زهر گناهان چنان روح ایمانتان را تباه سازد که بعد از آن پرهیزکارى سودى نبخشد، و امر از دست طبیبان دل ها بیرون رود و دیگر پند و اعظان و نصیحت ناصحان در شما اثر نکند، و کلمه عذاب در حق شما ثابت شود، و مشمول این قول خداى تعالى گردید: و جعلنا من بین ایدیهم سدا و من خلفهم سدا فاغشیناهم فهم لا یبصرون؛ و از پیش روى ایشان سدى نهاده ایم و از پس آنان نیز سدى نهاده ایم و پرده بر آنها افکنده ایم تا نبینند.
و نیز در قرآن کریم آمده است: ختم الله على قلوبهم و على سمعهم و على ابصارهم غشاوة؛ خدا بر دل ها و گوش هایشان مهر نهاده و بر چشمهایشان پرده اى هست.
الف ) توبه
خدای مهربان دری به نام توبه برای همه بندگانش گشوده و با آغوشی باز بندگان گنهکارش را که رو به سوی توبه آورده اند، می پذیرد. لذا باید آستین همت را بالا زده و با عزمی راسخ توبه ای کنیم متناسب به گناه خویش، خداوند هر گناهی را می بخشد چنانچه خود فرموده است : «ان الله یغفر الذنوب جمیعا؛ خداوند همه گناهان را می آمرزد». ، پس در هیچ حالتی نباید از توبه و بخشش گناهان و رحمت الهی ناامید شد، چرا که گناه ناامیدی از خداوند حتی از قتل انسان نیز بزرگتر است. اگر انسان هر روز گناه کند و توبه خود را بشکند و باز واقعا پشیمان شود و توبه نماید، توبه او پذیرفتنی است و نباید از رحمت خداوند ناامید گردد.
بازآ بازآ هر آنچه هستى بازآ گر کافر و گبر و بت پرستى بازآ
این درگه ما درگه نومیدى نیست صد بار اگر توبه شکستى بازآ
امام رضا (ع) مى فرمایند: (التائب من الذنب کمن لاذنب له) توبه کننده از گناه مانند کسى است که هیچ گناهى ندارد، (میزان الحکمه ج، 1 باب التوبه ر، 2116).
توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه حقیقی نیز همان توبه نصوح است؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود.
پاره اى از روایات ارکان توبه را چهار چیز شمرده اند:
1 . ندامت قلبى
2 . استغفار با زبان
3 . کردار نیک و کنار گذاشتن گناه (جبران : حق الله ، حق الناس و حق النفس )
4 . عزم بر عدم بازگشت به گناه. [میزان الحکمه، ج 1، ص 548.] ب ) انسان بعد از توبه
انسان بعد از توبه می تواند به بالاترین مراتب انسانی برسد ، چنانچه در طول تاریخ بوده اند افرادی که بعد از توبه از اولیاء خدا شده اند . مانند : فُضَیل بن عَیاض
فُضَیل بن عَیاض(درگذشت ۱۸۷ق)، عارف و زاهد مشهور ، وی از شاگردان امام صادق(ع) بود و از ایشان روایاتی نقل کرده است. اغلب عالمان رجالی شیعه او را از اهل سنت می‌دانند و در عین حال وی را از راویان موثق و قابل اعتماد به شمار میآورند. گفته‌اند که وی در ابتدا راهزن بوده؛ ولی در پی حادثه‌ای توبه کرده است.
فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر تمیمی یربوعی، در ناحیه مرو خراسان و در روستایی به نام فُندِین به دنیا آمده است. کنیه‌اش ابوعلی است و اصالتا او را از اهل کوفه می‌دانند.[۱]وی در ابتدا در محلی بین ابیورد و سرخس به راهزنی مشغول بود[۲] ولی در پی واقعه‌ای توبه کرد و به عبادت و زهد مشغول شد.
روایتهای مشهور تاریخی درباره داستان توبه فضیل گفته‌اند: شبی وی به نیت یک زن از دیوار خانه‌ای بالا رفته بود، صدای کسی را شنید که مشغول خواندن این آیه از قرآن بود:
«أَ لَمْ یأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّهِ…» (ترجمه: آیا براى کسانى که ایمان آورده‌اند هنگام آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا نرم [و فروتن ] گردد.)[3]
فضیل با شنیدن این کلام دگرگون شد و فریاد برآورد: پروردگارا، اکنون زمانش رسیده است. وی در پی این حادثه به گوشه‌ای رفت و زهد اختیار کرد.[4] داستان توبه او در منبرهای واعظان زیاد یاد می‌شود.
این که توبه کننده چه زمانی می تواند به حالات گذشته خود برگردد ، بستگی به خود او دارد که تا چه اندازه پایبند به توبه خود بوده و به خودسازی پرداخته باشد ، به عبارت دیگر مشکل و نگرانی ای که در زمینه قبول توبه وجود دارد، از طرف خداوند- یعنی پذیرنده توبه- نیست؛ بلکه مشکل از جانب خود توبه کننده است که آیا موفق می شود راه خود را به سوی خداوند تغیر دهد و در این راه ثابت قدم بماند .
ج ) آثار توبه
1 – حفظ از عذاب الهی
«الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ » [ سوره غافر / 7 ] فرشتگانی که عرش (با عظمت الهی) را بر دوش گرفته و آنان که پیرامون عرشند به تسبیح و ستایش حق مشغولند، هم خود به خدا ایمان دارند و هم برای اهل ایمان از خدا آمرزش و مغفرت می‌طلبند که ای پروردگاری که علم و رحمت بی‌منتهایت همه اهل عالم را فرا گرفته است، گناه آنان که توبه کردند و راه (رضای) تو را پیمودند ببخش و آنان را از عذاب دوزخ محفوظ دار.
2- محبوبیت نزد خداوند
سوره بقره / 222 : ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد.
3 – تبدیل سیئات به حسنات
« الا من تاب و آمن و عمل عملا ً صالحا ً فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا ً رحیما ً» [سوره فرقان / 70] مگر آن کسان که توبه کنند و ایمان آورند و کارهای شایسته کنند خدا بدیهایشان را به نیکی ها بدل می کند و خدا آمرزنده و مهربان است.
4 – فلاح و رستگاری
«و توبوا الی الله جمیعا ً ایها المؤمنون لعلکم تفلحون » [سوره نور / 31 ] ای مؤمنان ! همگی به درگاه خدا توبه کنید باشد که رستگار شوید.
5 – آمرزش گناهان
« و هو الذی یقبل التوبه عن عباده و یعفو عن السیئات و یعلم ما تفعلون » [سوره شوری / 25]اوست که توبه ی بندگانش را می پذیرد و از بدیها و گناهان در می گذرد و آنچه می کنید می داند.
6 – پوشاندن سیئات
« یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبة نصوحا عسی ان یکفر عنکم سیئاتکم » [سوره ی تحریم / آیه ی 8 ] ای کسانی که ایمان آوردید از گناهان خود به سوی خدا, توبه خالصانه کنید چرا که امید است به اینکه پروردگار شما, سیئات شما را از خود شما بپوشاند.
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : هر کس توبه کند خداوند او را بیامرزد و به جوارح او و جای جای زمین دستور داده شود که آبروی او را حفظ کند و عیبهایش را بپوشانند و گناهانی که فرشتگان حافظ اعمال برایش نوشته اند از یاد آنان برده شود. (میزان الحکمة / ج2 / ح 2183)
7 – برخورداری از برکات و نعمتهای الهی
« فقلت استغفروا ربکم انه کان غفارا ً , یرسل السماء علیکم مدرارا ً و یمددکم باموال و بنین … » [سوره نوح / آیات 11 و 12]پس به آن قوم گفتم : طلب مغفرت و آمرزش و توبه کنید از پروردگار خویش که بخشنده و آمرزنده است و اگر توبه کنید ما بر شما باران می فرستیم و همچنین شما را یاری می کنیم به واسطه ی اموال کثیره و فرزندان زیاد.
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : زیاد طلب آمرزش از خدا کنید تا از خدا طلب روزی کنید .
8 – ورود به بهشت
« یا ایها الذین امنوا توبوا الی الله توبة ً نصوحا … و یدخلکم جنات تجری من تحتها الانهار » [سوره ی تحریم / 8]اى کسانى که ایمان آوردید! به درگاه خدا توبه کنید، توبه‌اى خالصانه ، امید است که پروردگارتان بدى‌هاى شما را بپوشاند و شما را به بهشت‌هایى که نهرها از زیر آنها جارى است وارد کند.
پی نوشتها :
1 . سلمی، طبقات الصوفیه، ص۷.
2 . ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج ۴، ص۴۷.
3 . سوره حدید ، ۱۶
4 . ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج ۴، ص۴۷.
وجوب توبه: مثل گناهکارى که با اعتماد بر ایمان به یگانگى خدا و نبوت رسول او، از خلود در آتش دوزخ به سبب گناه نمى ترسد، مانند شخص تندرستى است که غذاهاى مضر و خوراکی هاى مسموم بخورد و به واسطه اعتماد بر صحت و تندرستى خود از مرگ نترسد.
پس همچنانکه صحت این شخص تندرست به سبب خوردن غذاهاى مسموم و زیان آور به بیمارى، و بیمارى به مرگ منجر مى شود، همچنین گناهان گناهکار را به سرانجام بد، و مخلد بودن در جهنم مى کشاند. پس گناهان نسبت به ایمان همچون نسبت سم ها و خوراکهاى مضر است به بدن انسان است، همان گونه که ضرر آن خوراکهاى زهر آلود پیوسته در اندرون جمع مى شود تا مزاج را دگرگون مى سازد و او از این غافل است تا وقتى که ناگاه بیمارى عارض شود و مزاج را بکلى تباه سازد و مرگ فرا رسد، همچنین آثار گناهان اندک اندک ولى پیوسته در نفس بر روى هم مى نشیند تا مزاج نفس را فاسد سازد و اصل ایمان را از میان ببرد.
پس هر گاه بر کسى که در این دنیاى کوتاه مدت از مرگ مى ترسد اجتناب از سمها و خوراکهاى مضر واجب باشد بر بیمناک از هلاک ابدى بطریق اولى ترک گناهان واجب است، و همان طور که بر کسى که غذاى زهر آلود خورده و پشیمان شده لازم است قى و استفراغ کند و به حال اول باز گردد، همچنین بر مرتکب گناهان که به منزله سموم ایمان است نیز واجب است که تا ممکن است با تلافى و جبران از این حالت باز گردد و تا مهلت هست توبه و انابه کند.
پس زنهار زنهار اى برادران دست در دامن توبه زنید! پیش از آنکه زهر گناهان چنان روح ایمانتان را تباه سازد که بعد از آن پرهیزکارى سودى نبخشد، و امر از دست طبیبان دل ها بیرون رود و دیگر پند و اعظان و نصیحت ناصحان در شما اثر نکند، و کلمه عذاب در حق شما ثابت شود، و مشمول این قول خداى تعالى گردید: و جعلنا من بین ایدیهم سدا و من خلفهم سدا فاغشیناهم فهم لا یبصرون؛ و از پیش روى ایشان سدى نهاده ایم و از پس آنان نیز سدى نهاده ایم و پرده بر آنها افکنده ایم تا نبینند.
و نیز در قرآن کریم آمده است: ختم الله على قلوبهم و على سمعهم و على ابصارهم غشاوة؛ خدا بر دل ها و گوش هایشان مهر نهاده و بر چشمهایشان پرده اى هست.
الف ) توبه
خدای مهربان دری به نام توبه برای همه بندگانش گشوده و با آغوشی باز بندگان گنهکارش را که رو به سوی توبه آورده اند، می پذیرد. لذا باید آستین همت را بالا زده و با عزمی راسخ توبه ای کنیم متناسب به گناه خویش، خداوند هر گناهی را می بخشد چنانچه خود فرموده است : «ان الله یغفر الذنوب جمیعا؛ خداوند همه گناهان را می آمرزد». ، پس در هیچ حالتی نباید از توبه و بخشش گناهان و رحمت الهی ناامید شد، چرا که گناه ناامیدی از خداوند حتی از قتل انسان نیز بزرگتر است. اگر انسان هر روز گناه کند و توبه خود را بشکند و باز واقعا پشیمان شود و توبه نماید، توبه او پذیرفتنی است و نباید از رحمت خداوند ناامید گردد.
بازآ بازآ هر آنچه هستى بازآ گر کافر و گبر و بت پرستى بازآ
این درگه ما درگه نومیدى نیست صد بار اگر توبه شکستى بازآ
امام رضا (ع) مى فرمایند: (التائب من الذنب کمن لاذنب له) توبه کننده از گناه مانند کسى است که هیچ گناهى ندارد، (میزان الحکمه ج، 1 باب التوبه ر، 2116).
توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه حقیقی نیز همان توبه نصوح است؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود.
پاره اى از روایات ارکان توبه را چهار چیز شمرده اند:
1 . ندامت قلبى
2 . استغفار با زبان
3 . کردار نیک و کنار گذاشتن گناه (جبران : حق الله ، حق الناس و حق النفس )
4 . عزم بر عدم بازگشت به گناه. [میزان الحکمه، ج 1، ص 548.] ب ) انسان بعد از توبه
انسان بعد از توبه می تواند به بالاترین مراتب انسانی برسد ، چنانچه در طول تاریخ بوده اند افرادی که بعد از توبه از اولیاء خدا شده اند . مانند : فُضَیل بن عَیاض
فُضَیل بن عَیاض(درگذشت ۱۸۷ق)، عارف و زاهد مشهور ، وی از شاگردان امام صادق(ع) بود و از ایشان روایاتی نقل کرده است. اغلب عالمان رجالی شیعه او را از اهل سنت می‌دانند و در عین حال وی را از راویان موثق و قابل اعتماد به شمار میآورند. گفته‌اند که وی در ابتدا راهزن بوده؛ ولی در پی حادثه‌ای توبه کرده است.
فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر تمیمی یربوعی، در ناحیه مرو خراسان و در روستایی به نام فُندِین به دنیا آمده است. کنیه‌اش ابوعلی است و اصالتا او را از اهل کوفه می‌دانند.[۱]وی در ابتدا در محلی بین ابیورد و سرخس به راهزنی مشغول بود[۲] ولی در پی واقعه‌ای توبه کرد و به عبادت و زهد مشغول شد.
روایتهای مشهور تاریخی درباره داستان توبه فضیل گفته‌اند: شبی وی به نیت یک زن از دیوار خانه‌ای بالا رفته بود، صدای کسی را شنید که مشغول خواندن این آیه از قرآن بود:
«أَ لَمْ یأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّهِ…» (ترجمه: آیا براى کسانى که ایمان آورده‌اند هنگام آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا نرم [و فروتن ] گردد.)[3]
فضیل با شنیدن این کلام دگرگون شد و فریاد برآورد: پروردگارا، اکنون زمانش رسیده است. وی در پی این حادثه به گوشه‌ای رفت و زهد اختیار کرد.[4] داستان توبه او در منبرهای واعظان زیاد یاد می‌شود.
این که توبه کننده چه زمانی می تواند به حالات گذشته خود برگردد ، بستگی به خود او دارد که تا چه اندازه پایبند به توبه خود بوده و به خودسازی پرداخته باشد ، به عبارت دیگر مشکل و نگرانی ای که در زمینه قبول توبه وجود دارد، از طرف خداوند- یعنی پذیرنده توبه- نیست؛ بلکه مشکل از جانب خود توبه کننده است که آیا موفق می شود راه خود را به سوی خداوند تغیر دهد و در این راه ثابت قدم بماند .
ج ) آثار توبه
1 – حفظ از عذاب الهی
«الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ » [ سوره غافر / 7 ] فرشتگانی که عرش (با عظمت الهی) را بر دوش گرفته و آنان که پیرامون عرشند به تسبیح و ستایش حق مشغولند، هم خود به خدا ایمان دارند و هم برای اهل ایمان از خدا آمرزش و مغفرت می‌طلبند که ای پروردگاری که علم و رحمت بی‌منتهایت همه اهل عالم را فرا گرفته است، گناه آنان که توبه کردند و راه (رضای) تو را پیمودند ببخش و آنان را از عذاب دوزخ محفوظ دار.
2- محبوبیت نزد خداوند
سوره بقره / 222 : ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین خداوند توبه کنندگان و پاکان را دوست دارد.
3 – تبدیل سیئات به حسنات
« الا من تاب و آمن و عمل عملا ً صالحا ً فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا ً رحیما ً» [سوره فرقان / 70] مگر آن کسان که توبه کنند و ایمان آورند و کارهای شایسته کنند خدا بدیهایشان را به نیکی ها بدل می کند و خدا آمرزنده و مهربان است.
4 – فلاح و رستگاری
«و توبوا الی الله جمیعا ً ایها المؤمنون لعلکم تفلحون » [سوره نور / 31 ] ای مؤمنان ! همگی به درگاه خدا توبه کنید باشد که رستگار شوید.
5 – آمرزش گناهان
« و هو الذی یقبل التوبه عن عباده و یعفو عن السیئات و یعلم ما تفعلون » [سوره شوری / 25]اوست که توبه ی بندگانش را می پذیرد و از بدیها و گناهان در می گذرد و آنچه می کنید می داند.
6 – پوشاندن سیئات
« یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبة نصوحا عسی ان یکفر عنکم سیئاتکم » [سوره ی تحریم / آیه ی 8 ] ای کسانی که ایمان آوردید از گناهان خود به سوی خدا, توبه خالصانه کنید چرا که امید است به اینکه پروردگار شما, سیئات شما را از خود شما بپوشاند.
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : هر کس توبه کند خداوند او را بیامرزد و به جوارح او و جای جای زمین دستور داده شود که آبروی او را حفظ کند و عیبهایش را بپوشانند و گناهانی که فرشتگان حافظ اعمال برایش نوشته اند از یاد آنان برده شود. (میزان الحکمة / ج2 / ح 2183)
7 – برخورداری از برکات و نعمتهای الهی
« فقلت استغفروا ربکم انه کان غفارا ً , یرسل السماء علیکم مدرارا ً و یمددکم باموال و بنین … » [سوره نوح / آیات 11 و 12]پس به آن قوم گفتم : طلب مغفرت و آمرزش و توبه کنید از پروردگار خویش که بخشنده و آمرزنده است و اگر توبه کنید ما بر شما باران می فرستیم و همچنین شما را یاری می کنیم به واسطه ی اموال کثیره و فرزندان زیاد.
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : زیاد طلب آمرزش از خدا کنید تا از خدا طلب روزی کنید .
8 – ورود به بهشت
« یا ایها الذین امنوا توبوا الی الله توبة ً نصوحا … و یدخلکم جنات تجری من تحتها الانهار » [سوره ی تحریم / 8]اى کسانى که ایمان آوردید! به درگاه خدا توبه کنید، توبه‌اى خالصانه ، امید است که پروردگارتان بدى‌هاى شما را بپوشاند و شما را به بهشت‌هایى که نهرها از زیر آنها جارى است وارد کند.
پی نوشتها :
1 . سلمی، طبقات الصوفیه، ص۷.
2 . ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج ۴، ص۴۷.
3 . سوره حدید ، ۱۶
4 . ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج ۴، ص۴۷.
