شرایط و نشانی و کیفیت ظهور امام زمان(ع) چیست؟

جواب:

برای تحقق ظهور امام زمان(ع) شرایط و نشانه های متعددی بیان شده است که شرایط ارتباط به هم داشته و مکمل یکدیگرند؛ از این رو به زمینه ها و شرایط، سپس به نشانه ها و کیفیت ظهور حضرت اشاره می گردد:

الف) شرایط ظهور:

1_ پارسایی:

برای ایجاد جامعة سالم مبتنی بر ارزش ها و عدالت، پارسایی و خودسازی افراد جامعه ضروری است. حکومتی که بر اساس شایسته سالاری، معنویت گرایی و قابلیت ها شکل می گیرد، پدید آورندگان آن باید صالحان و پارسایان باشد. شاید بر همین اساس باشد که در برخی روایات تصریح شده است؛ هرگاه 313 نفر آماده شوند و شرایط دیگر فراهم شود، حضرت امام زمان(عج) ظهور می کند.[1] بی تردید یکی از شرایط این تعداد، پارسایی است. امام صادق(ع) فرمود: هر کس خوش دارد در شمار اصحاب قائم باشد، باید چشم به راه باشد، و پارسایی پیش گیرد و کردار باورع داشته باشد.[2] در برخی روایات تصریح شده است که امام زمان(ع) خود و دیگران را دعوت به تقوا نمود تا ظهور کند.

2_ دین مداری و تکلیف گرایی:

یکی از عوامل زمینه ساز ظهور امام زمان(ع) دین مداری و دین داری است. انسان باید در عصر غیبت بیشتر به دستورهای الهی توجه نموده و از محرّمات پرهیز کند و مقید به انجام تکلیف خدایی باشد. در عصر غیبت انسان ها بیشتر در معرض آفات و آسیب ها قرار می گیرد و نیاز به پشتوانة قوی معنوی دارند.

بی تردید این پشتوانة قوی، تقویت باورهای دینی و پاسداری از دین است. از سوی دیگر با انجام تکالیف الهی می توان به آسیب زدایی پرداخت. شاید بر همین اساس پیشوایان دین، مردم را به دینداری، و صحت اعمال و دعا و توسل به اهل بیت(ع) فرا خوانده اند. امام صادق(ع) می فرماید: برای صاحب الامر غیبتی طولانی است. در این دوران هر کسی باید تقوا پیشه سازد، و چنگ در دین زند.[3]

3_ آمادگی نظامی:

یکی از عوامل مهم زمینه ساز ظهور امام زمان(ع) آمادگی نظامی است: در یک قیامت بزرگ، و یک انقلاب خونین و درگیری عظیم جهانی، لازم است منتظران آمادگی رزمی داشته باشند. مسلمانان همیشه باید نیروی سلحشوری داشته باشند تا در هنگام طلوع حق و درگیری های حق و باطل، به صف پیکارگران رکاب مهدی(ع) بپیوندند و حماسه آفرینند.[4] مگر نه این است که امام زمان با ستمگران ودین ستیزان می جنگد؟ اگر چنین است، او نیاز به نیروهای مسلح آماده دارد. امام صادق(ع) فرمود: هر یک از شما برای خروج قائم اسلحه تهیه کنید، اگر چه یک نیزه باشد، چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی اسلحه تهیه کرده، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدی باشد.[5]

4_ اصلاح جامعه:

یکی از عوامل مهم تأثیر گذارد در ظهور امام زمان(ع) اصلاح جامعه است. در آموزه های دینی این نگرش که در عصر غیبت باید در برابر ناهنجاری ها و بی عدالتی ها بی اعتنا بود و حتی به ناهنجاری هایی دامن زد، پذیرفته شده نیست و این، تحریف مفهوم انتظار است. در اندیشة شیعی همگان وظیفه دارند که با بهره گیری از دو عنصر امر به معروف و نهی از منکر به اصلاح جامعه پراخته و در صدد ساخت جامعة سالم، مبتنی بر عدالت، شایستگی و … باشند. در برخی روایات یکی از وظایف شیعیان در عصر غیبت انتظار فرج یاد شده است. پیامبر(ص) فرمود: افضل اعمال امتی انتظار الفرج مِن الله عزّوجلّ.[6]

انتضار فرج به معنای کناره گیری از صحنة سیاست و بی اعتنا بودن در برابر سرنوشت جامعه و تسلیم شدن در برابر ستم نیست، بلکه انتظار، قیام علیه نابرابری ها است. یکی از نویسندگان می نویسد:

نباید پنداشت که انتظارظهور و چشم به راه مهدی موعود بودن، به گونه ای موجب از دست هشتن حرکت اصلاحی، و حماسه های دینی واجتماعی است. هرگز چنین نیست. انتظار دعوت به نپذیرفتن است، نه پذیرفتن، نپذیرفتن باطل، نپذیرفتن ستم، نپذیرفتن بردگی و ذلت. انتظار درفش بنیاد گر مقاومت است، در برابر هر ناحقی، و هر ستمی، هر ستم گری.

مجاهدات خستگی ناپذیر و قیام های خونین شیعه، در طول تاریخ، همواره گواه این است که در این مکتب، هیچ سازشی و هیچ سستی راه ندارد. شیعه، با حضور در حوزة انتظار، یعنی انتظار غلبة حق بر باطل، و غلبة داد بر بیداد، و غلبة تقوا بر گناه و غلبة آگاهی بر کور بینی.[7]

بی تردید یکی از علل عدم ظهور امام زمان(ع) عدم آمادگی و اصلاح جامعه است. مصلح کل جهان اصلاحات عمومی را می طلبد و عدم آمادگی پرده میان امام زمان و مردم است.

گفتم که روی خوبت، از من چرا نهان است

گفتــا تــو خـود حجـابی، ورنه رُخَـم عیـان است

گفتم که از تو پرسم، جانانشان کویت

گفتا نشان چه پرسی؟ آن کوی بی نشان است

5_ رشد فرهنگی و موانع زدایی:

رشد فرهنگی و موانع زدایی از عناصر مهم زمینه سازی ظهور امام زمان(ع) هستند. در برخی روایات به لزوم شناخت رهبری و اطاعت از آن سفارش شده است.[8] از این رو شناخت امام زمان(ع) و ویژگی های حکومت امام یک ضرورت است. برخی در هنگام ظهور امام زمان(ع) با او مخالفت می کنند و تصور می کنند که امام زمان دین جدید آورده است.[9] طبیعی است دگم اندیشی، و جمودگرایی با حکومت امام زمان همخوانی نداشته و موانع بزرگ ظهور هستند.

شاید بر اساس ضرورت بصیرت و رشد فرهنگی در عصر غیبت است که یکی از ویژگی های یاران امام زمان(ع) بصیرت و آگاهی بیان شده است.[10]

از سوی دیگر راحت طلبی و دل به دنیا بستن نیز مانع بزرگ ظهور به حساب می آید. در هنگام ظهور امام زمان(ع) راحت طلبان به دلیل این که حکومت عدالت گرای امام زمان(ع) را با منافع خویش در تضاد می بینند، با حضرت مخالفت می کنند.[11] نکتة قابل دقت آن است که یکی از خصوصیات یاران امام زمان(ع) خدا محوری و ساده زیستی است.[12] برخی از مردم ادعای پیروی امام زمان(ع) را دارند، ولی به دلیل دگم اندیشی و گذشته گرایی و راحت طلبی با امام زمان(ع) مخالفت می کنند. امام صادق(ع) فرمود: چه بسیار از کسانی که ادعای پیروی او را دارند، ولی پس از ظهور حضرت از او روی می گردانند.[13]

ب- نشانه ها:

نشانه های ظهور به حتمی و غیر حتمی تقسیم می شود که در این جا به برخی از علایم حتمی ظهور اشاره می شود:

1- خروج سفیانی:

یکی از علائم حتمی ظهور امام زمان(ع) خروج سفیانی ذکر شده است: پیش از قیام قائم(ع) مردی از نسل سفیان در منطقة شام خروج می کند و با تظاهر به دینداری، گروه زیادی از مسلمانان را می فریبد و به گِرد خود، می آورد و بخش گسترده ای از سرزمین های اسلام را به تصرف خویش در می آورد و بر مناطق پنجگانة شام، حمص، فلسطین، اردن قنسرین و منطقة عراق، سیطره می یابد.[14]

امام زین العابدین(ع) فرمود: ظهور حضرت قائم(ع) قطعی است؛ همان طور که خروج سفیانی قطعی است و در برابر هر قیام کننده ای یک سفیانی قیام می کند.[15]

2- ظهور دجال:

یکی از نشانه های ظهور حضرت مهدی(ع) خروج دجال است. اگر چه در این که دجال و مشخصات آن چیست، دیدگاه ها اختلاف دارند. پیامبر اسلام(ص) فرمود: قیامت، بر پا نمی شود، تا وقتی که مهدی(ع) از فرزندانم قیام کند و مهدی(ع) قیام نمی کند،تا وقتی که شصت دروغگو خروج کنند و هر کدام بگوید: من پیامبرم.[16]

دجال از ریشة دجل به معنای دروغگوی حیله گر است. در روایات، دجال ها و دروغگویان فراوان نام برده شده است.[17]

3- در آمدن پرچم های سیاه از خراسان:

یکی از نشانه های ظهور امام زمان(ع) پدیدار شدن پرچم های سیاه از خراسان است. در روایات معصومان(ع) نیز از پدیدار شدن پرچم به عنوان یکی از نشانه های ظهورامام یاد شده است. امام باقر(ع) فرمود: بیرق های سیاهی از خراسان بیرون می آید و به جانب کوفه به حرکت در می آیند. پس چون مهدی(ع) ظاهر شود، اینان وی را دعوت به بیعت می کنند.[18]

برخی احتمال داده اند که منظور از خروجِ پرچم های سیاه از خراسان، قیام ابومسلم خراسانی در سال 140 هجری قمری است، ولی این احتمال درست نیست، زیرا قیام ابومسلم قبل از تولد امام زمان(ع) بوده است و از نظر سند نیز قابل اعتماد است.[19]

4- خسوف و کسوف:

از نشانه های ظهورک کسوف در نیمة ماه رمضان و خسوف در آخر یا اوّل همان ماه است. کسوف در روزهای نخست و روزهای آخر ماه و خسوف در روز های میانی ماه، طبیعی و عادی است و در طول تاریخ بارها، رخ داده است، ولی خورشید و ماه گرفتگی در وسط ماه امر غیر عادی است و رؤیت آن امکان ندارد.[20]

امام باقر(ع) فرمود: دو نشانه، پیش از قیام مهدی(ع) پدید خواهد آمد که از زمان هبوط آدم(ع) در زمین بی سابقه است: گرفتن خورشید نیمة ماه رمضان و گرفتن ماه در آخر آن.[21]

5- فراگیر شدن جهان از ظلم و ستم:

فراگیر شدن ظلم و جور، از نشانه های معروف ظهور امام زمان(ع) است. روایات متعدد این نشانه را بیان کرده، چنان که این حدیث معروف به سند های گوناگون بیان شده است: یملا الله به الارض قسطاث و عدلاً بعد ما ملئت ظلماً و جوراً؛[22] خداوند به وسیلة ظهور مهدی(ع) زمین را پر از عدل و داد می سازد. پس از آن که از ظلم و ستم پر شده باشد.

علامه مجلسی از امام صادق(ع) حدیثی آورده است که بیش از یک صد نوع گناه و انحراف اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی که در زمان غیبت دامنگیر جوامع اسلامی می شود، پیش گویی شده است.[23]

6- صیحة آسمانی:

یکی از نشانه های ظهور، صیحة آسمانی بیان شده است که ظاهراً در هنگام ظهور امام زمان(ع) از آسمان شنیده می شود[24] و همة مردم آن را می شنوند. در روایات تعبیرهای: ندا و صوت نیز به کار رفته است که شاید اشاره به صیحة آسمانی باشد و یا نشانه های جداگانه هستند. امام باقر(ع) فرمود: ندا کننده ای که از آسمان، نام قائم را ندا می کند. پس هر که در شرق و غرب است، آن را می شنود. از وحشت این صدا، خوابیده ها بیدار، ایستادگان و نشستگان بر دو پای خویش می ایستند.

بیان این نکته ضروری است که نشانه های ظهور امام زمان(ع) منحصر به علایم

فوق الذکر نیست، بلکه نشانه های دیگر مانند خروج یمانی،[25] قتل نفس زکیه،[26]خروج أجوج و مأجوج،[27]طلوع خورشید از مغرب،[28] جنگ های خونین،[29] و … نیز بیان شده است.

در خصوص مکان ظهور امام زمان(عج) باید گفت: از بیشتر روایات استفاده می شود حضرت در مکه ظهور می کند. امام صادق(ع) فرمود: إنّ القائم منّا منصورٌ بالرعب، مؤید بالنصر فعند ذلک خروج قائمنا،فإذا خرج سند ظهره إلی الکعبه واجتمع ثلثمأه و ثلثه عشر.[30]

امام باقر(ع) فرمود: قائم با سیصد و سیزده مرد از یارانش در ذی طوی[31] منتظر قیام است تا موقعی که به حجر الاسود تکیه زند و پرچم آویخته را به اهتزاز در آورد.[32] [1] صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، ص 594- 596.

[2] بحارالانوار، ج 52، ص 140. [3] همان، ص 135. [4] محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص 350. [5] بحارالانوار، ج 52، ص 366. [6] صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص 629. [7] محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص 334 – 335. [8] بحارالانوار، ج 52، ص 132 – 134؛ مجلة حوزه، ویژه نامةامام زمان(ع)، شمارة 70 – 71، ص 338. [9] مجلة حوزه، ویژه نامة امام زمان(ع)، ص 313. [10] همان، ص 300. [11] همان، ص 309. [12] همان. [13] میزان الحکمه، ج 1، ص 292. [14] مجلة حوزه، ویژه نامة امام زمان، ص 248؛ ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص 221. [15] بحارالانوار، ج 52، ص 182. [16] ارشاد مفید، ج 2، ص 371، سنن داود، ج 4، ص 115. [17] مجلة حوزه، ویژة امام زمان(ع)، ص 263. [18] شیخ طوسی، کتاب الغیبه، ص 452؛ بحارالانوار، ج 53، ص 217. [19] مجله حوزه، ویژة امام زمان(ع)، ص 269. [20] همان، ص 270. [21] کتاب الغیبه، نعمانی، ص 271. [22] کنزالعمال، ج 14، ص 264؛ ینابیع الموده، ص 448. [23] بحارالانوار، ج 52، ص 256- 260. [24] کتاب الغیبه، نعمانی، ص 254. [25] تاریخ غیبت کبری، ص 252؛ مجلة حوزه ویژه نامة امام زمان، ص 254. [26] منتخب الاثر، ص 459. [27] همان، ص 461. [28] وافی، ج 2، ص 446. [29] بحارالانوار، ج 52، ص 246. [30] صافی گلپایگانی،منتخب الاثر