– آنگاه که جبرئیل (علیه‌السلام) مناسک حج را به حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) می‌آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت: «عَرَفتَ؟» یعنی «یاد گرفتی؟» و او پاسخ داد آری. لذا به این نام خوانده شد.
– وجه دیگر اینکه مردم از این جایگاه و در این سرزمین به گناه خود اعتراف می‌کنند.

– بعضی دیگر هم آن را جهت تحمل صبر و رنجی میدانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد ؛ چرا که یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.

روز عرفه

روز عرفه از اعیاد عظیم است اگر چه به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیرتر و رانده تر، و در خشمناک ترین اوقات خواهد بود، و روایت شده که حضرت امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را که از مردم کمک می نمود شنید، و به او فرمود: وای بر تو آیا از غیر خدا سوال می کنی در این روز و حال آن که امید می رود در این روز برای بچه های در شکم که فضل خدا شامل آنها شود و سعید گردند …

پس در این روز در زیر آسمان روند و اعتراف و اقرار کنند نزد حق تعالی به گناهان خود تا سعادتمند گردند به ثواب عرفات و گناهانشان آمرزیده گردد و مشغول گردند به اعمال و ادعیه عرفه که از حجج طاهره علیهم السلام روایت شده است؛ برای اطلاع بیشتر به کتاب مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی اعمال روز عرفه مراجعه نمایید.

عرفات نام جایگاهی است که حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می کنند و به دعا و نیایش میپردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مکه مکرمه باز میگردند.

حضرت آدم (علیه‌السلام) در عرفات:

آدم (علیه‌السلام) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنیا، چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود، جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید:

– چرا گریه می کنی ای آدم؟

– چگونه می توانم گریه نکنم در حالیکه خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است.

– ای آدم به درگاه خدا توبه کن و بسوی او بازگرد.

– چگونه توبه کنم؟

جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به مِنی برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت، جبرئیل بهنگام خروج از مکه، احرام بستن را به او یاد داد و به او لبیک گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسید تلبیه را قطع کرد و به دستور جبرئیل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و کلماتی را که از پروردگار دریافت کرده بود به وی تعلیم داد، این کلمات عبارت بودند از:

سُبحانَک اللهُمَ وَ بِحمدِک؛ خداوندا با ستایشت تو را تسبیح می گویم

لا الهَ الاّ اَنْتْ؛ جز تو خدایی نیست

عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسی؛ کار بد کردم و بخود ظلم نمودم

وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبی اِغْفرلی؛ به گناه خود اعتراف می کنم

اِنَّک اَنْتَ اَلغَفور الرّحیمْ؛ تو مرا ببخش که تو بخشنده مهربانی

آدم (علیه‌السلام) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشک می ریخت، وقتیکه آفتاب غروب کرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نیز با کلماتی به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت…

روز عرفه روز معرفت نفس

روز عرفه، روز معرفت، روز زدودن قلب از غبار عصیان و روز خدا و خدایی شدن است.
روز عرفه، روز رویش گلستان رحمت، روز نگین انگشتری ذی الحجه و روز دعا و استجابت دعا است.

روز عرفه، روز اشک و ناله، روز حسین و حسینی شدن و روز شکستن بت های درون است.
روز عرفه، روز بریدن از خاک و پیوند با افلاک و روز توسل به مقام ربوبیت حضرت حق است.
روز عرفه، روز رسیدن به غایت آمال عارفان و روز همجواری با عرش الهی است.
عرفه روزی است که خدا درهای مغفرت و بخشش و رحمتش را بر روی بندگان خود آنان می گشاید.
روز عرفه، روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و اطاعت خود دعوت کرده و از آن سوی سفره جود خود را برای آنها گسترانیده است.

در اینجا مناسب میبینیم برخی از جملات الهی نامه عارف کم نظیر حضرت آیت الله حسن زاده آملی را تقدیم شما نماییم:

الهى بحق خودت حضورم ده و از جمال آفتاب آفرینت نورم ده.
الهى راز دل را نهفتن دشوار است و گفتن دشوارتر.
الهى چگونه خاموش باشم که دل در جوش و خروش است و چگونه سخن گویم که خرد مدهوش و بیهوش است.
الهى ما همه بیچاره ایم و تنها تو چاره اى و ما همه هیچکاره ایم و تنها تو کاره اى.
الهى چون تو حاضرى چه جویم و چون تو ناظرى چه گویم.
الهى آن خواهم که هیچ نخواهم.
الهى چون در تو مى نگرم از آنچه خوانده ام شرم دارم.
الهى عقل گوید الحذر الحذر، عشق گوید العجل العجل آن گوید دور باش و این گوید زود باش.
الهى اگر چه درویشم ولى داراتر از من کیست که تو دارایى منى.
الهى روزم را چو شبم روحانى گردان و شبم را چون روز نورانى.
الهى اگر ستار العیوب نبودى ما از رسوایى چه مى کردیم.
الهى اثر و صنع توام چگونه بخود نبالم.
الهى کلمات و کلامت که اینقدر شیرین و دلنشین اند خودت چونى.
الهى خنک آن کس که وقف تو شد.
الهى اگر گلم و یا خارم از آن بوستان یارم.
الهى دیده از دیدار جمال لذت میبرد و دل از لقاى ذوالجمال.
الهى اگر بخواهم شرمسارم و اگر نخواهم گرفتار.
الهى دولت فقرم را مزید گردان.
الهى اگر عنایت تو دست ما را نگیرد از چهل ها چله ما هم کارى برنیاید.
الهى خوشا آنانکه همواره بر بساط قرب تو آرمیده اند.
الهى خوشا آندم که در تو گمم.
الهى در بسته نیست ، ما دست و پا بسته ایم.
الهى آنکه سحر ندارد از خود خبر ندارد.
الهى هر چه پیش آمد خوش آمد که مهمان سفره توایم.
الهى از من آهى و از تو نگاهى.

«کربلایی شدن» از عرفه تا عاشورا …

روز عرفه، برای کسانی که می خواهند در محرم و صفر حسینی، عاشورایی و کربلایی شوند، شروعی بسیار با معرفت خواهد بود و انسان می تواند از عصر روز عرفه با دعای این روز خودش را به امام حسین (علیه‌السلام) نزدیک کند.

روز عرفه را که روز عرفان و معرفت و وصال به خداوند است از چند جهت باید مورد توجه ، مداقه و بررسی قرار دهیم.

۱- دهه نخست ذیحجه از یک جهت دهه تکمیل کننده آن چهل روزی است که در قرآن کریم از زبان حضرت موسی اینگونه نقل شده است که «و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناه …»

بعد از سی روز یا سی شب عبادت حضرت موسی (علیه‌السلام)، ده شب یا روز دیگر هم به آن اضافه شد که ۴۰ شبانه روز به عبادت الهی پرداخت. که گفته اند این چهل روز سی روز از ماه ذیقعده و ده روز از ماه ذیحجه بود.

از طرفی هم حدیث معروفی داریم که هر کس چهل روز خودش را برای خدا خالص کند، چشمه های حکمت از قلب به زبانش جاری می شود (من اخلص الله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه)

روز عرفه در اوج این چهل روز و با تاسی به سالار شهیدان و با دعای پر مزامین و پر مغز و عالی مقام عرفه که یک دوره خداشناسی، انسان شناسی و هستی شناسی است قرار دارد.

اگر گفته اند که خود شناسی مقدمه خدا شناسی است، در این دعا از لحظه ای که شروع می شود و ارتباطی که بین آیات آفاقی و انفسی، خصوصا آیات انفسی بالاخص درباره جسم و روح انسان برقرار می شود و آگاهی بخشی امام حسین (علیه‌السلام) درباره اجزای بدن و روح انسان و تربیت الهی، هم خود شناسی است و هم خدا شناسی.

و در حقیقت دعای عرفه برای کسانی که سالک الی الله هستند، در روز عرفه نسیمی است که از طرف خداوند وزیده و فرصتی استثنایی است به شرطی که به عنوان دعا تلقی شود و دعا با تضرع و دقت خوانده شود.

۲ – از طرف دیگر، روز عرفه، برای کسانی که می خواهند در محرم و صفر حسینی، عاشورایی و کربلایی شوند، شروعی بسیار با معرفت خواهد بود و از عصر روز عرفه با دعای عرفه خودش را به امام حسین (علیه‌السلام) نزدیک کند.

یعنی اگر در ماه محرم و صفر بنا هست کسی با معرفت به امام برسد یعنی امام شناسی پیدا کند از روز عرفه باید شروع کند.

اگر قرار هست آنجا ارتباطی برقرا شود از اینجا باید این ارتباط را برقرار کند

۳- طبق حدیث دو قطره نزد خدا محبوب است یکی قطره اشک است و دیگری قطره خون، در روز عرفه قطره اشک بود و در روز عاشورا قطره خون ؛و این دو به هم پیوند می خورند.

یعنی اگر کسی بخواهد در مکتب امام حسین (علیه‌السلام) و دانشگاه عاشورا تربیت شود، هم باید اهل دعا و معرفت و عرفان و اشک باشد و هم اهل جهاد و جنگ و ایثار و شهادت.

۴ –ما هم در جهاد اکبریم هم در جهاد اصغر هم در جهاد اوسطیم و هم در جهاد کبیر.

مخصوصا جهاد اکبر که در روزگار ما خیلی مهم است.

روز عرفه برای کسانی که اهل معرفت باشند روز جهاد اکبر است یعنی اگر کسی بخواهد عاشورایی ایجاد کند و آماده جان فشانی و ایثار شود باید در مثل روز عرفه به آن مقام و معرفت برسد.

اول جهاد اکبر، خودسازی و تزکیه نفس کند و در آن راه از هرگونه آلودگی غبار روبی و لایه روبی کند تا وقتی که مصفی و مجتبای الهی شد تا در روز عاشورا و امثال روز عاشورا پذیرفته شود.

از پیام های دیگر روز عرفه و دعای سراسر معرفت آمیز امروز این است که طبق بعضی از بیانات امام حسین (علیه‌السلام) انسان فانی فی الله می شود ، آنگونه که می فرماید: خدایا اگر علم من جهل است، چگونه جهل من در مقابل خدا جهل نباشد؟ اگر غنای من فقر است چگونه فقر من فقر نباشد؟ تا آنجایی که می فرماید: هر کس خدا را نبیند کور است.

بنابراین از هر جهت که به روز عرفه و دعای عرفه، این گنجینه الهی و این قرآن صاعد نگاه کنیم آنچنان آماده پذیرش دلهای پاک و صاحب وصال هست که هر کس از این فرصت استثنایی استفاده کند ، قطعا به مقصد می رسد.

فرصت ها می گذرد و ما باید خود را طبق حدیثی که فرمود: در ایام و روزگار شما نفحاتی هست، این دعا و این روز نفحه و نسیم و بستر وصال است.

باید خود را به این جایگاه برسانیم تا خدای سبحان هم از ما دستگیری کند و راه نجات را هم از مکتب امام حسین، عرفان و عرفه و معرفت یاد بگیریم.

آنگونه که ایشان در روز عرفه به سمت کربلا آمد و قربانی هایش را در کربلا قربانی کرد، ما باید نفس را در جلو عقل قربانی کنیم و عقل را حاکم کنیم تا بتوانبم به این حدیث شریف عمل کنیم که «انی تارک فیکم الثقلین، کتاب الله و….» و در راه قرآن و اهل بیت همیشه ثابت قدم بوده و گام های استواری برداریم.

برخی از اعمال شب و روز عرفه:

۱.احیا و نماز و عبادت در شب عرفه
۲. دعا در شب عرفه (که گفته شده است مستجاب می‌گردد) .
۳. زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در شب عرفه.
۴. غسل.
۵. روزه روز عرفه (اگر سبب ضعف و مانع از دعا و مناجات نشود) .
۶. قرائت دعای عرفه امام حسین علیه السلام (که بهتر است بعد از نماز عصر باشد) .
۷. قرائت دعای عرفه امام سجاد علیه السلام (که در صحیفه سجادیه موجود است).
۸. زیارت امام حسین (علیه‌السلام) در روز عرفه.
۹. زیارت حضرت اباالفضل العباس (س) در روز عرفه .
۱۰. اعتراف و اقرار به گناهان.
۱۱. دو رکعت نماز که در رکعت اوّل بعد از حمد، سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره کافرون خوانده می‌شود. سپس چهار رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد،پنجاه مرتبه سوره توحید (این نماز در واقع همان نماز حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است) .