ترندنیوز مطالب مذهبی+آموزشی+سرگرمی+خبری
۱۳۹۷/۰۵/۰۷
–
۴۵۱ بازدید
ناسخ و منسوخ یعنی چه؟ و چرا آیات منسوخ حذف نشده اند؟
لطفا در پاسخ به مطالب زیر توجه کنید:1- مسأله ناسخ و منسوخ مربوط به دوره نزول قرآن و تشریع احکام است نه بعد از آن، لذا نباید بین آن زمان و زمان حضور هزار و پانصد ساله و پر برکت دین اسلام و قرآن کریم خلط کرد و نتایجی سوئی از جمله ناپایداری در احکام یا نسخ مجدد در طول این زمان گرفت.بله، تبدیل و تغییر برخی احکام به خاطر تغییر و تبدیل برخی موضوعات و مسائل را در گذر ایام و تغییر شرائط داشته و داریم و خواهیم داشت اما این به مسأله ناسخ و منسوخ که یک اصطلاح تفسیر و علوم قرآنی است، ارتباط ندارد.2- نسخ نزد پیشینیان عبارت بود از: هرگونه تغییر در حکم پیشین؛ در حالى که نسخ در اصطلاح امروز، جایگزین کردن حکم جدید، به جاى حکم قدیم است.
به تعبیر علامه طباطبایى نسخ ؛ یعنى: «آشکار ساختن انتهاى مدت و زمان حکم و پایان عمل به آن».
3- در اینکه آیا اصلاً در قرآن نسخ وجود دارد یا نه تردیدهایى وجود دارد. برخى از مفسران، اصولیون و دانشمندان علوم قرآنى، آنچه را که به عنوان نسخ در قرآن خوانده شده گونه هایى از تخصیص مى دانند. لیکن با فرض وجود نسخ، فلسفه هایى براى آن نقل شده است، از جمله مسأله اختیار و آزمایش. البته باید در نظر داشت که آزمایش و امتحان الهى به معناى روشن شدن چیزى براى خداوند نیست، بلکه آزمایشات الهى در مواردى خود نقش سازنده و تربیتى دارند، و در مواردى نیز ماهیت و ویژگى هاى اشخاص را بر خودشان و یا بر دیگران روشن مى سازند. به عنوان نمونه آیه مربوط به پرداخت صدقه براى نجوى کردن با پیامبر است. چنانچه در تاریخ ذکر شده، پس از نزول این آیه تا نسخ آن، هیچکس جز حضرت على(ع) به پرداخت صدقه اقدام نکرد. به طورى که مشاهده مى شود این آیه کمال ایمان حضرت على(ع)، و نقص ایمان دیگران را برملا مى کند و افضلیت آن حضرت بر دیگران را نمایان مى سازد.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: بیان، آیت اللّه سید ابوالقاسم خویى.
4- آیا مى شود آیه اى آیه دیگر را نسخ کند یا خیر؟ بلى، مى شود آیه اى حکم آیه دیگر را نسخ کند. در آیه 106 سوره «بقره» خداوند مى فرماید: هر آیه اى را که ما نسخ کنیم یا آن را به تأخیر اندازیم، بهتر از آن یا همانند آن را مى آوریم. آیه یاد شده دلالت بر امکان وقوع نسخ در آیات الهى دارد.
مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر این آیه مى فرماید: روایات فراوان از شیعه و سنى داریم که بعضى از آیات قرآن ناسخ اند و بعضى منسوخ.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: اصول کافى، تفسیر برهان، نورالثقلین، المیزان، نمونه و تسنیم در ذیل آیه 106 سوره بقره و آیه 7 سوره آل عمران.
از نظر عقلى هم مانعى ندارد که حکمى نازل شود و بعد بنا به مصالحى آن حکم عوض گردد. از باب نمونه آیات نجوا (آیات 12 و 13، سوره مجادله) که خداوند نهى مى کند مسلمانان را از این که در گوشى با پیامبر(ص) صحبت کنند؛ مگر این که قبل از آن صدقه بدهند، هیچ کس به این آیه عمل نمى کند مگر امیرالمؤمنین(ع). بعد آیه نازل مى شود که مى توانید با پیامبر(ص) نجوا کنید و نیازى به دادن صدقه نیست. بیشتر مفسران آیه اول را منسوخ مى دانند و آیه دوم را ناسخ آن.
مواردى هم هست که دستور پیامبر(ص) به وسیله آیه قرآن نسخ شده است؛ مثلاً آن حضرت و مسلمانان مأمور به نماز خواندن به طرف بیت المقدس بودند. مدتى بعد آیه نازل شد که به طرف بیت المقدس نماز نخوانید و به سوى کعبه رو کنید.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: آیات 142 تا 145 سوره بقره.
خلاصه در اصل نسخ شدن احکام خداوند بنا به مصلحت زمان و اشخاص و یا مصالح دیگر، جاى سخن و تردید نیست. چیزى که هست این که بسیارى از آیات هستند که عده اى مدعى نسخ آن شده اند؛ در حالى که این چنین نیست و هر آیه حکم خاصى را بیان مى کند و مدعیان نسخ چون نتوانسته اند هر آیه را در جایگاه خودش معنا کنند، بین دو آیه تنافى دیده و حکم به نسخ کرده اند.
5- حکمت نسخ، به شیوه وضع احکام و نزول قرآن بر مى گردد. حکمت اساسى تدریج در تشریع و نزول آیات، تعلیم و تربیت مخاطبان بوده است. خداى متعال براى تثبیت معارف و نظام هاى ارزشى جاودانه اسلام، شرایط عینى و واقعیت هاى خارجى معرفتى و توان علمى و عملى مخاطبان را در نظر گرفته است. بنابر مصالح مورد نظر، احکام الهى همه یکسان و یکنواخت نیست. برخى احکام به حسب شرایط و موقعیت اجتماعى عصر نزول، داراى مصلحت موقت بوده و در نتیجه حکم خاص آن موارد از همان آغاز نیز در نزد خداوند، قلمروى محدود داشت؛ ولى بنا بر حکمت هایى از مردم پوشیده داشته شده است . (ر. ک: محمد باقر سعیدى روشن، علوم قرآن، ص 304 )
6- در مورد تعداد آیات منسوخ برخى در این باره نظر افراطى داشته و آیات زیادى را منسوخ دانسته اند، اما با ضابطه مند شدن تعریف نسخ و شرایط آن از سوى قرآن شناسان، دایره نسخ محدود گردیده است و تعداد آن از نظر بیشتر محققان از ده آیه تجاوز نمى کند. آیاتى که تقریباً بر نسخ آنها اتفاق شده عبارت است از: آیه نجوا، آیه جزاى فاحشه، آیه توارث از طریق ایمان (سوره انفال، آیه 72) و… . (ر. ک: درسنامه علوم قرآنى، حسین جوان آراسته، ص 429 ).
7- در مورد وجود آیات منسوخ در قرآن در زمان فعلی باید گفت اگرآیاتی از قرآن که منسوخ شده اند از قرآن حذف می شد این منجر به تحریف و تصرف در آیات الهی می شد و دست اهل زیغ و انحراف و بدعت برای حذف سایر آیات قرآن به بهانه منسوخ بودن آنها باز می شد و این کاری بسیار خطرناک بود . از طرف دیگر به هر حال آیات منسوخه کلام الهی هستند و تاریخ نزول، فلسفه و تدریج در وضع احکام را هم بیان می کنند و تلاوت و قرائت آنها آثار و برکات فراوان دنیوی و اخروی در پی دارد و حذف آنها به معنای محرومیت از این برکات و انوار است .
در این زمینه مطالعه کتابهای زیر مفید خواهد بود:
منابع مهم عربی :
1- الناسخ والمنسوخ فی کتاب الله، ابی جعفر احمد بن محمد بن اسماعیل النحاس، تحقیق دکتر سلیمان بن ابراهیم بن عبدالله ، موئسسه الرساله، بیروت، چاپ اول، 1412 ق، 1991 م (سه جلد، قطع وزیری ). 2- الناسخ والمنسوخ فی القرآن الکریم، القاضی ابی بکر بن العربی العافری، مکتبه الثقافه الدینیه، 1413 ق، 1992 م (دو جلد، قطع رحلی).
منبع فارسی :
3- نسخ در قرآن، عزت الله مولایی نیا، نشر رایزن، تهران، چاپ اول، 1378 ش (یک جلد، قطع رقعی ).
به تعبیر علامه طباطبایى نسخ ؛ یعنى: «آشکار ساختن انتهاى مدت و زمان حکم و پایان عمل به آن».
3- در اینکه آیا اصلاً در قرآن نسخ وجود دارد یا نه تردیدهایى وجود دارد. برخى از مفسران، اصولیون و دانشمندان علوم قرآنى، آنچه را که به عنوان نسخ در قرآن خوانده شده گونه هایى از تخصیص مى دانند. لیکن با فرض وجود نسخ، فلسفه هایى براى آن نقل شده است، از جمله مسأله اختیار و آزمایش. البته باید در نظر داشت که آزمایش و امتحان الهى به معناى روشن شدن چیزى براى خداوند نیست، بلکه آزمایشات الهى در مواردى خود نقش سازنده و تربیتى دارند، و در مواردى نیز ماهیت و ویژگى هاى اشخاص را بر خودشان و یا بر دیگران روشن مى سازند. به عنوان نمونه آیه مربوط به پرداخت صدقه براى نجوى کردن با پیامبر است. چنانچه در تاریخ ذکر شده، پس از نزول این آیه تا نسخ آن، هیچکس جز حضرت على(ع) به پرداخت صدقه اقدام نکرد. به طورى که مشاهده مى شود این آیه کمال ایمان حضرت على(ع)، و نقص ایمان دیگران را برملا مى کند و افضلیت آن حضرت بر دیگران را نمایان مى سازد.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: بیان، آیت اللّه سید ابوالقاسم خویى.
4- آیا مى شود آیه اى آیه دیگر را نسخ کند یا خیر؟ بلى، مى شود آیه اى حکم آیه دیگر را نسخ کند. در آیه 106 سوره «بقره» خداوند مى فرماید: هر آیه اى را که ما نسخ کنیم یا آن را به تأخیر اندازیم، بهتر از آن یا همانند آن را مى آوریم. آیه یاد شده دلالت بر امکان وقوع نسخ در آیات الهى دارد.
مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر این آیه مى فرماید: روایات فراوان از شیعه و سنى داریم که بعضى از آیات قرآن ناسخ اند و بعضى منسوخ.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: اصول کافى، تفسیر برهان، نورالثقلین، المیزان، نمونه و تسنیم در ذیل آیه 106 سوره بقره و آیه 7 سوره آل عمران.
از نظر عقلى هم مانعى ندارد که حکمى نازل شود و بعد بنا به مصالحى آن حکم عوض گردد. از باب نمونه آیات نجوا (آیات 12 و 13، سوره مجادله) که خداوند نهى مى کند مسلمانان را از این که در گوشى با پیامبر(ص) صحبت کنند؛ مگر این که قبل از آن صدقه بدهند، هیچ کس به این آیه عمل نمى کند مگر امیرالمؤمنین(ع). بعد آیه نازل مى شود که مى توانید با پیامبر(ص) نجوا کنید و نیازى به دادن صدقه نیست. بیشتر مفسران آیه اول را منسوخ مى دانند و آیه دوم را ناسخ آن.
مواردى هم هست که دستور پیامبر(ص) به وسیله آیه قرآن نسخ شده است؛ مثلاً آن حضرت و مسلمانان مأمور به نماز خواندن به طرف بیت المقدس بودند. مدتى بعد آیه نازل شد که به طرف بیت المقدس نماز نخوانید و به سوى کعبه رو کنید.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: آیات 142 تا 145 سوره بقره.
خلاصه در اصل نسخ شدن احکام خداوند بنا به مصلحت زمان و اشخاص و یا مصالح دیگر، جاى سخن و تردید نیست. چیزى که هست این که بسیارى از آیات هستند که عده اى مدعى نسخ آن شده اند؛ در حالى که این چنین نیست و هر آیه حکم خاصى را بیان مى کند و مدعیان نسخ چون نتوانسته اند هر آیه را در جایگاه خودش معنا کنند، بین دو آیه تنافى دیده و حکم به نسخ کرده اند.
5- حکمت نسخ، به شیوه وضع احکام و نزول قرآن بر مى گردد. حکمت اساسى تدریج در تشریع و نزول آیات، تعلیم و تربیت مخاطبان بوده است. خداى متعال براى تثبیت معارف و نظام هاى ارزشى جاودانه اسلام، شرایط عینى و واقعیت هاى خارجى معرفتى و توان علمى و عملى مخاطبان را در نظر گرفته است. بنابر مصالح مورد نظر، احکام الهى همه یکسان و یکنواخت نیست. برخى احکام به حسب شرایط و موقعیت اجتماعى عصر نزول، داراى مصلحت موقت بوده و در نتیجه حکم خاص آن موارد از همان آغاز نیز در نزد خداوند، قلمروى محدود داشت؛ ولى بنا بر حکمت هایى از مردم پوشیده داشته شده است . (ر. ک: محمد باقر سعیدى روشن، علوم قرآن، ص 304 )
6- در مورد تعداد آیات منسوخ برخى در این باره نظر افراطى داشته و آیات زیادى را منسوخ دانسته اند، اما با ضابطه مند شدن تعریف نسخ و شرایط آن از سوى قرآن شناسان، دایره نسخ محدود گردیده است و تعداد آن از نظر بیشتر محققان از ده آیه تجاوز نمى کند. آیاتى که تقریباً بر نسخ آنها اتفاق شده عبارت است از: آیه نجوا، آیه جزاى فاحشه، آیه توارث از طریق ایمان (سوره انفال، آیه 72) و… . (ر. ک: درسنامه علوم قرآنى، حسین جوان آراسته، ص 429 ).
7- در مورد وجود آیات منسوخ در قرآن در زمان فعلی باید گفت اگرآیاتی از قرآن که منسوخ شده اند از قرآن حذف می شد این منجر به تحریف و تصرف در آیات الهی می شد و دست اهل زیغ و انحراف و بدعت برای حذف سایر آیات قرآن به بهانه منسوخ بودن آنها باز می شد و این کاری بسیار خطرناک بود . از طرف دیگر به هر حال آیات منسوخه کلام الهی هستند و تاریخ نزول، فلسفه و تدریج در وضع احکام را هم بیان می کنند و تلاوت و قرائت آنها آثار و برکات فراوان دنیوی و اخروی در پی دارد و حذف آنها به معنای محرومیت از این برکات و انوار است .
در این زمینه مطالعه کتابهای زیر مفید خواهد بود:
منابع مهم عربی :
1- الناسخ والمنسوخ فی کتاب الله، ابی جعفر احمد بن محمد بن اسماعیل النحاس، تحقیق دکتر سلیمان بن ابراهیم بن عبدالله ، موئسسه الرساله، بیروت، چاپ اول، 1412 ق، 1991 م (سه جلد، قطع وزیری ). 2- الناسخ والمنسوخ فی القرآن الکریم، القاضی ابی بکر بن العربی العافری، مکتبه الثقافه الدینیه، 1413 ق، 1992 م (دو جلد، قطع رحلی).
منبع فارسی :
3- نسخ در قرآن، عزت الله مولایی نیا، نشر رایزن، تهران، چاپ اول، 1378 ش (یک جلد، قطع رقعی ).
