روایات در مورد موضع زبیر پس از دیدار و گفتگو با امیر مومنان علی (علیه السلام) متفاوت است بعضی بر این عقیده اند که زبیر از همان دم که امام او را نصیحت فرمود و از جنگیدن منع کرد دست از جنگ کشید امام به او یاد آورده بود که آیا به خاطر دارای گفتاری را که پیامبر فرمود : ای زبیر تو با علی خواهی جنگید در حالی که ظالم هستی ! زبیر گفت آری حضرت فرمود : این همان روز است زبیر گفت : اگر به خاطرم بود نمی آدم . عده ای بر این عقیده اند که پس از این گفتگو زبیر از جنگیدن با امام دچار تردید شد اما عایشه و عبدالله بن زبیر به او گفتند از شمشیر فرزندان ابوطالب و علی ترسیدی ؟ عبدالله بن زبیر (فرزند زبیر ) همچنان سر به سر او گذاشت تا اینکه زبیر به خشم آمد و گفت : ترا چه می شود من سوگند خورده ام که با علی(علیه السلام)نجنگم فرزندش به او گفت : چه بسیارند مردمی که سوگندشان را زیر پای گذارند تو نیز برای کفاره قسم خویش غلامت را آزاد کن و به جهاد با دشمنت بپرداز زبیر نیز همین کار را کرد و سوگند و عهد و پیمانش را زیر پا گذارد و به جنگیدن پرداخت و بر اردوگاه امام حمله کرد و با همراهانش سرسختانه به جنگ ادامه داد تا اینکه شترش به زمین افتاد لشکریان جمل پراکنده شدند او نیز با فراریان فرار کرد و ابن جرموز ناگهان از پشت سر او را غافل گیر کرد و کشت (1)عده ای بر این عقیده اند که آن زمان که عهد خود را شکست و به سپاه امام حمله کرد امام علی به اصحاب خویش فرمود : به او میدان دهید چون او تحت تاثیر تحریکات قرار گرفته زبیر سه دفعه به سپاه حمله کرد و هر بار به توصیه امام سپاه راه را باز کرد عاقبت توبه کرد و از صحنه نبرد خارج شد پس به دهکده ای پناه برد تا عازم مکه شد ولی در نهایت توسط عمرو بن جرموز در وادی الشباع در حال نماز و یا در حال خواب به قتل رسید (2) و در همانجا دفن شد (3) ابن‌قتیبه دینوری در این زمینه می‌نویسد: زبیر پس از ترک میدان جنگ تصمیم گرفت به مدینه باز گردد، در این هنگام ابن جرموز همراه زبیر شد، وقتى که آن دو به سرزمین سباع رسیدند ناگهان ابن جرموز به زبیر حمله کرد و وى را کشت. پس از آن سر زبیر را به سوى قومش آورد.مردى از قبیله به ابن جرموز گفت: کار زشتى کردى، زبیر سر دسته مهاجران را کشتى، در حالى که او جنگجوى رسول خدا (ص) و از حواریون و پسر عمه وى بود. به خدا سوگند، اگر او را در جنگ مى کشتى، براى قبیله ما بهتر بود. با این کار ننگ و خوارى به ما روى کرده است. به خدا سوگند، بر من سخت است که تو را به آتش بشارت دهم .(4)
برای آگاهی بیشتر از نحوه مرگ ابن زبیر، در ذیل نام برخی از کتب مرجع و قدیمی که به این مطلب پرداخته اند را ذکر می کنیم و در صورت نیاز به پاسخی مبسوط از نحوه مرگ وی شما می توانید در سوالی دیگر آن را جویا شوید:1-اخبار الطوال، ابو حنیفه احمد بن داود دینورى (م 283)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، نشر نى، چ چهارم، 1371ش. ص 3572- امامت و سیاست (تاریخ خلفاء)، ابن قتیبة دینوری (276)، ترجمه سید ناصر طباطبایى، تهران، ققنوس، 1380ش. ص 2543- آفرینش و تاریخ، مطهر بن طاهر مقدسى، ترجمه محمد رضا شفیعى کدکنى، تهران، آگه، چ اول، 1374ش. ج 2، ص 9144- تاریخ طبرى ، محمد بن جریر طبرى (م 310)، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چ پنجم، 1375ش. ج8، ص 35015- الکامل، عز الدین على بن اثیر (م 630)، ترجمه ابو القاسم حالت و عباس خلیلى، تهران، مؤسسه مطبوعاتى علمى، 1371ش. ج 12، ص 252
پی نوشت :
1- زندگی دوازده امام، هاشم معروف الحسینی ،ج 1،ص446.
2- تاریخ تحلیلی صدر اسلام ، دکتر علی اکبر حسنی ،ص 159 الفصول المهمه ،ص 80.
3- تذکره خواص ، بسط ابن جوزی ،ص 110.
4- ابن قتیبة دینوری (276)،امامت و سیاست (تاریخ خلفاء)، ترجمه سید ناصر طباطبایى، تهران، ققنوس، 1380ش، ص102.