مهم ترین عامل در شفای روحی انسان یاد خدا و ذکر است که در ایات قرآن مورد توجه و عنایت است . خداوند در آیه 28 سوره رعد می فرماید : أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب ؛ آگاه باشید با یاد خدا دلها آرامش مى یابد . همیشه اضطراب و نگرانى یکى از بزرگترین بلاهاى زندگى انسانها بوده و هست، و عوارض ناشى از آن در زندگى فردى و اجتماعى کاملا محسوس است.همیشه آرامش یکى از گمشده هاى مهم بشر بوده، و به هر درى مى زند تا آن را پیدا کند، و اگر تلاش و کوشش انسانها را در طول تاریخ براى پیدا کردن آرامش از طرق صحیح و کاذب جمع آورى کنیم خود کتاب بسیار قطورى را تشکیل مى دهد.بعضى از دانشمندان مى گویند: به هنگام بروز بعضى از بیماریهاى واگیردار همچون وبا از هر ده نفر که ظاهرا به علت و یا میمیرند اکثر آنها به علت نگرانى و ترس است و تنها اقلیتى از آنها حقیقتا بخاطر ابتلاى به بیمارى و یا از بین مى روند! به طور کلى آرامش و دلهره، نقش بسیار مهمى در سلامت و بیمارى فرد و جامعه و سعادت و بدبختى انسانها دارد، و چیزى نیست که بتوان از آن به آسانى گذشت و به همین دلیل تا کنون کتابهاى زیادى نوشته شده که موضوع آنها فقط نگرانى و راه مبارزه با آن، و طرز بدست آوردن آرامش است.تاریخ بشر پر است از صحنه هاى غم انگیزى که انسان براى تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادى گام نهاده، و تن به انواع اعتیادها داده است.
ولى قرآن با یک جمله کوتاه و پر مغز، مطمئن ترین و نزدیکترین راه را نشان داده و مى گوید: بدانید که یاد خدا آرامبخش دلها است!
تفسیر نمونه، ج 10، ص: 211
2- از بارزترین مصادیق یاد خدا و ذکر الهی قران کریم است . در قرآن بیان شده که خود قرآن و آیات آن شفا بخش دلها و مهم ترین عامل شفای روحی و معنوی است . برخی از آین آیات عبارتند از :
الف- خداوند در آیه 57 سوره یونس می فرماید : یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ
اى مردم! اندرزى از سوى پروردگارتان براى شما آمده، و درمان آنچه در سینه هاست، و هدایت و رحمت براى مؤمنان.
منظور از شفا دادن بیمارى دل ها و یا به تعبیر قرآن شفاى چیزى که در سینه ها است، همان آلودگیهاى معنوى و روحانى است مانند بخل و کینه و حسد و جبن و شرک و نفاق و امثال اینها که همه از بیماریهاى روحى و معنوى است.
منظور از هدایت راهیابى به سوى مقصود، یعنى تکامل و پیشرفت انسان در تمام جنبه هاى مثبت است.
و منظور از رحمت همان نعمتهاى مادى و معنوى الهى است که شامل حال انسانهاى شایسته مى شود همانگونه که در کتاب مفردات مى خوانیم رحمت هر گاه به خدا نسبت داده شود به معنى نعمت بخشیدن او است و هنگامى که به انسانها نسبت داده شود به معنى رقت قلب و عطوفت است.
در واقع آیه فوق چهار مرحله از مراحل تربیت و تکامل انسان را در سایه
قرآن شرح مى دهد.
مرحله اول مرحله موعظه و اندرز است.
مرحله دوم مرحله پاکسازى روح انسان از انواع رذائل اخلاقى است.
مرحله سوم مرحله هدایت است که پس از پاکسازى انجام مى گیرد.
و مرحله چهارم مرحله اى است که انسان لیاقت آن را پیدا کرده است که مشمول رحمت و نعمت پروردگار شود و هر یک از این مراحل به دنبال دیگرى قرار دارد و جالب اینکه تمام آنها در پرتو قرآن انجام مى گیرد.
قرآن است که انسانها را اندرز مى دهد، و قرآن است که زنگار گناه و صفات زشت را از قلب آنها مى شوید، و قرآن است که نور هدایت را به دلها مى تاباند، و نیز قرآن است که نعمتهاى الهى را بر فرد و جامعه نازل مى گرداند.
على ع در گفتار جامع خود در نهج البلاغه با رساترین تعبیرى این حقیقت را توضیح داده است آنجا که مى فرماید:
فاستشفوه من ادوائکم و استعینوا به على لاوائکم فان فیه شفاء من اکبر الداء و هو الکفر و النفاق و الغى و الضلال
: از قرآن براى بیماریهاى خود شفا بطلبید، و به آن براى حل مشکلاتتان استعانت بجوئید، چه اینکه در قرآن شفاى بزرگترین دردها است که آن درد کفر و نفاق و گمراهى و ضلالت است .
و این خود مى رساند که قرآن نسخه اى است براى بهبودى فرد و جامعه از انواع بیماریهاى اخلاقى و اجتماعى و این همان حقیقتى است که مسلمانان آن را بدست فراموشى سپرده و به جاى اینکه از این داروى شفا بخش بهره گیرند درمان خود را در مکتبهاى دیگر جستجو مى کنند، و این کتاب بزرگ آسمانى را فقط یک کتاب خواندنى قرار داده اند نه اندیشیدنى و عمل کردنى.
ب- وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلاَّ خَساراً (اسراء – 82)
قرآن را نازل مى کنیم که شفا و رحمت براى مؤمنان است و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمى افزاید.
نکته مهم در این آیه شریفه فرق میان شفاء و رحمت است . مى دانیم شفا معمولا در مقابل بیماریها و عیبها و نقصها است، بنا بر این نخستین کارى که قرآن در وجود انسانها مى کند همان پاکسازى از انواع بیماریهاى فکرى و اخلاقى فرد و جامعه است.
پس از آن مرحله رحمت فرا مى رسد که مرحله تخلق به اخلاق الهى، و جوانه زدن شکوفه هاى فضائل انسانى در وجود افرادى است که تحت تربیت قرآن قرار گرفته اند.
به تعبیر دیگر شفا اشاره به پاکسازى، و رحمت اشاره به نو سازى است، و یا به تعبیر فلاسفه و عرفاء اولى به مقام تخلیه اشاره مى کند و دومى به مقام تحلیه .
ج- وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِیًّا لَقالُوا لَوْ لا فُصِّلَتْ آیاتُهُ ءَ أَعْجَمِیٌّ وَ عَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ وَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ فِی آذانِهِمْ وَقْرٌ وَ هُوَ عَلَیْهِمْ عَمًى أُولئِکَ یُنادَوْنَ مِنْ مَکانٍ بَعِیدٍ (فصلت- 44)
ترجمه:
44- هر گاه آن را قرآنى عجمى قرار مى دادیم حتما مى گفتند: چرا آیاتش روشن نیست؟ آیا قرآن عجمى از پیغمبرى عربى درست است؟! بگو: این براى کسانى که ایمان آورده اند هدایت و درمان است، ولى کسانى که ایمان نمى آورند گوشهایشان سنگین است، گویى نابینا هستند و آن را نمى بینند، آنها همچون کسانى هستند که از راه دور صدا زده مى شوند.
قرآن هدایت است و درمان
در این آیه مبارکه قرآن خطاب به پیامبر ص مى افزاید: بگو این کتاب آسمانى براى کسانى که ایمان آورده اند مایه هدایت و درمان است (قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ).
آنها که با روح حق طلبى به سراغ قرآن مى آمدند هدایت و شفا از آن مى یافتند، بیماریهاى اخلاقى و روحى آنها در شفا خانه قرآن درمان مى شد، سپس بار سفر را مى بستند و در پرتو نور هدایت قرآن با سرعت به سوى کوى دوست حرکت مى کردند.
اما لجوجان متعصب، و دشمنان حق و حقیقت، و آنها که از قبل تصمیم خودشان را بر مخالفت انبیا گرفته بودند چه بهره اى مى توانستند از آن بگیرند؟
آنها همچون کوران و کرانى بودند که در نقطه دور دستى قرار داشتند، آنها گرفتار ناشنوایى و نابینایى مضاعف بودند، هم از نظر ابزار دید و شنود و هم از نظر بعد مکان!
2- از نظر تاثیرات معنوی باید گفت که همه قرآن و تمام آیات آن شفابخش و درمان بیماری های روحی و معنوی است اما در عین حال در این رابطه بر برخی از سوره ها و آیات آن تاکید بیشتری شده است .
3- در مورد شفا بخشی و آثار و برکات سوره حمد روایات فراوانی وارد شده و نیز سوره های توحید و فلق و ناس و کافرون و مانند آن و نیز ایه الکرسی و آیات پایانی سوره حشر و مانند آن مورد سفارش یسشتری هستند . مثلا در رواویات امده است که سوره حمد شفای از هر بیماری مگر مرگ است و به سوره شفا معروف است . در روایتی از پیامبر –ص- آمده است : فاتحة الکتاب شفاء من کل داء
سوره حمد شفای از هر بیماری است .
مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص: 88
و نیز آثار فراوانی برای آیه الکرسی ذکر شده است .
در حدیثى از على ع از پیامبر ص مى خوانیم که فرمود:
سید القرآن البقرة و سید البقرة آیة الکرسى یا على ان فیها لخمسین کلمة فى کل کلمة خمسون برکة:
برگزیده قرآن سوره بقره و برگزیده بقره، آیة الکرسى است، در آن پنجاه کلمه است و در هر کلمه اى پنجاه برکت است
در حدیث دیگرى از امام باقر ع آمده است: هر کس آیة الکرسى را یک بار بخواند، خداوند هزار امر ناخوش آیند از امور ناخوش آیند دنیا، و هزار امر ناخوش آیند از آخرت را از او بر طرف مى کند که آسان ترین ناخوش آیند دنیا، فقر، و آسان ترین ناخوش آیند آخرت، عذاب قبر است .
تفسیر نمونه ج 2 ص 261
4- برای آگاهی بیشتر باید به کتاب هایی که در باره آثار و خواص سوره ها و آیات قرآنی نوشته شده مراجعه کنید . دو تفسیر مجمع البیان و نمونه نیز برای این منظور مناسب هستند .