فلسفه همه احکام و جزئیات آنها به طور تفصیلى روشن نیست و آگاهى از آن دانشى فراتر از تنگناهاى معارف عادى بشرى مى طلبد. لیکن به طور اجمال، روشن است که همه احکام الهى تابع مصالح و مفاسد واقعى در متعلق آنهاست. بنابراین در صورتى که فلسفه حکمى را بالخصوص ندانیم، بنا بر قاعده کلى فوق باید از آن پیروى کنیم؛ زیرا در آن یقین به وجود مصلحتى هست، هر چند بر ما ناشناخته باشد.
در یافتن فلسفه احکام، نباید همیشه به دنبال علوم تجربى رفت و دلیلى مادى و فیزیولوژیک برایش جست و جو نمود. این فرایند که همواره در پى یافتن مصلحت یا مفسده اى طبى یا … باشیم، برخاسته از نگرشى مادى گرایانه است؛ در حالى که بسیارى از احکام، مصالحى معنوى دارند که در حوزه هیچ یک از علوم بشرى قابل تحقیق نیست و آنها با متد تجربى خود، قادر به دادن حکمى – نفیا یا اثباتا – پیرامون آن نیستند و اگر نظرى هم بدهند، بسیار سطحى است؛ زیرا چه بسا مسأله حکمتى برتر و بالاتر داشته باشد؛ مثلاً در مورد روزه علوم به خواص بهداشتى آن پرداخته است، ولى قرآن مجید فلسفه اى بالاتر را بیان فرموده و آن «تقوایابى» است.
بنابراین درباره فلسفه احکام علاوه بر منافع و ضررهاى مادى و جسمى باید به آثار مثبت و منفى آن بر «روح و معنویت» انسان توجه کرد و گذشته از جنبه فردى باید به تأثیر آن در هنجار یا ناهنجارى اجتماع نیز توجه کرد و از آن جا که ابعاد سه گانه «جسمى و روحى و اجتماعى» آدمى رابطه ارگانیک و به هم پیوسته با یکدیگر دارند و از آنجا که آخرت انسان جدا از دنیاى او نیست، «احکام الهى» با توجه به تمامى این جوانب تشریع شده است. ازاین رو در فلسفه احکام باید با نگاهى گسترده به تمام ابعاد انسان و زاویه هاى آشکار و پنهان آن نظر افکند تا در انتخاب زیبایى ها و راه هاى آرامش و آسایش دچار خطا نگردیم.
درباره فلسفه وضو نیز به طور خلاصه مى توان مطالب زیر را بیان کرد:
1ـ طهارت و پاکیزگى ظاهرى. 2
ـ طهارت باطنى؛ چون شخص وضو گیرنده، وقتى به نیت عبادت و اطاعت خداوند و شکل معین شده در شریعت وضو مى گیرد قهراً در مسیر طهارت باطنى و عبودیت خداوند گام برمى دارد و اثر معنوى و تربیتى ویژه اى مى پذیرد.
3ـ وضو عملى است که از سر تا قدم انسان را در برمى گیرد و شستن و مسح اعضا، نوعى تذکر و یادآورى به او در مورد مسؤولیت اعضا و جوارح است.
4ـ تقویت روحیه بندگى و تعبد. از حضرت رضا(ع) رسیده که آن حضرت فرمود: «بدان جهت به گرفتن وضو امر شده که بنده آن گاه که در حضور خداوند جبار براى مناجات با او مى ایستد طاهر و پاکیزه باشد: و در آن چه او فرموده مطیع و از پلیدى ها و نجاست ها پاک باشد. گذشته از این، وضو کسالت و خواب را از آدمى دور مى کند و دل را براى قیام در حضور حضرت پروردگار پاکیزه مى سازد، در روایات اسلامی داریم که الوضو نور. وضو یکی از عباداتی است که باعث انس با خداوند خواهد شد و کارکرد ایجاد نورانیت معنوی در انسان دارد.
در هنگام عادت، وضو یا تیمم موجب طهارتى که مجوز نماز یا سایر عبادات بشود و یا آنچه بر حائض حرام است را حلال کند نیست. اما مستحب است در اوقات نمازهاى واجب؛ زن خود را ظاهرا تطهیر کند و وضو بگیرد و در سجاده خود بنشیند و 33 مرتبه ذکر تسبیحات اربعه را بخواند و همچنین مى تواند بدون این که دست روى خط قرآن بگذارد قرآن بخواند. البته غیر از آن چهار سوره اى که سجده واجب دارد زیرا خواندن آن چهار سوره حتى باء بسم الله آنها را نمى تواند بخواند.
البته داشتن وضودرمواردخاص لازم است مانند خواندن نمازواین که سفارش می شود همواره باوضو باشیم جنبه استحبابی دارد تا ان حالت پا کی ،نورانیت وصفای روح درضمیر انسان رسوخ نماید.
به جهت تبرک چند حدیث ذکر می شود
وضو
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وضو ، نصف ایمان است .
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که در سرماى شدید ، وضو را به طور کامل بگیرد ، دو سهم اجر دارد و هر که در گرماى سخت ، وضو را کامل به جا آورد یک سهم اجر دارد .
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه مرد مسلمان وضو بگیرد ، گناهان او از گوش و چشم و دستان و پاهایش بیرون مى روند . پس ، چون بنشیند با آمرزش نشسته است.
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه بنده (خدا) وضو گیرد ، گناهانش همچون برگ هاى این درخت فرو مى ریزد .
امام على علیه السلام : هـر که درسـت طهارت بـگیرد و سـپس بـه مسجد برود ، تا زمانى که حَدَثى از او سر نزده ، همواره در حال نماز (محسوب) مى شود .
٧- امام باقر علیه السلام : نماز جز با طهارت درست نیست .
١٨٢١ حکمت وضو
– امام باقر علیه السلام : وضو در حقیقت حدّى از حدود خداست ، تا این که خداوند بداند چه کسى از او فرمان مى برد و چه کسى نافرمانیش مى کند .
– امام رضا علیه السلام ـ درباره حکمت وضو ـ : براى این که بنده (خدا) وقتى براى مناجات با (خداوند) جبّار در برابر او مى ایستد ، پاک باشد . فرمان او را اطاعت کرده باشد و از آلودگى ها و نجاست پاکیزه باشد ، به علاوه این که وضو باعث از بین رفتن حالت کسالت و زدودن خواب آلودگى و پاک ساختن دل براى ایستادن در حضور (خداوند) جبّار مى شود .
١٨٢٢ آثار وضو
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل در روز قیامت امّت مرا ، بر اثر وضو ، با چهره هاى زیبا و دست و پاى سپید محشور مى کند .
١٨٢٣ فضیلت همیشه وضو داشتن
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زیاد وضو بگیر ، تا خداوند عمر تو را زیاد گرداند . اگر توانستى شب و روز با طهارت باشى این کار را بکن ؛ زیرا اگر در حال طهارت بمیرى ، شهید خواهى بود .
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که با طهارت بخوابد ، همانند روزه دارِ شب زنده دار است .
در یافتن فلسفه احکام، نباید همیشه به دنبال علوم تجربى رفت و دلیلى مادى و فیزیولوژیک برایش جست و جو نمود. این فرایند که همواره در پى یافتن مصلحت یا مفسده اى طبى یا … باشیم، برخاسته از نگرشى مادى گرایانه است؛ در حالى که بسیارى از احکام، مصالحى معنوى دارند که در حوزه هیچ یک از علوم بشرى قابل تحقیق نیست و آنها با متد تجربى خود، قادر به دادن حکمى – نفیا یا اثباتا – پیرامون آن نیستند و اگر نظرى هم بدهند، بسیار سطحى است؛ زیرا چه بسا مسأله حکمتى برتر و بالاتر داشته باشد؛ مثلاً در مورد روزه علوم به خواص بهداشتى آن پرداخته است، ولى قرآن مجید فلسفه اى بالاتر را بیان فرموده و آن «تقوایابى» است.
بنابراین درباره فلسفه احکام علاوه بر منافع و ضررهاى مادى و جسمى باید به آثار مثبت و منفى آن بر «روح و معنویت» انسان توجه کرد و گذشته از جنبه فردى باید به تأثیر آن در هنجار یا ناهنجارى اجتماع نیز توجه کرد و از آن جا که ابعاد سه گانه «جسمى و روحى و اجتماعى» آدمى رابطه ارگانیک و به هم پیوسته با یکدیگر دارند و از آنجا که آخرت انسان جدا از دنیاى او نیست، «احکام الهى» با توجه به تمامى این جوانب تشریع شده است. ازاین رو در فلسفه احکام باید با نگاهى گسترده به تمام ابعاد انسان و زاویه هاى آشکار و پنهان آن نظر افکند تا در انتخاب زیبایى ها و راه هاى آرامش و آسایش دچار خطا نگردیم.
درباره فلسفه وضو نیز به طور خلاصه مى توان مطالب زیر را بیان کرد:
1ـ طهارت و پاکیزگى ظاهرى. 2
ـ طهارت باطنى؛ چون شخص وضو گیرنده، وقتى به نیت عبادت و اطاعت خداوند و شکل معین شده در شریعت وضو مى گیرد قهراً در مسیر طهارت باطنى و عبودیت خداوند گام برمى دارد و اثر معنوى و تربیتى ویژه اى مى پذیرد.
3ـ وضو عملى است که از سر تا قدم انسان را در برمى گیرد و شستن و مسح اعضا، نوعى تذکر و یادآورى به او در مورد مسؤولیت اعضا و جوارح است.
4ـ تقویت روحیه بندگى و تعبد. از حضرت رضا(ع) رسیده که آن حضرت فرمود: «بدان جهت به گرفتن وضو امر شده که بنده آن گاه که در حضور خداوند جبار براى مناجات با او مى ایستد طاهر و پاکیزه باشد: و در آن چه او فرموده مطیع و از پلیدى ها و نجاست ها پاک باشد. گذشته از این، وضو کسالت و خواب را از آدمى دور مى کند و دل را براى قیام در حضور حضرت پروردگار پاکیزه مى سازد، در روایات اسلامی داریم که الوضو نور. وضو یکی از عباداتی است که باعث انس با خداوند خواهد شد و کارکرد ایجاد نورانیت معنوی در انسان دارد.
در هنگام عادت، وضو یا تیمم موجب طهارتى که مجوز نماز یا سایر عبادات بشود و یا آنچه بر حائض حرام است را حلال کند نیست. اما مستحب است در اوقات نمازهاى واجب؛ زن خود را ظاهرا تطهیر کند و وضو بگیرد و در سجاده خود بنشیند و 33 مرتبه ذکر تسبیحات اربعه را بخواند و همچنین مى تواند بدون این که دست روى خط قرآن بگذارد قرآن بخواند. البته غیر از آن چهار سوره اى که سجده واجب دارد زیرا خواندن آن چهار سوره حتى باء بسم الله آنها را نمى تواند بخواند.
البته داشتن وضودرمواردخاص لازم است مانند خواندن نمازواین که سفارش می شود همواره باوضو باشیم جنبه استحبابی دارد تا ان حالت پا کی ،نورانیت وصفای روح درضمیر انسان رسوخ نماید.
به جهت تبرک چند حدیث ذکر می شود
وضو
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وضو ، نصف ایمان است .
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که در سرماى شدید ، وضو را به طور کامل بگیرد ، دو سهم اجر دارد و هر که در گرماى سخت ، وضو را کامل به جا آورد یک سهم اجر دارد .
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه مرد مسلمان وضو بگیرد ، گناهان او از گوش و چشم و دستان و پاهایش بیرون مى روند . پس ، چون بنشیند با آمرزش نشسته است.
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه بنده (خدا) وضو گیرد ، گناهانش همچون برگ هاى این درخت فرو مى ریزد .
امام على علیه السلام : هـر که درسـت طهارت بـگیرد و سـپس بـه مسجد برود ، تا زمانى که حَدَثى از او سر نزده ، همواره در حال نماز (محسوب) مى شود .
٧- امام باقر علیه السلام : نماز جز با طهارت درست نیست .
١٨٢١ حکمت وضو
– امام باقر علیه السلام : وضو در حقیقت حدّى از حدود خداست ، تا این که خداوند بداند چه کسى از او فرمان مى برد و چه کسى نافرمانیش مى کند .
– امام رضا علیه السلام ـ درباره حکمت وضو ـ : براى این که بنده (خدا) وقتى براى مناجات با (خداوند) جبّار در برابر او مى ایستد ، پاک باشد . فرمان او را اطاعت کرده باشد و از آلودگى ها و نجاست پاکیزه باشد ، به علاوه این که وضو باعث از بین رفتن حالت کسالت و زدودن خواب آلودگى و پاک ساختن دل براى ایستادن در حضور (خداوند) جبّار مى شود .
١٨٢٢ آثار وضو
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل در روز قیامت امّت مرا ، بر اثر وضو ، با چهره هاى زیبا و دست و پاى سپید محشور مى کند .
١٨٢٣ فضیلت همیشه وضو داشتن
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زیاد وضو بگیر ، تا خداوند عمر تو را زیاد گرداند . اگر توانستى شب و روز با طهارت باشى این کار را بکن ؛ زیرا اگر در حال طهارت بمیرى ، شهید خواهى بود .
– پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که با طهارت بخوابد ، همانند روزه دارِ شب زنده دار است .