حشر و نشر یا بیان یک حادثه از قیامت و یا دو مرحله از مراحل قیامت و معاد است که ابتدا حشر اتفاق می افتد و سپس نشر. حشر در لغت به خروج غیر اختیاری یا اخراج جماعتی گفته می شود.(1) در قیامت نیز به معنای خارج کردن مردگان از قبرهایشان برای سوق دادنشان جهت حساب اعمال می باشد.(2) مانند: «وَ یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَى الْأَرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَدا؛ و روزى را به خاطر بیاور که کوه ها را به حرکت درآوریم و زمین را آشکار (و مسطح) مى بینى و همه آنان [انسانها] را برمى انگیزیم، و احدى از ایشان را فروگذار نخواهیم کرد!»(3)
نشر نیز در لغت برای گستردن و گسترده شدن استعمال می شود.(4) در اصطلاح نیز نشر به معنای زنده شدن پس از مرگ است. (5) از همین روست که به سبز شدن درختان و زمین بعد از خشکی ظاهری نیز نشر می گویند. مانند: «وَ الَّذی نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَنْشَرْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ تُخْرَجُون؛ همان کسى که از آسمان آبى فرستاد بمقدار معیّن، و بوسیله آن سرزمین مرده را حیات بخشیدیم همین گونه (در قیامت از قبرها) شما را خارج مى سازند!»(6)
در نتیجه اگر مراد از نشر را پراکنده شدن انسان ها بعد از خروج از قبر بدانیم می توان گفت نشر مرحله بعد از حشر است و الا هر دولفظ به یک حقیقت یعنی مرحله زنده شدن مجدد انسان در عالم آخرت اطلاق می شود.
پی نوشت ها:
1. قرشی، سیدعلی اکبر، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1371ش، ج2، ص145.
2. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بنگاه نشر کتاب، تهران، 1360ش، ج2، ص244.
3. کهف(18) آیه47.
4. قاموس قرآن، همان، ج7، ص65.
5. التحقیق، همان، ج12، ص120.
6. زخرف(43) آیه11