«قرائت، تلاوت و ترتیل» سه اصطلاح قرآنی‌اند که موضوع خواندن قرآن، هدف و چگونگی آن را بیان می‌کنند.

درباره روش و چگونگی خواندن قرآن، علم و فنّ قرائت و تلاوت به وجود آمده، و با آموزش اصول و قواعد درست خوانی، روان خوانی، زیبا خوانی، صوت و لحن، و با به کارگیری نغمات و دستگاه‌های موسیقی قرآنی باعث جذابیت بیشتر و تأثیر شگرف قرآن و موسیقای عجیب آن در شنوندگان شده است.

توضیح سه اصطلاح و رابطه‌ی آن‌ها:

مقصود از قرائت در سخن، جمع کردن و پیوستن حروف و کلمات می باشد، که با آن‌ها جمله ها ساخته می شوند.[ ر. ک: راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن.]

تلاوت در لغت، متابعت در قرائت و دنبال کردن معانی و پیروی در عمل می‎باشد.راغب اصفهانی[ همان. ] گفته است به خواندن قرآن و اندیشیدن در معانی آن تِلاوت می‌گویند. وی هم چنین اشاره کرده که واژه تِلاوت فقط به خواندن کتاب‌های آسمانی اختصاص دارد، بر خلاف قرائت که کاربرد آن عام و برای خواندن هر متنی است.

در اصطلاح تفسیری، مفسران نیز تلاوت را به معنای خواندن و بر گرفته از معنای اصلی آن (در پی آمدن) دانسته‌اند و گفته اند: عمل قرائت را تلاوت میگویند: چون حروف در پی یکدیگر ادا می‌شوند و به آن قرائت می‌گویند از آن رو که حروف در یک جا جمع می‌شوند[ طباطبائی، المیزان، ج5، ص298.].

پس تلاوت در اصطلاح علوم قرآنی یعنی قرائتی که همراه با فهم معنا باشد به طوری که منتهی به عمل به مفهوم آیه شود.

کاربرد متداول واژه ترتیل در سخن و کلام است، و به معنای حُسن ترکیب و چیدن منظم کلمات، با درنگ و شمرده سخن گفتن و شیوا و آشکار خواندن می‌باشد.[ ابن منظور، لسان العرب، ذیل «رتل»؛ محمد بن یعقوب فیروزآبادی، ترتیب القاموس المحیط، ذیل «رتل»، احمد بن محمد فیّومی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ذیل «رتل»؛ محمود بن عمر زمخشری، اساس البلاغة، ذیل «رتل»؛ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ذیل «رتل».]

در احادیث و منابع لغت و تفسیر، معانی متعددی برای ترتیل بیان شده است، از جمله آشکار ساختن حروف و الفاظ هنگام قرائت، درنگ کردن و بدون شتاب قرائت کردن، ادای حروف از مخارج درست خود، رعایت احکام وقف و وصل، تلفظ روان و صحیح کلمات، خواندن آیات قرآن با تأنی و نظم لازم، تأمل در مفاهیم آیات و اندیشه کردن در نتایج آن[ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة،ج25،ص167.].

حضرت علی(ع) در تفسیر آیه‌ی 4 سوره مزمل «و رتّل القرآن…»، می‌فرمایند: «بیّنه تبیانا، و لاتنثزه نثر الرمل، و لا تهذه هذ الشعر، قفوا عند عجائبه، و حرکوا به القلوب، و لا یکون همّ احدکم آخرَ السوره؛ قرآن را با ترتیل بخوان معنایش این است: آن را واضح و آشکارا بخوان، نه مانند سنگ ریزه‌های بیابان پراکنده‌اش کن و نه مانند شعر با شتاب بخوان. به عجایب قرآن که رسیدید، مکث کنید و دل های خود را با آن تحت تأثیر قرار داده و حرک دهید و همّ شما این نباشد که (سریع) به آخر سوره برسید.»[ میزان الحکمه، ج 8، ص 87، ر 16230 .

جهت اطلاع بیشتر ر. ک: دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقالات «تلاوت» و «ترتیل» شماره‌های 3819 – 3432 ؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج2، ص444. سایت ویکی فقه (http://wikifeqh.ir )، مقاله‌های تلاوت و ترتیل. ]