من یک برادر ۱۸ ساله دارم که خیلی برایش نگرانم در خانه ما کسی نیست که با او صحبت کند به حرف کسی گوش نمی دهد و فقط از برادر بزرگم که چندان الگوی خوبی نیست حرف شنوی کمی دارد گویا با دختری ارتباط دارد و نیز دستش هم کمی کج شده تقاضا دارم راهنمایی کنید در ضمن زمینه خوب شدن را در او می بینم ولی خیلی ساده و جاهل است.

یک اصل کلی در مورد انسانها وجود دارد و آن اینکه انسان موجودی تغییرپذیر است یعنی همانطور که تأثیر روی دیگران می گذارد از رفتار دیگران متأثر نیز می شود و رفتار او تغییر می کند و قطعا شما با رفتار پسندیده خود می توانید برادرتان را تحت تأثیر قرار دهید.
دوران نوجوانى منشاء بسیارى از سوء تفاهمات و اختلافات و لجبازى هاى نوجوانان با اطرافیان بخصوص با اعضاى خانواده مى باشد. آنان تقریبا با هر آن چه که بزرگترها بگویند مخالفت مى کنند و در نتیجه باعث برانگیختن خشم آنان مى شوند نوجوان در این راه توانایى خاصى دارد و از آنچنان انرژى برخوردار است که مى تواند ساعتها به بحث و جدل بپردازد، بدون آن که خسته شود. او نه تنها با والدین و دیگر اعضاى خانواده، بلکه با هر چه که آزادى او را محدود کند و برایش قید و بند ایجاد کند مخالف است؛ خصوصا اگر اطرافیان با عقاید او مخالفت کنند و بخواهند با زور و اجبار عقاید خود را به او تحمیل کنند. بروز این حالت در نوجوان مى تواند عوامل مختلفى داشته باشد که ما مختصرا به بعضى از آن ها اشاره مى کنیم:
1. بلوغ: یکى از بحرانى ترین مراحل زندگى انسان رسیدن به سن بلوغ است. مشخصه هاى رفتارى بلوغ روى آوردن به خیال بافى و ایده آل هاى غیرقابل وصول، گرفتار شک و وسواس شدن، تقلید افراطى، غرابت در رفتار، تکبر و خودپسندى، حساسیت شدید نسبت به انتقاد درباره ى خود، بیهوده کارى و هوس بازى و مانند آن است که هر یک از این ویژگیها مى تواند در رفتار او ایجاد اختلال و مشکل کند و او را تبدیل به موجودى غیر قابل تحمل نماید.
2. تغییرات در جسم و روان: انسان با ورود به سن بلوغ شاهد تغییرات جسمانى مثل تغییرات چشم گیر در ظاهر بدن، شروع ترشحات برخى از غدد داخلى و بیشتر شدن فعالیت برخى دیگر از آن ها، افزایش قد، تغییر صدا، پدید آمدن احساس مردانگى در پسران و زنانگى در دختران خواهد شد.
3. حس استقلال طلبى: استقلال طلبى و برترى جویى یکى از مشخصه هاى این دوره است که نوجوان را وادار مى کند براى نشان دادن شخصیت خود و اثبات خود به دیگران، دست به کارهاى بعضا عجیب و غریبى بزند که خود مى تواند عامل بروز مشکلات فراوانى در رفتار آنان شود.
4. عکس العمل اطرافیان: برخورد نامناسب از طرف خانواده و اطرافیان یکى دیگر از عواملى است که مى تواند ویژگیهاى دوره بلوغ را تشدید و حتى تثبیت کند. اگر نوجوان از جانب اطرافیان بدرستى درک نشود و آنان به وضعیت بحرانى او آگاهى کافى نداشته باشد. طبعا عکس العمل مناسبى در برابر او ارائه نمى دهند و بحران فکرى او را تشدید مى کنند.
5. لجبازى و مخالفت: یکى از ویژگیهاى بارز نوجوان تسلیم نبودن در برابر عقاید دیگران، هر چند حق، و گستاخى زیاد او در برابر بزرگترهاست. معمولاً نوجوانان بر سر مسائلى چون فرم لباس، معاشرت با دوستان، بیرون رفتن از خانه، چگونگى صرف وقت، نوع غذا و مانند آن با والدین و اطرافیان به جر و بحث مى پردازد لجبازى ابتدا در قالب عیب جویى هاى مکرر و انتقادهاى دائمى از اطرافیان است. او حتى در مقابل عقائد و افکار قبلى خود دچار تردید مى شود و به آن ها هم انتقاد مى کند که نمونه بارز آن انتقاد به مذهب و رفتارهاى مذهبى است که در بین نوجوانان شایع است. حال با توجه به این ویژگیهاى خاص، بهترین و مناسبترین رفتار با نوجوان چیست؟ در پاسخ به این سؤال مى توان به چند مورد مهم اشاره کرد.
1. ملایمت و مهربانى و پرهیز از هر گونه رفتار تلافى جویانه؟ علت بسیارى از لجبازیهاى و مخالفتهاى نوجوان نیاز به استقلال طلبى و برترى جویى است. ما باید تا حدودى به آن ها اجازه بدهیم که خود را نشان دهند. مخالفت با آن ها و توسل به خشونت و لجبازى و شکستن غرور جوانى آنان هیچ نتیجه اى جز تلخ کردن زندگى به کام خود و آنان ندارد بلکه او را به مخالفت و لجبازى بیشتر وادار خواهد کرد. اما اگر از همان ابتدا که شروع به لجاجت و عیب جویى کرد با او رفتارى مسالمت آمیز داشته باشیم و در کج خلقیهاى او صبور باشیم و او را در برابر جمع ضایع نکنیم، بلکه گاهى نظرش را تأیید کنیم، در کنترل و تسلط بر او موفق خواهم بود. زیرا براى نفوذ در نوجوان فقط کافى است کارى کنیم که او به ما اعتماد کند زیرا در اینصورت است که لجاجت را کنار مى گذارد. بنابراین هرگاه نوجوان درباره چیزى اظهار نظر مى کند، نباید فورا با او مخالفت کرد، یا به او بى اعتنایى کنیم یا این که دائم به او بگوییم «تو هیچ نمى فهمى»، «تو را چه به این حرفها» «اول برو خودت را درست کن» و از این قبیل حرفها که باعث دلسردى نوجوان مى شود. بلکه باید به نظر او احترام بگذاریم، به او شخصیت بدهیم به گونه ای که احساس کند دیگران برای حرف او ارزش قائلند.
2. پرهیز از عیب جویى و انتقاد زیاد: نوجوان به دلیل ویژگى هاى خاص زمان بلوغ، معمولاً کمتر تسلیم افکار بزرگترها مى شود، زیرا به نظر او افکار آنان قدیمى و کهنه است و باید عوض شود، به این دلیل طبیعى است که از انتقادگریزان باشد و حاضر نباشد کسى از او و افکارش خرده بگیرد، بلکه او مى خواهد دیگران نیز هم فکر او باشند و او را تأیید کنند. بنابراین انتقاد کردن از نوجوان و زیر سؤال بردن او نتیجه اى جزء لجاجت و تعصب ندارد و باعث مى شود فاصله او با اطرافیان بیشتر شود.
3. روشن کردن سوء تفاهم ها: بسیارى از اختلافات بین نوجوان و خانواده بخاطر عدم برداشت یکسان از جریانات زندگى است. با کمى دقت مى توان علت ناسازگارى آنان را تشخیص داد. مسلما ما اگر با نرمى و سادگى به توضیح جریانات و رفع سوء تفاهمات بپردازیم اختلاف حل خواهد شد.
بنابراین نوجوانى دوره ى بسیار حساسى است که از آن به بحران تعبیر شده و اگر صبر و حوصله و تحمل بزرگترها کم باشد مى تواند مشکل آفرین باشد اما اگر با روشى صحیح با آن برخورد شود نه تنها مشکلى به وجود نمى آید بلکه باعث رشد فکرى و شخصیتى وى مى شود. اگر در روایات اسلامى مکررا توصیه شده که با جوانان و نوجوانان مانند مشاور رفتار کنید به این معناست که به نظرات آنها احترام بگذارید و ضمن تایید بسیارى از آنها با تذکر دوستانه و عالمانه به اصلاح آنها بپردازید.
خواهر محترم شما نیز در مورد رفتارهاى برادرتان باید از اصول بالا تبعیت کنید و هرگز با او درگیر نشوید و با کارهایش مخالفت نکنید و بلکه همیشه نشان دهید که او را دوست مى دارید. شاید بگویید این کار را کرده ام و فایده اى نداشته است ولى ما به شما مى گوییم باید استقامت کنید و آن قدر رفتار خوب و مسالمت آمیز خود را ادامه دهید تا او مطمئن شود که شما واقعا او را دوست دارید و کارهاى شما صرف ظاهر سازى نیست.
مواظب باشید هرگز به او برچسب بى دینى، بی نمازی، جهنمى، و امثال آن را نزنید زیرا سبب مى شود بطور کلى از دین و مذهب رویگردان شود. شما بحمدالله خودتان دختر با ایمان و معتقدى هستید و خوب مى دانید که پیامبر اسلام با چه مردمى روبرو بود و چگونه آن ها را به اسلام و خدا دعوت کرد. اگر ایشان لجاجت و تندى و بى احترامى و خشونت به خرج مى دادند یا با آنان قهر مى کردند هیچ کسى جذب ایشان نمى شد. ما هم باید در مقابل افراد ناآگاه اینطور باشیم. بنابراین بهترین کار براى شما این است که با اخلاق خوب و با تحمل و صبر و با سکوت و گذشت زمینه اصلاح رفتار برادرتان را فراهم کنید و حتى اگر هم هیچ تغییرى در رفتار او ندیدید باید استقامت کنید و صبور باشید که با این کار ثواب بسیار بزرگى نصیبتان شده است زیرا در روایات آمده که اگر کسى یک نفر را هدایت کند اجر و پاداشى بیشتر از تمام آنچه خورشید بر آن مى تابد نصیبش خواهد شد. اما در مقابل اگر برخوردهاى شما باعث لجاجت بیشتر او شود و او را بدتر کند شما نیز مسئول هستید.
در اینجا توجه شما و خانواده را به چند نکته مهم جلب می کنیم: 1. برادر شما در سن نوجوانی قرار دارد و نوجوانان ویژگی های خاصی دارد که اگر در برخورد با آنها به این ویژگی ها توجه نشود مشکلات و بحران هایی ممکن است برای نوجوان و خانواده او به وجود بیاید. از جمله ویژگی های مهم نوجوان روحیه استقلال طلبی او و جدا شدن از وابستگی های قبلی است. نوجوان می خواهد پا به دنیای بزرگسالان بگذارد و خود را از قید و بند تقلید و پیروی از دیگران آزاد کند. از این رو از دستورات و برخوردهای آمرانه دیگران حتی پدر و مادر و بزرگترها بیزار است و نمی تواند بپذیرد که دیگران با او آمرانه برخورد می کنند. البته باید توجه داشت که این روحیه کاملا طبیعی است چه این که نوجوان در حال گذار از مرحله کودکی و پا گذاردن در دنیای بزرگسالی است و لازمه چنین عبوری مستلزم شکستن تقیدات و محدودیت ها و آنچه او را وابسته می کند است. روحیه نوجوان بسیار لطیف، تحریک پذیری او در حد بالا و از نظر روانی بسیار حساس است و از سوی دیگر به دلیل رشد عقلی و شناختی از توانمندی های قابل توجهی برخوردار است، لذا خودمی خواهد تصمیم بگیرد و خود انتخاب کند و نهایتا می خواهد مسائل مربوط به خود را خودش حل کند. لازمه چنین روحیه ای با آن ویژگی هایی که برای آن برشمردیم این است که نوجوان با خانواده مخالفت هایی دارد و حتی ممکن است درگیری و نزاع هایی نیز داشته باشد اگر خانواده در برخورد با نوجوان استراتژی و روش خود را تغییر ندهد با بحران های جدی مواجه خواهد شد و چه بسا نوجوان یا از خانواده طرد شود و یا این که خود تصمیم به جدایی از خانواده و رهایی آن بگیرد و در بیرون خانواده در دام شیادان و فرصت طلبان قرار گیرد. بنابراین باید توجه داشت که بسیاری از این رفتارهای نوجوان که خانواده فکر می کند نابهنجار و مشکل زاست، رفتارهایی که یا مقتضای این دوره یا به دلیل عدم برخورد مناسب اطرافیان نوجوان باشد. از این رو رعایت راهکارهای زیر ضروری است و تا حدود زیادی به حل مشکل کمک می کند: 1. از برخورد آمرانه با نوجوان اجتناب کنید. 2. مخالفت های او را امری طبیعی تلقی کنید. 3. در تصمیم گیری های خانواده او را مشارکت دهید و با او مشورت کنید و به نظر او احترام بگذارید. 4. افراد خانواده به ویژه افراد بزرگتر از راه رفاقت و دوستی با او ارتباط برقرار کنند اگر با او دوست شوید بسیاری از مشکلات حل خواهد شد و احتمال این که جذب افراد ناباب در بیرون خانه شود بسیار کاهش می یابد. 5. در تأمین نیازمندی های اعضا خانواده با یک مدیریت صحیح هماهنگی ایجاد کنید. 6. از برخوردهای ناعادلانه اجتناب شود ولو این که افراد با یکدیگر فرق می کنند و محبوبیت آنها در دل ها فرق می کند ولی در ابراز عواطف و احساسات باید یک حالت یکسانی در خانواده باشد و فرقی بین افراد گذاشته نشود زیرا بسیاری از این نابهنجاری ها و تعارضاتی که بین خواهران و برادران به وجود می آید ناشی از رفتارهای حساب نشده والدین است بنابراین والدین باید محبت های خود را عادلانه میان فرزندان قسمت کنند تا جلوی حسادت ها بین فرزندانشان گرفته شود. 7. به روابط او بیرون خانه و همین طور دوستان او توجه بیشتری داشته باشید و در صورت نامناسب بودن دوستانش افراد بهتری را جایگزین کنید یا از طریق معاشرت با خانواده های سالمی که فرزندان پسر هم سن و سال او دارند بیشتر رفت و آمد کنید تا آنها دوست شود و خلأ دوستان سالم پر شود. 9. از سختگیری های بی مورد نسبت به او اجتناب کنید. 10. از سرزنش کردن زیاد او به خاطر برخی رفتارها اجتناب کنید زیرا سرزنش زیاد آتش لجاجت او را شعله ورتر می کند. 11. برای مدتی فقط با او ارتباط دوستی داشته باشید و از هرگونه ارتباط آمرانه و دستوری اجتناب ورزید تا او حالت لجاجت بیرون آید و جایگاه خانواده در ذهن او ترمیم گردد.