وظایف دوران غیبت را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد:

1- آنچه در روایات این باب، با لفظ امر وارد گردیده به عنوان تکلیف شمرده شده است. مانند:

– «اکثروا الدعاء بتعجیل الفرج»[1].«برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید».

– «فتوقّعوا الفرج صباحاً و مساءً»[2]. «هر صبح و شام چشم انتظار فرج باشید».

«فلیعمل کلّ امرءٍ منکم بما یقرب به من محبّتنا»[3].«هر یک از شما باید به آنچه که او را به مقام محبّت ما نزدیک می‌کند، عمل نماید».

2- آنچه در باب صفات شیعیان و منتظران، مورد تأکید اهل بیت-علیه‌السّلام- قرار گرفته است. مانند:

– «طوبی للصّابرین فی غیبته، طوبی للمقیمین فی محبّته»[4]. «خوشا به حال شکیبایان در غیبت او،‌ خوشا به حال دوستداران او».

– «المنتظرین لظهوره… الدعاة الی دین‌الله سرّاً و جهراً»[5]. «منتظران ظهور امام زمان-علیه‌السّلام- در پنهان و آشکار، مردم را به دین خدا دعوت می‌کنند».

3- آنچه به طور منطقی با بررسی ابعاد غیبت و انتظار و ظهور،‌ به دست می‌آید. مانند:

– دفاع از آرمان‌های امام زمان در دوران غیبت.

– دشمن‌شناسی و مراقبت بر تحریف نشدن معنا و مسیر انتظار توسط دشمن.

– آماده سازی زمینة‌ ظهور.

– تطبیق دادن خود و جامعه بر معیارهای ارائه شده نسبت به دوران پس از ظهور.

4- آنچه در تأسی به بزرگان و عالمان دینی در حدّ وظیفه باید مورد پیروی قرار گیرد. مانند:‌

– مواظبت بر اذکار و زیارت‌هایی خاصّ.

– مداومت بر انجام اعمال مستحبّی در جهت ایجاد قرب معنوی به امام زمان-علیه‌السّلام.

در پایان این مقال، ذکر هشتاد مورد راکه در کتاب شریف «مکیال المکارم» تألیف مرحوم حاج میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی، با استفاده از احادیث گوناگون به عنوان وظایف مردم در دوران غیبت امام زمان-علیه‌السّلام- گردآوری شده است، ثمربخش و تذکرآفرین یافتیم. امید آنکه خداوند در ادای تکلیف نسبت به ساحت مقدّس آن حضرت همة ما را یاری فرماید.

1- شناخت امام زمان-علیه‌السّلام-

2- رعایت ادب نسبت به ذکر نام‌های شریف آن حضرت.

3- محبّت خاصّ نسبت به آن حضرت.

4- محبوب ساختن آن عزیز، در نزد مردم.

5- انتظار فرج و ظهور آن بزرگوار.

6- اظهار شوق برای دیدار آن حضرت.

7- ذکر فضایل و مناقب او در بین مردم.

8- اندوه در فراق آن بزرگوار.

9- حضور در محافل ذکر فضایل آن بزرگوار.

10- برپایی مجالسی به نام صاحب‌الزمان-علیه‌السّلام-

11و 12- سرودن شعر و قرائت آن در فضایل مولا.

13- برخاستن در هنگام ذکر اسم شریف و القاب آن بزرگوار.

15،14و 16- گریستن، گریاندن و خود را به گریه‌ وادار کردن در فراق آن امام همام.

17- درخواست معرفت و شناخت نسبت به آن حضرت، از خدای عزوجل.

18- مداومت بر این دعا:

«اللهم عرّفنی نفسک فانّک ان لم تعرّفنی نفسک لم أعرف نبیّک،‌ اللهم عرّفنی رسولک، فانّک ان لم تعرّفنی رسولک لم أعرف حجّتک، اللهم عرّفنی حجّتک فانّک ان لم تعرّفنی حجّتک ضللتُ عن دینی»[6].

«بار خدایا تو مرا به خود شناسا کن که اگر خودت را به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهم شناخت،‌ با خدایا تو رسولت را به من بشناسان که اگر رسول خود را به من نشناسانی حجّتت را نخواهم شناخت، پروردگارا حجّت خودت را به من بشناسان که اگر حجّت خود را به من نشناسانی از دین خود گمراه خواهم شد».

19- مداومت بر دعای غریق:

«یا الله یا رحمن یا رحیم یا مُقلّب القلوب ثبّت قلبی علی دینک»[7].

«ای خداوندا! ای رحمان! ای مهربان!‌ای دگرگون‌کنندة‌دل‌ها! مرا بر دینت پایدار کن».

20- مداومت بر دعایی که مرحوم ابن طاووس نقل نموده است:

«اللهم انت عرّفتنی نفسک و عرّفتنی رسولک و عرّفتنی ملائکتک و عرّفتنی نبیّک و عرّفتنی ولاة أمرک؛ اللهمّ لاآخذُ إلّا ما أعطیتَ‌ وَ لا أوقی إلّا ما وَقیتَ اللهمّ لاتغیبّنی عن منازل اولیائک و لاتزغ قلبی بعد إذ هدیتنی اللهمّ اهدنی لولایة من فرضت طاعته…».

«بار خدایا! تو خودت و فرستاده‌ات و فرشتگانت و پیغمبرت و والیان امرت را به من شناسانیدی، بار خدایا! من نگیرم جز آنچه تو عطا کنی، و هیچ نگهدارنده‌ای جز تو برایم نیست، بار خدایا! مرا از منازل دوستانت دور مگردان و دلم را پس از آنکه هدایت کرده‌ای منحرف منمای، بار خدایا! مرا به ولایت کسی که اطاعتش را بر من واجب ساخته‌ای هدایت فرما».

21- شناخت علامت‌های ظهور آن حضرت.

22- تسلیم امر الهی بودن نسبت به مسئله غیبت و ظهور آن حضرت و عجله نکردن.

23- صدقه دادن به نیابت از امام زمان-علیه‌السّلام-

24- صدقه دادن برای سلامتی امام زمان-علیه‌السّلام-

25و 26- رفتن به حج و فرستادن دیگران به حج به عنوان نیابت از امام زمان-علیه‌السّلام-

27- طواف مستحبّی خانة ‌خدا به نیابت از آن حضرت.

28و 29- زیارت مشاهد پیامبر-صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم- و معصومین-علیهم‌السّلام- به نیابت از آن حضرت.

30- فرستان دیگران به زیارت آن مقامات به نیابت از امام زمان-علیه‌السّلام-

31- تلاش در راه خدمت به آن حضرت، از هر طریقی که ممکن باشد.

32- کوشش در راه یاری امام زمان-علیه‌السّلام-

33- نیّت قطعی داشتن برای یاری آن بزرگوار در زمان ظهور.

34- بعد از هر نماز واجب،‌ با آن حضرت به وسیلة عبارات و دعاهای خاص، تجدید بیعت نمودن.

35- مصرف اموال در راه‌هایی که مورد رضایت امام زمان-علیه‌السّلام- است.

36- ارتباط با شیعیان و دوستان امام زمان-علیه‌السّلام- و کمک مالی به آنان.

37- شاد ساختن شیعیان.

38- خیرخواهی برای امام زمان-علیه‌السّلام-

39- زیارت کردن او و سلام دادن بر او در هر مکان و زمان.

40- زیارت مؤمنین و صالحین به قصد ثواب زیارت مولا.

41- صلوات فرستادن بر آن حضرت.

42- اهدای ثواب صلوات بر پیامبر-صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم- به آن حضرت.

43- نماز خواندن و اهدای ثواب آن به امام زمان-علیه‌السّلام-

44- نماز هدیه به کیفیت خاصّ.

45- قرائت قرآن به آن حضرت و شفیع قرار دادن ایشان در نزد خدا.

46- توسّل به آن حضرت و شفیع قرار دادن ایشان در نزد خدا.

47- توجّه و استغاثه به آن حضرت و حاجت خواستن از ایشان.

48- دعوت و راهنمایی مردم به سوی آن حضرت.

49- رعایت حقوق آن حضرت.

50- خشوع قلبی داشتن، در هنگام یاد کردن آن بزرگوار.

51- اظهار کردن دانش در برابر ظهور بدعت‌ها.

52- تقیّه در برابر اشرار، و کتمان سرّ در مقابل اغیار.

53- شکیبایی در مقابل اذیت‌ها و تکذیب دیگران و تحمّل محنت‌ها.

54- درخواست صبر از خدا در دوران غیبت آن حضرت.

55- یکدیگر را به صبر دعوت نمودن.

56- شرکت نکردن در مجالسی که در آنها استهزاء به امام زمان-علیه‌السّلام- می‌شود.

57- مدارا با اهل باطل.

58- دوری از شهرت.

59- تهذیب نفس.

60- همبستگی و اتحاد برای یاری آن حضرت.

61- توبة‌ واقعی و بازگرداندن حقوق مردم به آنان.

62و 63- پیوسته به یاد امام زمان-علیه‌السّلام- بودن،‌ و عمل به آداب آن حضرت.

64- درخواست از خدا نسبت به یادآوری همیشگی امام زمان-علیه‌السّلام-

65- خشوع و خضوع در برابر آن حضرت.

66- طلب رضایت امام زمان-علیه‌السّلام-

67- بزرگداشت کسانی که از نظر سیادت یا روحانیت به امام-علیه‌السّلام- نزدیک هستند.

68- بزرگداشت مکان‌های منتسب به آن حضرت مانند مسجد مقدس جمکران، مسجد سهله و سرداب مقدّس سامراء.

69و 70- اجتناب از تعیین وقت برای ظهور، و تکذیب تعیین‌کنندگان وقت ظهور آن حضرت.

71- تکذیب مدّعیان وکالت و نیابت خاصّة آن حضرت.

72- دعا برای توفیق دیدار صاحب‌الزمان-علیه‌السّلام-

73- اقتدا و تأسی نمودن به اخلاق و اعمال امام زمان-علیه‌السّلام- و ترک اظهار خوشایندی از آنچه نزد دشمنان آن حضرت است.

74- حفظ زبان از غیر یاد خداوند و فضیلت سکوت.

75- بجا آوردن نماز حضرت حجّت-علیه‌السّلام-

76- گریه بر مصائب مولای‌مان، شهید مظلوم امام حسین-علیه‌السّلام-

77- زیارت قبر امام حسین-علیه‌السّلام-

78- زیاد نفرین و لعن کردن بر بنی‌امیّه.

79- کوشش کردن در ادای حقوق برادران دینی به عنوان یاری امام زمان-علیه‌السّلام-

80- فراهم آوردن سلاح و مرزبانی.

[1] . کمال‌الدین، ج2، ص485.

[2] . کمال‌الدین،‌ج2، ص337،ح10.

[3] . احتجاج طبرسی،‌ج2،‌ص599.

[4] . الزام الناصب،‌ ص18- ینابیع المودة ، ج3،‌ ص101.

[5] . بحارالانوار، ج52، ص122.

[6] . اصول کافی، 1/337.

[7] . کمال‌الدین:2/351،‌باب 33، ح49.