اَصحاب یَمین یا اصحاب المَیْمَنَة، گروهی اند که در آخرت، نامه عملشان را با دست راست دریافت می‌کنند و جایگاهشان بهشت است. قرآن از آنان در برابر اصحاب شمال یاد کرده است. بنا بر آیات قرآن، ایمان به خدا، یقین به حساب‌رسی قیامت، اطعام یتیمان و نیازمندان و آزاد کردن بردگان از ویژگی‌های آنان است. در برخی روایات شیعه، یمین به امام علی و اصحاب یمین به پیروان او تفسیر شده‌ است.نام‌گذاری اصحاب یمیناصحاب یمین اصطلاحی قرآنی به معنای «یاران راست»، در مقابل اصحاب شِمال به معنی «یاران چپ» است.[۱] بر پایه سخن مفسران، اصحاب یمین کسانی هستند که در دنیا نیکوکارند و در آخرت نامه عملشان را با دست راست دریافت می‌کنند.[۲] در مقابل آنها، اصحاب شمال هستند که نامه اعمال را با دست چپ دریافت می‌کنند.[۳] این اصطلاح، شش مرتبه در قرآن ذکر شده و در بعضی از آیات نیز با تعبیر «اصحاب میمنه» از آن یاد شده است.[۴] مفسران معتقدند «میمنة» به معنی خیر و نیکبختی است و مراد از اصحاب میمنه (که در مقابل اصحاب مَشئَمه به کار می‌رود) همان اصحاب یمین است.[۵]دلیل نامیدن آنان به اصحاب یمین، با اختلاف نظرها، برخی صفات این گروه است:اهل یُمن و خیر هستند.[۶]نامه عملشان را با دست راست می‌گیرند.[۷]روز قیامت، آنان در سمت راست و اصحاب شمال در سمت چپ قرار می‌گیرند.[۸]در برخی روایات رسیده از امامان شیعه، مراد از یمین، امام علی (ع) دانسته شده و اصحاب یمین نیز به پیروان او تفسیر شده‌اند.[۹]ویژگی‌های اصحاب یمینقرآن کریم، در سوره واقعه، انشقاق، بلد و حاقه، ویژگی‌هایی برای اصحاب یمین یا اصحاب میمنه بیان کرده است، از جمله:[۱۰] اصحاب میمنه، در دنیا به خدا و حسابرسی روز قیامت ایمان دارند، همدیگر را به صبر و ترحّم دعوت کرده، یتیمان و نیازمندان را اطعام و بردگان را آزاد می‌کنند.[۱۱] هنگام مرگ، فرشتگان به آنها سلام و تحیت می‌فرستند.[۱۲] در قیامت نیز حسابرسی آنان آسان است و پس از حسابرسی، شادمان به سوی اهل خویش باز می‌گردند.[۱۳]
در بهشت، آنان در جایگاه عالی قرار می‌گیرند و از زندگی خویش خرسند هستند.[۱۴] آیات سوره واقعه، جایگاه آنان را در بهشت توصیف نموده که در کنار آبشارها، در سایه درختان و برخوردار از میوه‌ها و انواع پاداش‌های بهشتی هستند.[۱۵]
اصحاب شمال
اَصحاب شِمال یا اصحاب مَشئمه، گروهی که در آخرت، نامه عملشان را با دست چپ دریافت می‌کنند و جایگاهشان جهنم است. بر پایه آیات قرآن، ایمان نداشتن به خدا، اصرار بر گناهان کبیره، رفاه‌طلبی و انکار معاد از ویژگی‌های آنان است. قرآن از آنان در برابر اصحاب یمین یاد کرده و از شدت عذاب اصحاب شمال در قیامت خبر داده است.
نامگذاری اصحاب شمال
اصحاب شمال، اصطلاحی قرآنی به معنای «یاران چپ» و در مقابل اصحاب یمین به معنای «یاران راست» است.[16] بر پایه سخن مفسران، این گروه در قیامت، نامه اعمالشان را با دست چپ دریافت می‌کنند و جایگاهشان جهنم است.[17] مفسران معتقدند اصحاب شمال همان اصحاب مشئمه هستند.[18] در مقابل آن‌ها اصحاب یمین (یا اصحاب میمنه) قرار دارند که نامه اعمال خود را با دست راست دریافت می‌کنند.[19]درباره دلیل نام‌گذاری آنان به «اصحاب شمال» دو نظریه است:
به این دلیل که روز قیامت نامه اعمال را با دست چپ دریافت می‌کنند.
به سبب آنکه روز قیامت «اصحاب شمال» سمت چپ و اصحاب یمین در سمت راست قرار می‌گیرند.[20]ویژگی‌های اصحاب شمال
بر پایه قرآن، برخی از حالات و ویژگی‌های اصحاب شمال در دنیا و آخرت عبارت است است:
آنان در دنیا به خداوند ایمان ندارند،[21] معاد را انکار می‌کنند[22] و بر گناهان کبیره اصرار می‌ورزند.[23]در سوره مدثر آمده هنگامی که اصحاب یمین، دلیل جهنمی شدن اصحاب شمال را از آنان می‌پرسند، جواب می‌دهند ما در دنیا نماز نمی‌خواندیم، نیازمندان را اطعام نمی‌کردیم، همراه گمراهان بوده و معاد را انکار می‌کردیم.[24]سرنوشت
بر اساس آیات سوره حاقه، اصحاب شمال در روز قیامت، هنگام دریافت نامه اعمال خود، آرزوی مرگ کرده و می‌گویند کاش هرگز نامه اعمال خود را نمی‌دیدیم.[25] این گروه در قیامت به دستور خداوند، به زنجیر کشیده شده، در آتش جهنم انداخته می‌شوند و غذایی جز چرکابه بدن دوزخیان ندارند.[26] همچنین در سوره واقعه آمده، آنان در میان باد سوزان و آب جوشان و در سایه دود غلیظی قرار خواهند گرفت.[27]پی نوشت ها:
1ـ فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه اصحاب یمین.
2ـ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۲۳.
3ـ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۲۳.
4ـ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۳۷۰.
5ـ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۳۷۰.
6ـ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۲۰۳.
7ـ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۲۰۳.
8ـ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۳۷۱.
9ـ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۳۴۸.
10ـ ر.ک خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۹و ۲۴۰؛ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۳۷۱.
11ـ سوره بلد، آیه۱۳-۱۸؛ سوره حاقه، آیه ۱۹و۲۰.
12ـ سوره واقعه، آیه۹۰و ۹۱.
13ـ سوره انشقاق، آیه۷-۹.
14ـ سوره حاقه، آیه۲۱-۲۴.
15ـ سوره واقعه، آیه۲۷-۴۰.
16ـ فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه اصحاب شمال.
17ـ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۲۲۸.
18ـ خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۶.
19ـ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۲۳.
20ـ خرمشاهی، دانشنامه قرآنی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۳۶.
21ـ سوره حاقه، آیه۳۳.
22ـ سوره واقعه، آیه۴۷.
23ـ سوره واقعه، آیه۴۶.
24ـ سوره مدثر، آیه۴۳-۴۶؛ دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۴۱۴.
25ـ سوره حاقه، آیه۲۵-۲۸.
26ـ سوره حاقه، آیه۳۰-۳۶.
27ـ سوره واقعه، آیه۴۱-۴۴؛دایرةالمعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۴۱۴.