الف. چون دیگران از آوردن همانند قرآن عاجرند، لذا معجره است. معجزه نشانه حقانیت و صداقت فرستاده الهی در ادعای نبوت و رسالت و دعوت به دین است. و معجزه یعنی آنچه غیر نبی یا غیر امام از آوردن آن عاجز است. لذا حتّی اگر تمام افراد غیر معصوم بشر از آدم(علیه السلام) تا روز قیامت دست به دست هم دهند تا بتوانند یکی از معجزات انبیاء را تحقّق بخشند، محال است بتوانند. مثلاً از هیچ راه علمی نمی توان مرده ی پوسیده را زنده نمود، یا با هیچ روش علمی نمی توان عصا را اژدها کرد. یا هیچ روش علمی وجود ندارد که به بشر این قدرت را بدهد که ماه را از وسط و از راه دور به دو نیم کند و بعد دوباره به صورت اوّلش برگرداند. یا اگر تمام اندیشمندان جهان با هم جمع شوند باز قادر نخواهند مثل قرآن را بیاورند. لذا خود خداوند متعال مردم را به تحدّی و مبارزه طلبید و فرمود: « وَ إِنْ کُنْتُمْ فی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقین ؛ و اگر درباره ی آنچه بر بنده خود(محمد) نازل کرده ایم شک و تردید دارید، یک سوره همانند آن بیاورید؛ و گواهان خود – غیر از خدا- را براى این کار، فرا بخوانید اگر راست مى گویید!»، (سوره بقرة، آیه 23). یا فرمود: «أَمْ یَقُولُونَ افْتَراهُ قُلْ فَأْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَیاتٍ وَ ادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ ؛ آنها(کافران و مشرکان) مى گویند: «او به دروغ این (قرآن) را (به خدا) نسبت داده (و ساختگى است)!» بگو: «اگر راست مى گویید، شما هم ده سوره ساختگى همانند این قرآن بیاورید و تمام کسانى را که مى توانید- غیر از خدا- (براى این کار) دعوت کنید!»، (سوره هود، آیه 13). و یا فرمود: « قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیراً؛ بگو: اگر انسانها و جنّها جمع شوند که همانند این قرآن را بیاورند، همانند آن را نخواهند آورد؛ هر چند یکدیگر را کمک کنند»، ( سوره إسراء، آیه 88).
ب. دلائل اعجاز قرآن درونی و برونی است. دلیل درونی آن همان طور که در پاسخ اول ذکر شد آیات قرآن است که با تحدّی و مبارزه طلبی نشان داده که جنّ و انس قادر به آوردن همانند آن یا ده سوره مانند سوره های آن و یا حتی یک سوره مانند سوره های قرآن را ندارند. و دلیل برونی آن تاریخ چند قرنه ظهور و حضور قرآن است که نشانه داده کسی از میان انسانها نتوانسته در هماورد طلبی بر قرآن فائق آید.
و وجوه مختلفى براى اعجاز قرآن گفته شده که مى توان آنها را به سه بخش طبقه بندى کرد:
1. اعجاز لفظى قرآن، 2 . اعجاز محتوایى قرآن، 3 . اعجاز قرآن از جهت آورنده آن. (نگا: دکتر سید مصطفى ثامنى، وجوه اعجاز قرآن، (مجموعه مقالات دومین کنفرانس تحقیقاتى علوم و مفاهیم قرآن کریم)، ص 168 – 178).
1. اعجاز لفظى قرآن در دو ساحت مطرح است: «اعجاز بلاغى قرآن» که مقصود نظم، اسلوب بیانى و بلاغت و فصاحت و امورى در این زمینه است؛ و «اعجاز عددى» که اخیراً مطرح شده و از طریق کامپیوتر انجام مى پذیرد و مى کوشد تا با بیان ارتباطات عددى خاص میان الفاظ و حروف قرآن، نشان دهد که این روابط عددى نمى تواند در سخن بشرى تحقق یابد. این دو نوع اعجاز لفظى قرآن، ثابت مى کند که الفاظ و ترکیبات قرآن الهى است. علاوه بر آن که روشن مى سازد که آن مقدار از آیاتى که به یکدیگر مرتبط بوده و در یک سیاق اند، از ناحیه خداوند مى باشد.
2. اعجاز محتوایى قرآن که به حقایقى مانند عدم وجود اختلاف در قرآن، اخبار برخى آیات از غیب و مطالبى که در آینده رخ داده یا مى دهد، طرح برخى از علوم و معارف که لااقل در آن زمان هیچ بشرى نمى توانسته به آنها دسترسى پیدا کند و عجز از ابطال معارف و علومى که در قرآن آمده، اشاره دارد. این نوع اعجاز حقانیت قرآن و آسمانى بودن آن را اثبات مى کند.
3. اعجاز قرآن از جهت آورنده آن؛ که بر این مطلب تکیه دارد که رسول گرامى اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فردى امّى بوده است و چگونه مى توانسته از پیش خود چنین کتابى را بیاورد.
جهت اطلاع بیشتر ر. ک:1ـ معجزه شناسی، محمدباقر سعیدی روشن. 2ـ تناقض نما یا غیب نمون‌، محمد امین احمدی. 3ـ مرزهای اعجاز، آیه الله خویی ، ترجمه آیة الله جعفر سبحانی 4ـ راه سعادت در اثبات نبوت، میرزا ابوالحسن شعرانى. 5ـ قرآن، کتابی شگفت انگیز: مجموعه مقالاتی درباره ی قرآن و دانش مدرن ؛ گردآورنده :صلاح الدین توحیدی.6ـ قرآن و مستشرقان، حسن ربانی.7- اعجاز قرآن از دیدگاه مستشرقان، رئیس اعظم شاهد.