اضافه کردن «و آل محمد » در صلوات ، به دلیل روایاتی است که از طرق سنی و شیعه به دست ما رسیده است و درآن روایات پیامبراکرم صلوات الله علیه وآله دستور به اضافه کردن«وآل محمد » به «اللهم صل علی محمد» داده اند ، به روایات زیر توجه کنید:( تفسیر نمونه، ج 17، ص: 419)-” ابو حمزه ثمالى” از یکى از یاران پیامبر (ص) به نام” کعب” چنین نقل مى کند:” هنگامى که آیه فوق نازل شد عرض کردیم سلام بر تو را مى دانیم، ولى صلات بر تو چگونه است؟ فرمود: بگوئید: اللهم صل على محمد و آل محمد کما صلیت على ابراهیم انک حمید مجید، و بارک على محمد و آل محمد کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید”. از این حدیث هم چگونگى صلاة و درود بر پیامبر روشن مى شود و هم معنى سلام «1».
گرچه این دو معنى براى سلام کاملا متفاوت به نظر مى رسد، ولى با دقت مى توان آنها را به نقطه واحدى معطوف کرد، و آن تسلیم قولى و عملى در برابر پیامبر (ص) است، زیرا کسى که به او سلام مى فرستد و تقاضاى سلامت او را از خدا مى کند نسبت به او عشق مى ورزد و او را به عنوان پیامبرى واجب الاطاعه مى شناسد.
– قابل توجه اینکه در باره کیفیت صلوات بر پیامبر (ص) در روایات بى شمارى که از طرق اهل سنت و اهل بیت رسیده صریحا آمده است که” آل محمد” را به هنگام صلوات بر” محمد” بیفزایید.
– در” در المنثور” از صحیح” بخارى” و” مسلم” و” ابو داود” و” ترمذى” و” نسایى” و” ابن ماجه” و” ابن مردویه” و روات دیگرى از” کعب بن عجره” نقل شده که” مردى خدمت پیامبر (ص) عرض کرد: اما السلام علیک فقد علمنا فکیف الصلاة علیک: ” سلام بر تو را ما مى دانیم چگونه است، اما صلات بر شما باید چگونه باشد”؟ پیامبر فرمود بگو: اللهم صل على محمد و على آل محمد کما صلیت على ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک على محمد و على آل محمد کما بارکت على ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.
نامبرده (نویسنده تفسیر در المنثور) علاوه بر حدیث فوق، هیجده حدیث دیگر نقل کرده، که در همگى تصریح شده که” آل محمد” را باید به هنگام صلوات ذکر کرد.
این احادیث را از کتب معروف و مشهور اهل سنت از گروهى از صحابه از جمله” ابن عباس” و” طلحه” و” ابو سعید خدرى” و” ابو هریره” و” ابو مسعود انصارى” و” بریده” و” ابن مسعود” و” کعب بن عجره” و امیر مؤمنان على (ع) نقل کرده است «2».
در صحیح” بخارى” که معروف ترین منابع حدیث برادران اهل سنت است روایات متعددى در این زمینه نقل شده که علاقمندان توضیح بیشتر مى توانند به متن خود کتاب مراجعه کنند «3».
در صحیح مسلم نیز دو روایت در این زمینه آمده است «4».
عجب اینکه در همین کتاب با اینکه در این دو حدیث چند بار” محمد و آل محمد” با هم ذکر شده، باز عنوانى را که براى باب انتخاب کرده باب الصلاة على النبى صلى اللَّه علیه و سلم (بدون ذکر آل) است!! این نکته نیز قابل توجه است که در بعضى از روایات اهل سنت و بسیارى از روایات شیعه حتى کلمه” على” میان” محمد” و” آل محمد” جدایى نمى افکند بلکه کیفیت صلاة به این صورت است اللهم صل على محمد و آل محمد.
این بحث را با حدیث دیگرى از پیغمبر گرامى اسلام (ص) پایان مى دهیم:
” ابن حجر” در” صواعق” چنین نقل مى کند که پیامبر (ص) فرمود:
لا تصلوا على الصلاة البتراء فقالوا و ما الصلاة البتراء؟ قال تقولون: اللهم صل على محمد، و تمسکون، بل قولوا اللهم صل على محمد و آل محمد: ” هرگز بر من صلوات ناقص نفرستید! عرض کردند: صلوات ناقص چیست؟
فرمود: اینکه فقط بگوئید ” اللهم صل على محمد” و ادامه ندهید، بلکه بگوئید: اللهم صل على محمد و آل محمد” «5».
و به خاطر همین روایات است که جمعى از فقهاى بزرگ اهل سنت اضافه”” آل محمد” را بر نام آن حضرت در تشهد نماز واجب مى شمرند «6».
– آیا فرستادن صلوات بر پیامبر (ص) واجب است یا نه؟ و اگر واجب است در کجا واجب است؟ این سؤال است که فقها به آن پاسخ مى گویند:
تمام فقهاى اهل بیت آن را در تشهد اول و دوم نماز واجب مى دانند، و در غیر آن مستحبّ، و علاوه بر احادیثى که از طرق اهل بیت در این زمینه رسیده در کتب اهل سنت نیز روایاتى که دال بر وجوب است کم نیست.
از جمله در روایت معروفى، عایشه مى گوید: سمعت رسول اللَّه (ص) یقول: لا یقبل صلاة الا بطهور، و بالصلاة علىّ: ” نماز بدون طهارت و درود بر من قبول نخواهد شد”.
از فقهاى اهل سنت” شافعى” آن را در تشهد دوم واجب مى داند، و” احمد” در یکى از دو روایت که از او نقل شده، و جمعى دیگر از فقهاء، ولى بعضى مانند” ابو حنیفه” آن را واجب نشمرده اند «7».
جالب اینکه” شافعى” همین فتوا را در شعر معروفش صریحا آورده است، در آنجا که مى گوید:
یا اهل بیت رسول اللَّه حبکم فرض من اللَّه فى القرآن انزله
کفاکم من عظیم القدر انکم من لم یصل علیکم لا صلاة له
” اى اهل بیت رسول اللَّه محبت شما از سوى خداوند در قرآن واجب شده است”” در عظمت مقام شما همین بس که هر کس بر شما صلوات نفرستد نمازش باطل است «8».
پی نوشتها :
(1)” مجمع البیان” ذیل آیات مورد بحث- حدیث دوم در کتب شیعه و اهل سنت به طرق متعدد، و با عباراتى قریب الافق نقل شده است.
(2) تفسیر” در المنثور” ذیل آیه مورد بحث، طبق نقل تفسیر” المیزان” جلد 16 صفحه 365 و 366.
(3) صحیح بخارى جلد 6 صفحه 151. […..] (4) صحیح مسلم جلد 1 صفحه 305 باب الصلاة على النبى (ص).
(5)” صواعق” صفحه 144.
(6)” علامه حلى” در” تذکره” در بحث تشهد این قول را علاوه بر همه علماى شیعه از امام احمد و بعضى از شافعیه نقل مى کند.
(7)” تذکره علامه” جلد 1 صفحه 126.
(8) در کتاب نفیس” الغدیر” انتساب این اشعار را به امام شافعى از” شرح المواهب زرقانى” جلد 7 صفحه 7 و جمعى دیگر آورده است.