پرسشگر گرامی ، جهت دریافت پاسخ به نکات زیر توجه نمایید :الف ) اگر گناه از سنخ حقّ الناس باشند، باید بعد از بالغ شدن توبه کرده و صاحب حقّ را راضی کند و جبران کند ؛ و الّا در نامه ی اعمالش ثبت می شود. امّا اگر در قبل از بلوغ به حقّ الناسی تعدّی نموده ولی یادش رفته، به حسابش نمی گذارند.
ب ) توبه
توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه حقیقی نیز همان توبه نصوح است؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود.
خداوند هر گناهی ( صغیره و کبیره ) را می بخشد «ان الله یغفر الذنوب جمیعا؛ خداوند همه گناهان را می آمرزد».
پس در هیچ حالتی نباید از توبه و بخشش گناهان و رحمت الهی ناامید شد، چرا که گناه ناامیدی از خداوند حتی از قتل انسان نیز بزرگتر است. اگر انسان هر روز گناه کند و توبه خود را بشکند و باز واقعا پشیمان شود و توبه نماید، توبه او پذیرفتنی است و نباید از رحمت خداوند ناامید گردد.
امام رضا (ع) مى فرمایند: (التائب من الذنب کمن لاذنب له) توبه کننده از گناه مانند کسى است که هیچ گناهى ندارد، (میزان الحکمه ج، 1 باب التوبه ر، 2116).
البته هر گناهی علاوه بر شرایط عمومی توبه راهکار خاص خود را نیز می طلبد.

ج ) جبران حقّ الناس
احکام و مسائل مربوط به حق الناس دو قسم است:
1 . امور غیرمالى (مانند غیبت، تهمت، هتک حرمت و…). 2 . امور مالى (مانند بدهى، مظالم، خمس، زکات و…)

1 . امور غیرمالى
در حقوق مردم که غیر مالی است ( غیبت، تهمت، هتک حرمت و…) باید از طرف مقابل حلالیت طلبید ، امااگر کسب حلالیت ملازم فساد و ناراحتی بیشتر می شود و امکان پذیر نیست، طلب بخشش از خداوند و انجام خیرات از طرف او کافی است و لازم نیست حتما کسب حلالیت صورت گیرد.
اگر طلب حلالیت از خود صاحب حق ممکن نباشد، راههای دیگری که ما را به نتیجه می رساند به شرح زیر است :
1- برای صاحبان حق دعا کنید، طلب مغفرت وآمرزش گناهان ایشان را داشته باشید
2- ازطرف ایشان صدقه بدهید وانفاق مالی کنید
3- ازطرف ایشان به زیارت بروید
4- در غیاب ویا حضور از آبروی ایشان دفاع کنید !
5- هرکار خیری که ممکن است برای ایشان سود دنیوی ویا اُخروی داشته باشد انجام دهید!

2 . امور مالى (مانند بدهى، مظالم، خمس، زکات و…)
اگر حق الناس از امور مالی است، مثلاً در معاملات و یا معاشرت هاى دیگر خداى ناکرده مالى از کسى تلف یا غصب کرده و یا کلاه بردارى و دزدى انجام داده باید مثل آن را اگر مثلی است و قیمت آن را اگر قیمتی است به صاحبانش برگرداند و می تواند به واسطه شخص دیگر و یا پست یا در حساب جاری آنها واریز کند و یا رضایت آنها را به نحوی کسب کند .
اگر صاحب مال و حق مالی را نمی شناسیم و یا اگر از دنیا رفته، بازماندگان آنها را نمی شناسیم و به ورثه او دسترسی نداریم باید با اجازه از مرجع تقلید از طرف او به فقیر صدقه دهیم. البته لازم نیست مبلغ سنگینی را یک دفعه صدقه بدهید؛ بلکه متناسب با وضع مالیتان به تدریج از طرف صاحب حق صدقه بدهید.

ج ) امّا حقّ الله قبل از بلوغ معنی ندارد. چون حقّ الله بعد از بلوغ متوجّه شخص می شود.
حق الله حقوقی است که خداوند نسبت به بندگان خود دارد. به عبارت دیگرتکلیفی است که بنده درقبال خدای خود دارد ، تمام احکام واجب یا حرام ( مانند شرک ، نماز ، روزه ، شرک ، دروغ ، و … ) حق‌الله هستند .