این سؤال دو بخش دارد که باید جداگانه به آنها پرداخت. بخش یکم. وفادارى یاران
منابع تاریخى هنگام ذکر وقایع شب عاشورا، این نکته را متذکر شده اند که هنگام درخواست امام از اصحاب و خویشان خود مبنى بر ترک او و واگذاشتنش در مقابل دشمن، آنان بالاتفاق با سخنان حماسى و شورانگیز خویش مراتب جانفشانى خود در رکاب امام را یادآور شده و هیچ کدام حاضر به ترک او نشدند. در اینجا بود که امام جمله معروف خود را فرمود: «… فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خیرا من اصحابى و لااهل بیت ابرّ و لا اوصل من اهل بیتى» ؛ «من یارانى برتر و بهتر از یاران خود نمى شناسم و همین طور خاندانى را نیکوکارتر و مفیدتر به صله رحم از خاندان خود نمى دانم».
از سوى دیگر در همین منابع از پراکنده شدن تعداد زیادى از یاران امام در منزل زَباله و هنگام شنیدن خبر شهادت برادر رضاعى آن حضرت (عبدالله بن یقطر) خبر مى دهند! پس از شنیدن خبرهاى ناامیدکننده، امام حسین طى نوشته اى ضمن اعلان خبر شهادت مسلم، هانى و عبدالله چنین فرموده بود: «… و قد خذلتنا شیعتنا فمن احبّ منکم الانصراف فلینصرف لیس علیه منا ذمام» ؛ «شیعیان ما، خوارمان کردند! پس هر کس که دوست دارد، ما را ترک کند، چنین کند که ما بیعت خود را از شما برداشتیم».
در این هنگام بود که گروه گروه سپاهیان آن حضرت جدا شدند و در پایان تعداد اندکى با سیدالشهدا ماندند که این تعداد عمدتا همان هایى بودند که از مدینه با آن حضرت حرکت کرده بودند!
کسانى که امام را ترک کردند، اعرابى بودند که به خیال آنکه امام به شهرى آرام و آماده اطاعت مى رود و در آنجا حکومت خود را به راه مى اندازد، به دنبال آن حضرت به راه افتاده بودند. البته چنین جدایى طبیعى مى نمود.
در منابع معتبر از این منزل به بعد، سخنى از ترک یاران نیست؛ اما در نوشته هاى متأخّر، گزارشى از کتابى غیرمعتبر و مجهول به نام نورالعیون نقل شده که در آن از قول جناب سکینه دختر امام حسین علیهاالسلام سخن از ترک دسته جمعى سپاه به صورت دسته هاى ده تایى و بیست تایى به میان آمده است که در پایان نفرین سکینه را به دنبال دارد!
این روایت ضعیف و متأخّر نمى تواند در برابر آن همه گزارش هاى معتبر با ذکر سلسله اسناد مقاومت نماید؛ به ویژه آنکه این گزارش جعلى با سخنان اصحاب و خاندان امام در شب عاشورا و نیز عبارت مشهور آن حضرت در مدح آنان تنافى دارد.
بخش دوّم. تعداد یاران
منابع مختلف تعداد یاران امام در روز عاشورا متفاوت ذکر کرده اند. برخى مانند طبرى این تعداد را نزدیک صد نفر دانسته اند که در میان آنها پنج نفر از فرزندان امام على، شانزده نفر از بنى هاشم و تعدادى دیگر از قبایل مختلف دیده مى شود.
برخى مانند ابن شهر آشوب این تعداد را 82 نفر ذکر کرده اند.
ابن نما از بزرگان شیعه در قرن ششم و هفتم، اصحاب امام را صد پیاده و
45 سواره مى داند. همین تعداد از سوى سبط ابن جوزى نیز مورد تأیید قرار گرفته است. روایتى از امام باقر نیز – که در جوامع روایى شیعه نقل شده – این قول را تأیید مى کند.
عجیب تر از همه قول مسعودى است که تا هنگام نزول امام در کربلا، تعداد یاران آن حضرت را پانصد سواره و صد پیاده ذکر مى کند.
اما قول مشهور – که هم اکنون نیز داراى شهرت است – آن است که تعداد یاران امام در کربلا 72 نفر بودند که به 32 سواره و چهل پیاده تقسیم مى شدند .