دوست گرامی. برای شما ترک گناه و انجام واجبات بهترین ریاضت است. این مرحله را ریاضت واجب می گویند. اگر کسی در خودسازی اخلاقی و تحصیل ملکه تقوا موفق شود و سلوک اخلاقی خود را به نهایت برساند وارد مرحله عشق و سلوک عرفانی می شود و در این مرحله برای این که رشد کند به ریاضت های مستحب روی می آورد. اما برای شما که احتمالا در حال شروع خودسازی هستید ریاضت واجب اهمیت و اولویت دارد.
توضیحاتی درباره ریاضت در اسلام:
«ریاضت» – که به گفته عارفان «مفتاح همه سعادت ها و کیمیاى همه دولت ها است»ابوسعید نامه، ص 12.. همان مجاهدت و جهاد با نفس است که موجب مى شود آدمى، از حجاب هاى ظلمانى رهایى یابدشرح بر مقامات اربعین، صص 74 – 76 و نیز نگا: فلسفه عرفان، ص 267.. برخى آن را نوعى آمادگى براى سلوک معنوى دانسته اند.اشارات، ج 3، نمط نهم. «ریاضت» براى جلوگیرى از حرکات افراطى در قواى شهویه، غضبیه و ناطقه است و این قوا را جهت کمال انسانى تعدیل مى کند. نفس انسانى داراى سه نیرو است که آنها را «نفوس سه گانه» نامیده اند: نفس شهوانیه، نفس غضبیه و نفس ناطقه و مجموع اخلاق پسندیده و ناپسند آدمى، از این سه نیرو نشأت مى گیرد.
اگر «نفس شهوانیه» به سمت افراط پیش رود و وجود آدمى را مسخّر خویش سازد، به چارپایان بیشتر شباهت خواهد داشت، تا آدمیان. امّا اگر این نیرو تعدیل شود، انسان داراى عفت و ادب نفسانى مى گردد و به مقام اصلى خود بار مى یابد.
اگر «نفس غضبیه» حاکم مطلق انسان شود و به صورت عادتى مستمّر با وى عجین گردد، او به درندگان بیشتر از انسان شبیه خواهد بود. امّا اگر این نیرو تعدیل گردد، آدمى متین، بردبار، نیک روش و دادگر خواهد شد؛ همان خصایص حسنه اى که زیبنده او است. «نفس ناطقه» نیز اگر تعدیل نشود، پست فطرتى، ترفند، خدعه گرى، چاپلوسى، مکر، ریا و تظاهر بر وجود آدمى چیره خواهد شد و اگر از جنبه افراط بازداشته شود، وى مى تواند در پرتو آن، دو نیروى دیگر (خشم و شهوت) را، رام خویش سازد و خود را به کسب دانش و ادب و خویشتن دارى از پستى ها رهنمون سازد.در این خصوص نگا: تهذیب الاخلاق، صص 50 – 56.
ریاضت عبارت است از وارد کردن نفس، به سختى ها و مشقّات بدنى و روحى و مخالفت با هوا و هوس و تعدیل سه قوه پیش گفته تا «سالک» بتواند به مقام معنوى خویش نایل شود و راه حق را بیابد. آموزه هاى اسلامى بر این امر مهر تأیید گذاشته و انسان ها را به مجاهدت با هوا و هوس و تعدیل قوا تشویق کرده است. قرآن کریم به منظور بیرون آوردن انسان ها از حجاب هاى ظلمانى تعلقات، جهاد با نفس و مخالفت با هواهاى نفسانى را به آنان توصیه و بر آن تأکید مى کند و براى آنکه در میدان جهاد با نفس (جهاد اکبر) موفق باشند، به صبر و استقامت و استعانت از حضرت حق دعوت مى فرماید:مقالات، ج 1، ص 70.
«وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»؛ عنکبوت (29)، آیه 69.؛ «و آنان که در راه ما مجاهده و کوشش کردند، به راه خویش هدایت مى کنیم».
«وَ مَنْ جاهَدَ فَإِنَّما یُجاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِینَ»؛ همان، آیه 9.؛ «و هر که بکوشد، تنها براى خود مى کوشد؛ زیرا خدا از جهانیان سخت بى نیاز است».
روایات نیز آکنده از تأکید بر مجاهده با نفس و مبارزه با آن است و از هر کارى مهم تر تلقى شده است.نگا: میزان الحکمة، ج 2، صص 139 – 141.
مردن تن در ریاضت زندگى است – رنج این روح را پایندگى است
مثنوى معنوى، دفتر 3، بیت 3365.
از دیدگاه اسلام راه و روش این ریاضت ها، راه ها و روش هاى تعیین شده است؛ یعنى، از آنجا که هر حجابى، اثر واقعى خاص خویش را دارد، از بین بردن آن نیز راه مخصوص به خود را در عالم تکوین دارد و نمى توان بر خلاف آن قدم نهاد و اگر کسى هم بر خطا رود، مطلوب خویش و اصلى را در ریاضت به دست نخواهد آورد. بر اساس فرهنگ اسلامى، فقط با «ایمان» و «عمل صالح» و آنچه که خداوند متعال و رسول و ائمه اطهار«علیهم السلام» دستور داده اند، رهایى از حجاب ها میسّر است:
«قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدى وَ أُمِرْنا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعالَمِینَ»؛ انعام (6)، آیه 71.؛ «بگو: حقیقت این است که هدایت، همان هدایت الهى است و بس و ما مأموریم در مقابل پروردگار همه عوالم، تسلیم بوده و تابع هدایت او باشیم».
«وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ همان، آیه 153.؛ «و اینکه، این است صراط مستقیم من، پس تبعیت از آن بکنید و از تبعیت کردن از راه هاى دیگر بپرهیزید که شما را از صراط مستقیم بازداشته و پراکنده مى کند بدانید این توصیه خداى متعال است به شما، باشد که راه تقوا را در پیش گیرید».
به هر حال اصل ریاضت و مجاهدت در نظر اسلام، با انطباق آن بر واجبات و محرمات، مستحبات و مکروهات، امرى مقبول و تأیید شده است.مفاتیح الغیب، ص 1077.
اهداف ریاضت – بنابر آنچه که ابوعلى سینا نوشته است – سه چیز است:

یک.

غیر خداوند را از سر راه دور کند.

دو.

انسان از آن جهت که ترکیبى از عقل و شهوت است و پهنه وجودش صحنه کشمکش قواى سفلى و علوى است؛ براى سفر بدون مزاحم به سوى بالا، باید کارى کند که جنبه سِفْلىّ نفس (نفس اماره) مطیع و تسلیم جنبه عِلْوِىّ و عقلى (نفس مطمئنه) گردد؛ وگرنه به طور دائم در حال کشمکش و رفتن و بازگشتن و ترقى و سقوط خواهد بود.

سوم.

لطیف کردن و رقیق کردن روح است تا آماده قبول انوار و تجلیاتى شود.نگا: اشارات، ج 3، نمط نهم؛ مقالات، ج 2، صص 168 و 169. پس ریاضت براى خالص و پالایش کردن وجود آدمى است.
بهر آن است این ریاضت وین جفاتا برآرد کوره از نقره جفا
مثنوى معنوى، دفتر 1، بیت 232.
نتایج ریاضت نیز به حسب نوع و مرتبه و کمیت و کیفیت آن، متفاوت است؛ برخى که ریاضت هاى مشروعشان در حد پایین ترى است، مشاعر بالاتر حسى شان تقویت مى گردد و با چشم، گوش، لامسه، چشایى و بویایى، حقایق برتر را مى بینند، مى شنوند، لمس مى کنند، مى چشند و مى بویند. هر چه ریاضت دقیق تر، ژرف تر، گسترده تر و مداوم تر شود، مکاشفات و مشاهدات برترى حاصل مى گردد و هر چه باریک تر و لطیف تر گردد، تجلیات و انوار الهى بر قلب سالک مى تابد و خود را با وجه او مواجه مى بیند. به هر حال برآمد ریاضت مشروع، «تسلیم جان» شدن در مقابل جانان و فانى گشتن در وجه او و باقى ماندن به بقاى او است.
این ریاضت هاى درویشان چرا است کآن بلابر تن بقاى جان ماست
تا بقاى خود نیابد سالکى چون کند تن را سقیم و هالکى
دست کى جنبد به ایثار و عمل تا نبیند داده را جانش بدل
همان، دفتر3، ابیات 3349 – 3351.