از نظر تاثیر مثبت که هیچ کمکی به پیامبر نداشتند اما از حیث تاثیر منفی شاید از جمله عوامل تاثیرگذار بر رشد و گسترش اسلام شدند از آنجا که با ظهور اسلام، دشمن ترین دشمنان پیامبر(ص) خود قبیله پیامبر یعنی قریش بود لذا هیچ کمکی به پیامبر نکرد بلکه مانع رشد اسلام شد وشاید بتوان گفت شدت همین دشمنی باعث گسترش بیشتر آن شد چرا که باعث مهاجرت و پناهده‌گی مسلمانان به حبشه و مدینه شدند.
اما پیروزی و موفقیت پیغمبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن هم در مدت زمانی کوتاه، از اتفاقاتی است که نیاز به تحقیق جدّی دارد؛ چند نمونه‌ از عوامل موفقیت پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در امر تبلیغ اسلام در جامعه آن روز اعراب که نقش اساسی در پیروزی پیامبر داشتند :
– نصرت و یاری الهی
قرآن کریم در این باره می‌فرماید:«إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهاد»؛ [۱] ما به یقین پیامبران خود و کسانی را که ایمان آورده‌اند، در زندگی دنیا و (در آخرت) روزی که گواهان به پا می‌خیزند یاری می‌دهیم.
«إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ»؛ [۲] به یقین آنان یاری شدگانند.
رسولان خدا در راستای هدف و رسالت خویش، هم در حجت و دلیل از طرف پروردگار یاری می‌شدند؛ به دلیل آن‌که راه حق را در پیش گرفته بودند و راه حق هرگز شکست بردار نیست. و هم بر دشمنان خود پیروزند. خدا یاریشان می‌کند تا دشمنان را مغلوب کنند، و از ایشان انتقام بگیرند.
به بیان دیگر پیامبران از حمایت بی‌دریغ خداوند برخوردار بودند؛ از این‌رو در تمام زمینه‌ها پیروزند؛ اعم از پیروزی در منطق و بیان، یا پیروزی در جنگ‌ها، یا فرستادن عذاب الهی بر مخالفان و نابود کردن آنان و….
گفتنی است، هدف اصلی از ارسال پیامبران (علیهم‌السلام) تبلیغ رسالت و انجام وظیفه بود، تا هر کسی قابل هدایت باشد هدایت گردد، و گرنه حجت بر او تمام شود؛ و چون انبیاء به وظیفه خود عمل کردند؛ لذا در هر حال منصور و پیروز بودند. چه پیروزی ظاهری به دست می‌آوردند و چه به دست دشمنان به شهادت می‌رسیدند. [۳] [۴] – ملاطفت و اخلاق نیکو
«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ»؛ [۵] به (برکت) رحمت الهی ، در برابر آنان -مردم‌- نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگ‌دل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. پس آنها را ببخش و برای آنها آمرزش درخواست کن! و در کارها، با آنان مشورت کن.
نکته مهم در این آیه که می‌توان از آنها درس آموخت، این است که چه بسا در صورت مدارا و ملایمت حتی مخالفان نیز از این اخلاق نیکو درس گرفته و هدایت شوند:«وَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی ذَکِّرْ خَلْقِی نَعْمَائِی وَ أَحْسِنْ إِلَیْهِمْ وَ حَبِّبْنِی إِلَیْهِمْ فَإِنَّهُمْ لَا یُحِبُّونَ إِلَّا مَنْ أَحْسَنَ إِلَیْهِم»؛‌ [۶] خدا به حضرت موسی (علیه‌السلام) وحی فرستاد که ای موسی نعمت‌های مرا به بندگانم خاطرنشان کن و با آنان خوبی کن و مرا دوست آنان معرّفی کن؛ زیرا که آنان دوست ندارند، مگر کسی را که به آنان خوبی کند.
اخلاق نیکو و رفتار پسندیده با مردم از مهم‌ترین عوامل موفقیت و پیشرفت انسان در اجتماع است و حتی رواج آن در میان اقشار مختلف، در بسط و گسترش عدالت در جامعه مؤثّر خواهد بود.
– عفو و گذشت
خداوند به پیام آورش در برخورد با مردم سفارش به عفو و گذشت می‌کند:«خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلین»؛ [۷] عفو را پیشه کن و به نیکی فرمان ده و از جاهلان اعراض کن.
«لَسْتَ عَلَیْهِمْ بِمُصَیْطِر»؛ [۸] تو سلطه‌گر بر آنان نیستی که (بر ایمان) مجبورشان کنی.
عفو و گذشت از اساسی‌ترین اصول دین اسلام ، و از اوصاف پسندیده اخلاقی در حوزه اخلاق است.
– تواضع و فروتنی
«وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً…»؛ [۹] بندگان (خاص خداوند) رحمان، کسانی هستند که با آرامش و بی‌تکبّر بر زمین راه می‌روند و هنگامی که جاهلان آنها را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می‌گویند (و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند).
این آیه در رابطه با تواضع و وقار بندگان خدا در راه رفتن و در روبرو شدن با عامه مردم است؛ یعنی در رفتار با مردم و در وارد شدن میان مردم مانند یکی از آنها هستند و خود را بزرگ و بالاتر نمی‌بینند [۱۰]تواضع؛ یعنی در برابر مردم ادب، فروتنی و افتادگی را رعایت کردن و از خودبینی و خودپسندی دوری نمودن. تواضع یکی از صفات و حالات درونی انسان است که در اعمال و افعال او نمود پیدا می‌کند. بدون تردید فروتنی و افتادگی در برابر مردم و شهروندان، در دنیا محبوبیّت اجتماعی را به دنبال دارد و در آخرت موجب رضایت الهی است. و یکی از مسائل مهمی است که اولیای خدا همواره مردم را به آن سفارش نموده‌اند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود:«همانا تواضع جز رفعت و بلندی مقام، چیز دیگری برای انسان نمی‌آورد. پس تواضع کنید رحمت خدا بر شما باد». [۱۱] – هم‌دردی با مردم
«لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤُفٌ رَحیمٌ»؛ [۱۲] به یقین، رسولی از خود شما به سویتان آمد که رنج‌های شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است.
معنای آیه این است که ای مردم! پیامبری از جنس خود شما مردم به سوی شما آمده که از اوصافش این است که؛ اولاً:از خسارت دیدن شما ناراحت می‌شود. آنچه شما را می‌آزارد بر او گران و دشوار است؛ یعنی هر سختی و گرفتاری که شما پیدا می‌کنید او آن‌را بر خود می‌گیرد و غم شما را غم خود می‌داند و از رنج‌های شما آزرده خاطر می‌شود؛ زیرا که شما را از خود و خود را از شما می‌داند.
ثانیاً:در خیرخواهی و نجات شما -چه مؤمن و چه غیر مؤمن- حریص است. او به شما علاقه دارد و دلسوز شما است؛ او می‌خواهد شما به سعادت دنیا و آخرت برسید و هر چه خوبی است از آن شما باشد و خواهان موفقیت و کامروایی شما است.
ثالثاً:نسبت به خصوص مؤمنان مهربان است؛ یعنی به مؤمنان، سخت مهربان و رحیم است و مؤمنان را که به دین او گرویده‌اند، به شدت دوست دارد. [۱۳] [۱۴]فهرست دیگر عوامل موفقیت رسول اکرم :
– باور خود پیامبر به آن‌چه تبلیغ می‌کرد.
– پذیرش عمومی
– دل‌نشین، ساده و همه‌فهم بودن سخنان ایشان.
– خودداری از تعصبات قومی و طایفه‌ای.
– راست‌گویی و صداقت حضرت.
– دل‌سوزی بیش از حد حضرت نسبت به مردم.
دل‌سوزی و عطوفت پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به حدی بود که گاهی از شدت غصه و ناراحتی در آستانه مرگ قرار می‌گرفت؛ خداوند متعال از دل‌سوزی پیامبرش چنین یاد می‌کند: «فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ عَلى آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدیثِ أَسَفا[کهف/6] گویی می‌خواهی به خاطر اعمال آنان، خود را از غم و اندوه هلاک کنی اگر به این گفتار ایمان نیاورند».
قسمتی از متن به نقل از پایگاه اسلام کوئست است.
پی‌نوشت:
۱. سوره غافر/۴۰، آیه۵۱.
۲. سوره صافات/۳۷، آیه۱۷۲.
۳. ر.ک:مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌۲۰، ص ۱۲۷، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
۴. ر.ک:نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج ‌۱۶، ص ۳۸۶، تهران، اسلامیة، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.
۵. سوره آل عمران/۳، آیه۱۵۹.
۶. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج ‌۱، ص ۱۱۶، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۷. سوره اعراف/۷، آیه۱۹۹.
۸. سوره غاشیه/۸۸، آیه۲۲.
۹. سوره فرقان/۲۵، آیه۶۳.
۱۰. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج ‌۷، ص ۳۱۶- ۳۱۷، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.
۱۱. ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، ج ۱، ص ۲۰۱، مکتبة الفقیه، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
۱۲. سوره توبه/۹، آیه۱۲۸.
۱۳. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۲۳۹.
۱۴. ترجمه تفسیرالمیزان، ج۱۵، ص۳۳۱.