برای کسی که می خواهد خودسازی کند مراقبات مربوط به خواب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. درست خوابیدن و رعایت آداب مربوط به آن هم برای سلامتی بدنی و روانی انسان لازم است و هم او را برای انجام مراقبات مربوط به خودسازی آماده می کند.
نیاز بدن به خواب:
همه ما انسان ها نه تنها برای استراحت ، سلامت فکری و جسمی به خواب احتیاج داریم، بلکه ترمیم انرژی های از دست رفته و ترمیم بافت های بدن – به ویژه بافت عصبی- در خلال خواب صورت می گیرد. اگر مشکل پرخوابی ، کم خوابی و یا بدخوابی پیدا کنیم به تدریج متوجه عوارض آن در زندگی خود خواهیم شد؛ لذا شایسته است که هر فردی میزان خواب خود را با توجه به عوامل گوناگون مؤثر در آن( نوع و میزان فعالیت روزانه ،شرایط سنی و اقلیمی ,وضعیت سلامت روحی و جسمی و …) تعیین نماید.
افراد معمولا به حدود 6 تا 8 ساعت خواب در طول شبانه روز نیاز دارند که بهتر است حداقل 85درصد آن در شب و فقط 15درصد آن در روز باشد .
معمولاً کاستن از این مقدار خواب موجب افت دقت و کارآیی روزانه، خصوصاً کار فکری می شود.
عوارض پرخوابی:
خواب زیاد بیماری نیست، ولی نشانه بیماری می باشد. افرادی که از نظر بدنی سالم به نظر می‌رسند و از منظر پزشکی چاق به شمار نمی‌آیند، نمی‌توانند زیاد بخوابند و حتی اگر خود نیز بخواهند نمی‌توانند خواب بیش از حد داشته باشند. افرادی که بیش از حد می‌خوابند نسبت به سایر افراد، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت و چاقی قرار دارند.
تجربه نشان داده است گاهی هنگامی که بیش از حد می خوابید، نسبت به خود خشمگین می شوید که این حالت به تدریج می تواند تاثیری منفی بر عزت نفس داشته باشد. پس از خواب مفرط، احساس تجدید قوا و پر انرژی بودن نمی کنید. برعکس، کاملا خواب آلود هستید، گاهی اوقات چشم یا سرتان هم درد می کند، گیج هستید و حتی ممکن است نتوانید حواس خود را جمع کنید.
وقتی شما زیاد می‌خوابید بدون شک وقتی را که می‌توانستید به کار خلاقانه‌ و مفیدی اختصاص دهید، از دست داده‌اید. بنابراین زمانی که برمی‌خیزید و می‌بینید وقت خود را بیهوده در خواب گذرانده‌اید، احساس ناخوشایندی خواهید داشت.
آثار پرخوابی در روایات:
1ـ فقر در قیامت: از حضرت رسول خدا(ص) نقل شده است : «از خواب بسیار برحذر باشید؛ زیرا خواب زیاد آدمی را در قیامت فقیر می­کند.» (سفینة البحار و مدینة الحکم و الاثار،ج4،ص592،واژۀ«نوم»)
2ـ منفور درگاه الهی: پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «خوردن بدون گرسنگی و خواب بدون خستگی و خندۀ بدون تعجب، نزد خدا به سختی منفور است.» (نهج الفصاحة،انتشارات جاویدان، ص604،ح2119)
3ـ جلب ضرر و زیان: امیرالمؤمنین(ع) می­فرماید: «خوردن و خواب بسیار، جان را تباه و زیان را جلب نماید.»( غررالحکم و دررالکلم، ترجمه محمد علی انصاری، ص580،ح7034)
4ـ ضایع کردن عمر: از آنجا که دنیا مزرعۀ آخرت است و آنچه را در این عالم بکاریم ثمره و نتیجه­اش را در آن عالم خواهیم یافت با افزایش خواب، عمر -این سرمایۀ گرانقدر- را از کف داده و دست خالی گام در آن وادی می­نهیم. امام علی(ع) می­فرماید: «وای بر آن که به خواب رفته، که چه اندازه زیانکار است؛ هم عمرش کوتاه و هم مزدش کم است.» (همان،ص855،ح10657)
5ـ محروم شدن از نماز شب: با افزایش خواب، افراد از نماز شب که در آیات و روایات با عظمت از آن یاد شده و آثار و نتایج شگفت انگیزی برای آن بیان داشته­اند محروم خواهد بود.
6ـ قساوت قلب: پیامبر اکرم(ص) می­فرماید: غذایتان را با یاد خدا و نماز ذوب (هضم) کنید و پس از آن نخوابید که دلهایتان سخت شده قساوت پیدا می­کنند. (محمدی ری شهری، دانشنامۀ احادیث پزشکی، ج2،ص104)
7ـ ایجاد روحیۀ نخوت و کسلی در جامعه: روحیات و خصلتهای بشری در مواجهه با همدیگر منتقل شده، تأثیر خود را برجای می­گذارد.
8- فساد بدن: در روایتی از امیر مومنان ع آمده است : پر خوری و پر خوابی بدن را فاسد کرده و موجب ضرر آن می شوند .کثرة الأکل و النوم تفسدان النفس و تجلبان المضرة (غررالحکم ص 360)
خواب و خورت زمرتبه ى خویش دور کرد
آنگه رسى به عشق که بى خواب و خور شوى
(شجاعی، محمد؛مقالات،ج2،ص177)