براى بیان کردن فرهنگ انتظار باید مؤلفه هاى انتظار بیان گردد؛ زیرا در پرتو بیان مؤلفه ها و ویژگى هاى فرهنگ انتظار، مى توان به فرهنگ انتظار پى برد از این رو ضرورت نکات اصولى که فرهنگ انتظار بر آن استوار است، بیان گردد:

1. در تفکر شیعى، انتظار موعود به عنوان یک اصل مسلم اعتقادى مطرح است و در بسیارى از روایات بر ضرورت انتظار قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف تصریح شده است که به عنوان مثال روایات زیرا را بیان مى کنیم:

امام صادق علیه السلام به اصحاب خود فرمودند: آیا شما را خبر ندهم به آنچه خداى صاحب و عزت و جلال، هیچ عملى را جز به آن سه از بندگان نمى پذیرد؟ گفتم: چرا. فرمود: گواهى دادن به این که هیچ شایسته ى پرستش جز خداوند نیست و این که محمد صلى الله علیه و آله بنده و فرستاده اوست و اقرار کردن به آنچه خداوند به آن امر فرموده و ولایت ما و بیزارى از دشمنانمان و تسلیم شدن به آنان و پرهیزگارى و تلاش و مجاهدت و اطمینان و انتظار قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف.[۲]

شیخ صدوق نیز از حضرت عبدالعظیم حسنى روایت مى کند که: «روزى بر آقایم محمد بن على بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن الحسین بن ابى طالب علیهم السلام وارد شدم و مى خواستم که درباره ى قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف از آن حضرت سؤال کنم که آیا همان مهدى، است؟ حضرت خود سخن را آغاز کرد و فرمود: اى ابوالقاسم! به درستى که قائم از ماست و اوست مهدى که واجب است در (زمان) غیبتش انتظار کشیده شود و در ظهورش اطاعت گردد و او سومین امام از فرزندان من است».[۳]

2. از اصول فرهنگ انتظار اعتقاد قلبى به ظهور حضرت مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف است و منتظر مؤمن باید یقین داشته باشد به این که حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف که امام دوازدهم و فرزند بلاواسطه امام حسن علیه السلام است. از روزى که متولد شده است تاکنون به همین بدن عنصرى زنده و باقى است و روزى ظاهر مى شود و جهان را پر از عدل مى کند و ظهور آن حضرت روز معینى ندارد که مردم بدانند بلکه احتمال دارد همین امسال اتفاق بیفتد و احتمال هم دارد سالهاى بسیار تأخیر بیفتد.

3. در این فرهنگ همان طور که ایمان به مفهوم واقعى خود عبارت از علم و عمل، عقیده و تلاش و اعتراف و کوشش مى باشد، انتظار نیز مفهومى است با اصالت و سازنده و از عالى ترین مکتب هایى است که مى تواند جامعه ى اسلامى را در راه پیشرفت و تکامل جلو ببرد و به کلیه ى تلاش ها ارزش و اصالت بخشد.

4. در فرهنگ انتظار، منتظران چه فرد باشد و یا جامعه و یا امت در حال عبادت و پرستش بسر مى برند که روحش عمل بلکه برترین عمل است و به بیان امام على علیه السلام همانند مجاهد تلاشگرى است که در راه خدا و احیاى سنت هاى اسلامى در پرتو اعتقاد راسخ انتظارش، در خون خود مى غلطد.[۴]

انتظار در اعتقاد تشیع داراى محتوائى اصلاحگر، تحرک آفرین و تعهدآورى است که عالى ترین و ارجمندترین نوع بندگى حق تعالى و در نتیجه برترین عمل و نیکوترین تلاش و جنبش مى باشد.[۵]

5. در فرهنگ انتظار کسى که در چمنزار تکلیف قدم مى گذارد و از نظر قلبى منتظر مى شود در عمل هم به بایدها و نبایدها شرع مقدس احترام مى گذارد. صفات بد را از خود دور مى کند و خود را به صفات خوب آراسته مى کند و دلیل بر این مطلب فرموده ى امام صادق علیه السلام است که مى فرماید: «هر کس خوش دارد، در شمار اصحاب قائم باشد باید در عصر انتظار، مظهر اخلاق نیک اسلامى باشد. چنین کسى اگر پیش از قیام قائم درگذرد، پاداش او همانند کسانى باشد که قائم را درک کنند و به حضور او برسند، پس (در دیندارى و تخلق به اخلاق اسلامى) بکوشید…».[۶]

از این رو امام خمینى مى فرماید: «ما منتظران مقدم مبارکش هستیم تا با تمام توان کوشش کنیم تا قانون عدل الهى را در این کشور ولى عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف حاکم کنیم و از تفرقه و نفاق و دغلبازى بپرهیزیم و رضاى خداى متعال را در نظر بگیریم».[۷]

6. در امر انتظار، اصل اعتقادى بسیار مهم «معاد» همواره حضور دارد. این حضور در سه جهت نمودار است:

جهت اول: این که مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف به هنگام ظهور، ستمگران را کیفر مى دهد و ظالمان را بسزاى اعمال خود مى رساند و مؤمنان را عزیز مى دارد و رحمت الاهى را به سزاواران مى چشاند و این خود نمونه اى است از چگونگى معاد و رستاخیز.

جهت دوم: این که به هنگام ظهور حضرت مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف گروهى از پاکان و پلیدان به جهان بازمى گردند و به تعبیر قرآن کریم (و یوم نحشر من کل أمه فوجا) و این خود قیامت صغرایى است و نشانه اى است براى قیامت کبرى.

جهت سوم: این که ظهور مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف از «اشراطِ ساعت» است، یعنى علائم قیامت. یکى از علائم و نشانه هاى حتمى قیام قیامت و فرارسیدن رستاخیز، ظهور مهدى است. مهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف پیش از قیامت مى آید و تا او نیاید و حکومت عدل را در جهان برپاى ندارد، عمر جهان بسر نمى رسد و قیامت برپا نمى گردد.[۸]

7. کسب آمادگى نظامى براى ظهور حضرت: یکى از فرهنگ هاى انتظار که به تصریح روایات در دوران غیبت بر عهده ى شیعیان و منتظران فرج قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف است کسب آمادگى هاى نظامى و مهیاکردن تسلیحات مناسب هر عصر براى یارى و نصرت امام غائب است.

چنانکه در روایتى که نعمانى از امام صادق عجل الله تعالی فرجه الشریف نقل کرده، آمده است: «باید هر یک از شما براى خروج قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف اسلحه تهیه کند، اگرچه یک نیزه چون وقتى خداوند ببیند کسى به نیّت یارى مهدى اسلحه تهیه کرده است، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدى باشد».[۹]
پانویس

محمد تقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم، ج 2، ص 152

النعمانى، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص 200، ح 16.

صدوق، ابوجعفر محمد بن على بن الحسین، کمال الدین و تمام النعمه، ج2، ص377، ح1.

عن امیرالمؤمنین علیه السلام: «المنتظر لامرنا کالمتشحط بدمه فى سبیل الله»، منتخب الاثر، ص 496، لطف الله صافى گلپایگانى.

قال رسول الله صلى الله علیه و آله: «افضل اعمال امتى انتظار فرج من الله عزوجل».

بحارالانوار، ج52، ص140.

صحیفه نور، ج15، ص22.

محمدرضا حکیمى، خورشید مغرب، ص 369.

النعمانى، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص 320، ح 10، محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 52، ص 366.