در پاسخ به سوال نخست شما باید گفت مرحوم کلینی و دیگران از امام محمد باقر ( ع ) روایت کرده اند که چون امام حسین ( ع ) به شهادت رسید ، محمد بن حنفیه ، شخصی را نزد علی بن الحسین ( ع ) فرستاد که تقاضا کند تا با او در خلوت سخن گوید و چون با آن حضرت خلوت نمود گفت پسر برادرم میدانی که رسول خدا ( ص ) وصیت و امامت را پس از خود به امیرالمومنین ( ع ) و بعد از او به امام حسن ( ع ) و بعد از او به امام حسین ( ع ) واگذاشت و پدر شما رضی الله عنه و صلی علی روحه ـ شهید گردید و وصیت هم نکرد و من عموی شما و با پدر شما از یک ریشه ام و زاده علی ( ع ) هستم من با این سن و سبقتی که بر شما دارم ، از شما که جوانید به امامت سزاوارترم ، پس با من در امر وصیت و امامت منازعه و مجادله مکن .علی بن الحسین ( ع ) به او فرمود : یا عم اتق الله و لاتدع ما لیس لک حق ای عمو از خدا بترس و چیزی را که حق نداری ادعا مکن ، من ترا موعظه می کنم که مبادا از جاهلان باشی ای عمو پدرم ( ع ) پیش از آنکه رهسپار عراق شود ، به من وصیت فرمود و ساعتی پیش از شهادتش نسبت به آن با من عهد کرد و این سلاح رسول خدا ( ص ) است نزد من ، متعرض این امر مشو که می ترسم عمرت کوتاه و حالت پریشان شود .ان الله عزوجل جعل الوصیة و الامامة فی عقب الحسین ( ع )
خداوند عزوجل امر وصیت و امامت را در نسل حسین ( ع ) مقرر داشته است اگر می خواهی این مطلب را بفهمی بیا نزد حجرالاسود برویم و محاکمه کنیم ، و این موضوع را از او بپرسیم ، امام باقر ( ع ) می فرماید : این گفتگو میان آنها در مکه بود ، پس رفتند تا به حجرالاسود رسیدند ، و علی بن الحسین ( ع ) به محمد حنفیه فرمود : تو اول به درگاه خدای تضرع کن و از او بخواه که حجر را برای تو به سخن آورد و سپس بپرس .
محمد با تضرع و زاری دعا کرد و از خدا خواست ، تا حجرالاسود به امامت او سخن گوید ، ولی حجر الاسود جوابش نگفت ، علی بن الحسین ( ع ) فرمود : ای عمو اگر تو وصی و امام می بودی ، جوابت می داد ، محمد گفت پسر برادر تو دعا کن و از خدا بخواه ، علی بن الحسین ( ع ) به آنچه خواست دعا کرد سپس فرمود : از تو می خواهم به آن خدائی که میثاق پیامبران و اوصیاء و همه مردم را در تو قرار داده است که وصی و امام بعد از حسین ( ع ) را به ما خبر ده ، حجر تکانی خورد ، سپس خدای عزوجل او را به سخن‌آورد و به زبان عربی فصیح گفت : بار خدایا همانا وصیت و امامت بعد از حسین ( ع ) به علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب پسر فاطمه دختر رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) رسیده است .
قال : فانصرف محمد بن علی و هو یتولی علی بن الحسین ( ع ).
فرمود : پس محمد بن علی ( محمد حنفیه ) برگشت و پیرو علی بن الحسین ( ع ) گردید[1]طبق بعضی روایات محمد پای مبارک آن حضرت را بوسید و گفت : امامت مخصوص تو است[2]مرحوم علامه مجلسی در شرح این حدیث می فرماید : راجع به محمد حنفیه اخبار مختلفی وارد شده است برخی از اخبار دلالت بر جلالت قدر او دارد ، چنانکه میان شیعه مشهور است ، و برخی دلالت بر صدور بعضی از لغزشها از وی دارد ، مانند همین روایت … ولی ممکن است این منازعه و مخاصمه او با امام چهارم ( ع ) صوری و ظاهری و به جهت بعضی از مصالح باشد که مبادا ضعفاء شیعه بگویند محمد بن حنفیه از علی بن الحسین ( ع ) بزرگتر به امامت سزاوارتر است[3]دقت فرمایید:
شکی نیست در اینکه محمد حنفیه پس از شهادت امام حسین ( ع ) تابع فرزند آن حضرت یعنی علی بن الحسین ( ع ) بود و آن حضرت را امام و پیشوای خود می دانست ، ولی چیزی که پیش آمد کرد این بود که بعد از شهادت امام حسین ( ع ) اختلاف نظر بین شیعیان عراق به میان آمد که آیا پس از شهادت آن حضرت امامت را به محمد حنفیه که فرزند حضرت فاطمه ( علیهما السلام ) نبود ، منتقل می شود یا به علی بن الحسین ( ع ) که از ذریه حضرت فاطمه ( علیهما السلام ) است آن اشخاصی که از پیغمبر و حضرت علی ( ع ) و امام حسن و امام حسین ( ع ) شنیده بودند ، که امام چهارم حضرت علی بن الحسین ( ع ) است و ائمه بعد از امام حسین ( ع ) باید از نسل او باشند ، پیرو آن حضرت شدند .
و کسانی که این موضوع را نمی دانستند به تصور اینکه محمد بن حنفیه بزرگترین فرزند حضرت علی ( ع ) بعد از حسنین می باشد ، و از حیث سن بزرگ بنی هاشم و شخص عالم و شجاع و بردبار و معروف و مشهوری است ، و مورد احترام همه مسلمین می باشد ، باید امام و خلیفه عصر باشد ، این عده بدون اینکه به مدینه بروند و موضوع را تحقیق کنند ، به خدمت امام سجاد برسند پیروی کورکورانه از محمد بن حنفیه بطور شک و تردید می کردند ، که ناگهان مختار ثقفی در کوفه ظاهر شد و محمد بن حنفیه را به عنوان رهبر و پیشوای نهضت ، و خود را نماینده و وزیر او معرفی کرد و این موضوع ، اشتباه مردم عراق را تشدید نمود .
چون مردم عراق در حال طغیان احساسات تند ضد اموی بودند ، تنها به مصالح انقلاب فکر می کردند و شاید در آن شرایط طرح امامت امام سجاد ( ع ) را تضعیف رهبری انقلاب می دانستند و آن را بر صلاح انقلاب نمی دانستند .
مختار به خاطر اینکه از قاتلین کربلا انتقام گرفت و اهل بیت را شاد گردانید ، قلوب شیعیان و موالی را به خود جلب نمود ، دیگر کسی در صحت راهی که او انتخاب کرده بود ، تردید به خود راه نمی داد و همین باعث شد که در میان شیعیان پاره ای از عقاید غلات رسوخ پیدا کند و باعث به ظهور رسیدن برخی از مسلکهای انحرافی شود و دامن خود مختار را نیز بگیرد .
محمد حنفیه نیز تا زنده بود نتوانست جلو این انحرافات را بگیرد .
گمان می رفت با فوت محمد حنفیه این بدعت دینی برداشته شود و پیروانش به اشتباه خود پی ببرند و از آن دست بردارند ولی این چنین نشد ، پس از فوت او ، پیروانش گفتند امام محمد حنفیه نمرده است و در کوه رضوی نشسته است میان شیر و پلنگی که او را نگهبانی می کنند و نزد او دو چشمه است که از یکی عسل و از دیگری آب بیرون می آید و بعد از غائب شدن مراجعت خواهد فرمود و عالم را به عدالت پرسازد چنانکه به جور پر شده است .[4]چون محمد حنفیه درگذشت پیروان او به دوازده فرقه تقسیم شدند که در کتابهای ملل و نحل و تاریخ تشیع به تفصیل ذکر شده است .[5]بر اساس روایات موجود از ائمه اطهار علیهم السلام محمد در حالی از دنیا رفت که اقرار به امامت امام سجاد علیه السلام داشت.
امام صادق ( ع ) فرمود ما مات محمد بن الحنیفه حتی اقرت لعلی بن الحسین علیه السلام و کانت وفاة محمد بن الحنفیه سنه اربع و ثمانین من الهجره [6]محمد حنفیه فوت نکرد مگر اینکه به امامت علی بن الحسین اقرار نمود و فوت او در سال 84 هجری بود .

پی‌نوشت:
[1] . مرحوم کلینی اصول کافی, ج1 ,ص 348؛ طبرسی ,احتجاج, ص 172.
[2] . رازی، محمد حسین، نزهة الکرام و بستان العوام ,ج2, ص 672
[3] . علامه مجلسی, مرآة العقول, ج4, ص 84ـ 86
[4] . شهرستانی ملل و نحل ج1 ص 150
[5] . شهرستانی، ملل و نحل ج1/ 46 ببعد؛ و نیز ر.ک: دکتر مشکور, تاریخ شیعه و فرقه های اسلام.
[6] . صدوق اکمال الدین ص 22