دانشجوی محترم؛ از این که در عبور از ابهامات و مشکلات زندگی به ما اعتماد دارید، سپاسگزاریم. در ابتدای مطلب، توجه شما را به این نکته جلب می کنم که ازدواج به معنای آغاز یک مصاحبت و همراهی عمیق و طولانی است. همراهی وقتی تحقق پیدا می کند که دو نفر در واقع همراه یکدیگر باشند، یعنی مقصد و مسیری مشترک داشته باشند. این از اصول اولیه ی انتخاب همسر است لذا ازدواج کسی که هنوز هدف روشن و متناسبی برای آینده ی خود مشخص نکرده و مسیر و برنامه ی نیل به آن هدف را هنوز نیافته، چگونه می تواند هم مقصد و هم راه را بیابد؟ او چاره ای جز پذیرش مقصد و هدف طرف مقابل ندارد. خطر این نوع همراهی وقتی مشخص می شود که هیجانات رابطه به سطح عادی می رسد و ویژگی های شخصیتی و تربیتی، چالش های هشیار و ناهشیار خود با این هدف و مسیر خودناخوانده را آغاز می کند.

پس هرگز درصدد ایجاد تغییرات بزرگ نباشید. آیا این یعنی تغییر امکان ناپذیر است؟ خیر، یعنی اولاً احتمال موفقیت آن کم است. دوم این که گاهی خودِ تلاش برای تغییر (ولو مثبت) باعث ایجاد چالش و تعارض بین نامزدها می شود. تکلیف اختلاف ها و آن چه شما را نگران می کند را باید قبل از دادن پاسخ مثبت به ازدواج، حل می کردید. یا باید آن ها را بپذیرید و برای تغییر دادن آن ها، از انرژی عاطفی و روانی خود هزینه نکنید و یا از همان ابتدا، پاسخ مثبت به همراهی نمی دادید؛ چون شما دو نفر، هم راه نیستید.

اعتقاد قطعی به این که صفات نامطلوب نامزد بعد از ازدواج تغییر خواهد کرد، اغلب چیزی جز افسانه و خیال پردازی نیست. ازدواج، نه افراد را دچار تغییر اساسی می کند، نه زمینه نفوذ بیشتر دیگران را فراهم می کند و نه اثرگذاری فرد بر دیگران را آسان تر. پس اشتباه است اگر فکر کنیم بعد از ازدواج، می توانیم شخصیت همسرمان را به کلی تغییر دهیم. تنها چیزی که می توان به کمی تغییر در آن امید بست، برخی نمودهای رفتاری است که آن هم باید با ملاحظاتی ویژه انجام شود تا شاید تغییر کند و این تغییر، ماندگار گردد.

برخی راهکارها جهت زمینه سازی تغییر در نامزد

خوب است در این موضوع به نکات ذیل توجه کنید:

گاهی توقع تغییر در نامزد، حاصل فرافکنی احساس حقارت[ inferiority.] خود است. پس خود را بیشتر دوست داشته باشید. نکات مثبت واقعی تان را ببینید و گاهی آن ها را مرور کنید و از خدا برای داشتن شان تشکر نمایید.

ایده آل گرایی افراطی و کامل گرایی در ابتدای زندگی، یکی از عوامل تعارض های زناشویی است. هیچ کامل گرایی، به آرامش نرسیده است چون همیشه احساس می کند فاصله ی طولانی ای با ایده آل هایش دارد. نخست، بررسی کنیم که آیا تغییر مورد انتظار ما امری معقول است و با هنجارهای موجود اجتماعی و اندیشه های دینی هماهنگی دارد یا نه؟ اگر چنین تناسبی وجود نداشت، آن گاه باید خود، ایده آل ها و معیارهای ارزیابی خود را تغییر دهیم.

اغلب افرادی که دائم در حال تغییر دادن هستند، آن هایی هستند که در گذشته یا آینده زندگی می کنند. این یعنی خود را از درک لذت «حالِ» زندگی محروم می کنند. یادتان باشد آینده ی شما، حاصل همین حال هاست و همین حال هاست که گذشته را جبران می کند.

درک کنید که زندگی، یک موقعیت بحرانی و اضطراری نیست، پس چرا این همه شتاب و عجله؟! آرام تر باشید تا مجالی نیز برای رؤیاها و آرزوهای تان باقی بماند. تا کی قرار است زندگی را برای دیگران لذت بخش تر کنید؟! پس سهم خودتان چه می شود؟

طریق عشق، پرآشوب و فتنه است ای دل

بیفتد آن که در این راه با شتاب رود[ حافظ.]

ایفای نقش دائمی یک سالخورده که مدام مشغول اصلاح و نصیحت است، دشوار خواهد بود. گاهی زندگی را کودکانه ببینید و در برابر میل به انتقاد، مقاومت کنید.

دنیای ما آکنده از محدودیت هاست؛ به جای چیزی که می خواهید، به چیزی که دارید فکر کنید.

برخی امور آن قدرها که شما فکر می کنید مهم نیستند تا حرص تغییرشان را بخورید. مراقب باشید، انرژی ارزشمند تان را مصروف موضوعات کم ارزش (و گاه بی ارزش) نکنید.

بیش از این که بر او تمرکز نمایید، بر خود متمرکز باشید؛ شاید شما بیشتر از او نیاز به تغییر داشته باشید. باید دانست که در یک رابطه، تغییر وقتی تحقق می پذیرد که طرفینی باشد. تلاش برای ایجاد تحول در نامزد بدون ایجاد تغییر در خود، کاری عبث و بیهوده است و قطعاً نامزد شما با دیدن تغییر در شما، برای ایجاد تغییر در خود تلاش بیشتری می کند.

امام حسین(علیه السلام) می فرمایند:

«از نشانه های انسان دانا، نقد سخن و اندیشه خود است»[ «مِن دَلائِلِ العالِمِ انتِقادُهُ لِحَدیثِهِ» (مجلسی، 1403ق.، ج 75، ص 119).].

از سوی دیگر، قرآن نیز معتقد است که زن و شوهر، مانند لباس، عیوب یکدیگر را می پوشانند[ «هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ» (بقره (2)، آیه 187).]. اگر نامزدها این ظرفیت را در خود می بینند، مسلّماً کسی شایسته تر و محرم تر از همسر نیست که این مهم را به او بسپارند.

خوب است پیش قدم شوید و از او بخواهید که عیوب شما را تذکر دهد و در مسیر اصلاح آن ها یاری تان نماید. غالباً با چنین عملکردی از سوی شما و البته رخ داد تغییرات مثبت، نامزدتان نیز ترغیب می شود که از شما بخواهد که معایبش را به او گوشزد کنید. اما مهم ترین نکته این است که آینه وار عمل کنیم[ همان گونه که علی(علیه السلام) می فرمایند: «الْمُؤْمِنُ، مِرْآةُ الْمُؤْمِن »؛ مؤمنین برای یکدیگر همچون آیینه اند (مجلسی، 1403ق، ج 74، ص 269).]؛ یعنی عیوب را در خلوت و تنهایی، نه کوچک تر و نه بزرگ تر از آن چه که هستند به نمایش بگذاریم.

تغییر، شامل موارد جزئی است، نه موضوع های مهم. شما باید در مرحله ی انتخاب، تکلیف اختلاف در موضوع های مهم را روشن کرده باشید.

اجازه دهید نیاز به تغییر را از رفتار شما درک کند، اما اگر نیاز به ابراز کلامی بود، صمیمانه تقاضای تغییر را مطرح کنید. حفظ لحن گرم و صمیمانه، راه مؤثری در جهت پذیرش تقاضاهاست.

در هیچ شرایطی دست از انجام وظایف همسری تان برندارید، حتی زمانی که او با تغییر دلخواه شما مخالفت می کند.

انتظار پدید آمدن تغییرات وسیع و همه جانبه به معنای در نظر نگرفتن تفاوت های فردی و نشانه ی بی توجهی به سلیقه های شخصی و استقلال فردی نامزدتان است.

البته برخی متوجه تفاوت های فردی نیستند و برای تغییر رفتار نامزد معیارهایی دارند که متناسب با ویژگی های شخصی و جنسیتی خود است. این افراد می خواهند نامزدشان دقیقاً آن چیزی شود که آن ها می خواهند و چون به چنین هدفی نمی رسند، مأیوس شده، امید به ادامه رابطه ی را از دست می دهند.

انتظار تغییر تدریجی، عملی معقول و قابل قبول است و نشانه ی صبر و تحمل ماست و داشتن انتظار تغییر سریع، نشانه ی کم صبری و دور بودن ما از واقعیت ها است. شاکله ی انسانی (یا به تعبیر روان شناس ها، شخصیت[ personality.] یا منش[ character.] و یا به تعبیر علمای علم اخلاق ملکات) به تدریج و در اثر ممارست و تکرار شکل می گیرد. پس نباید در مورد ویژگی هایی که در طول زمان شکل گرفته است، انتظار تغییرات سریع داشت. همان طور که این خصوصیات به تدریج شکل گرفته است، باید انتظار داشت که تدریجاً نیز دست خوش تغییر بشوند، لذا در زندگی مشترک هم باید به طرف مقابل خود، فرصت داد تا رفتارهای نامناسب و غلط خود را تغییر دهد و آن ها را بازسازی کند.

تلاش نکنید لیستی از تغییرات را همزمان در دستور کار قرار دهید. لازم است با شیب ملایم گام بردارید. تعداد رفتارها به اندازه ای باشد که باعث خستگی روانی نامزدتان نشود. همچنین از رفتارهایی شروع کنید که تغییرشان آسان تر است. بدین ترتیب با رسیدن به هدف، هم شما حس خوبی خواهید داشت و هم نامزدتان با عزّت نفس و احساس شایستگی بیشتری به مسیر ادامه خواهد داد.

اغلب، انتقاد برای فرد مقابل دردناک و ناخوشایند است. در نتیجه این کار باید با مقدماتی صورت بگیرد. یادآوری شأن انسانی فرد؛ ذکر نعمت هایی که خدا به او داده است؛ بیان کمالاتی که او دارد، همه و همه مقدماتی است که او را برای تحمّل انتقاد آماده می کند.

فواید ایجاد تغییر را بیان نماییم؛ زیرا فرد با دانستن فواید تغییر، انگیزه ی بیشتری برای ایجاد تحول پیدا می کند.

بهتر است در رابطه، فضای عاشقانه ایجاد کنیم و در اثنایی که شخص سرمست از تعریف های ما است، نقد و تذکرات مان را در میان سخنان دلنشین خود بگنجانیم، تا هم به نامزدمان آسیب روحی وارد نکنیم و هم تذکرات مان بیشترین تأثیر را داشته باشد.

توجه داشته باشید که کلّیت فضای سخن ما باید به گونه ای باشد که بر دل شخص بنشیند. او نباید احساس کند که ما آمده ایم تا از همه ی محاسن او چشم پوشی کنیم و تنها دست بر نقطه ضعف او بگذاریم. باید فضایی که ایجاد می کنیم از فضای بدبینی، عیب جویی یا مُچ گیری فاصله داشته باشد؛ باید فضای محبت و عشق و صفا و صمیمیت باشد. مثلاً با به کار بردن چنین عباراتی: «تو چه قدر خوبی! چه قدر صبوری! من افتخار می کنم که خدا چنین همسری نصیب من کرده است».

رازدار باشید. لازم نیست خانواده یا دوستان تان از ویژگی های منفی نامزد و تلاش تان برای اصلاح آن ها مطلع شوند.

روا مدار خدایا که در حریم وصال

رقیب مَحرَم و حِرمان نصیب من باشد[ حافظ.]

امیدواری ما به تغییر، زمینه ساز ایجاد تحول در نامزد ما است.

لازم نیست تقاضاهایتان را صریح مطرح کنید؛ گاهی هدیه یک کتاب یا مقاله، دعوت به شنیدن یک سخنرانی و… . شما را به هدف تان نزدیک خواهد نمود.

انسان ها بنابر فطرت پاک خود، علاقه مند هستند که به انسان های صالح و آسمانی نزدیک شوند و شرکت در جلسات معنوی، الگوبرداری و در نتیجه همانند سازی با شخصیت های وارسته را امکان پذیرتر و عملی تر می کند. سفرهای زیارتی نیز چنین تأثیری دارند. شرکت در محافل معنوی و نشست و برخاست با افراد وارسته و بزرگ، فرد را قلّه نشین می کند و از بلندای قلّه، خُردی مسائل روزمرّه و پیش افتاده، آشکارتر است.

اغلب گمان می کنیم که رفتارهای متفاوت و گاه ناصحیح، به صورت کاملاً اختیاری و ارادی از نامزدمان سرمی زند. این باور غیرمنطقی باعث می شود که آشفتگی هیجانی[ emotional distress.] بیشتری را در برابر رفتار او تجربه کنیم و از روش های ناکارآمدتری برای اصلاح آن رفتار بهره بگیریم. حال اگر بدانیم که بخش زیادی از این خطاها، حاصل عواملی چون جنسیت، مزاج، الگوی تربیتی و… است که اکنون به طور ناهشیار و غیرارادی، رفتار نامزدمان را تنظیم و کنترل می کند، آشفتگی هیجانی ما کمتر خواهد بود و احتمالاً با روش های کارآمدتری به تغییر آن دست خواهیم زد.

با تشویق حتی تغییرات کم و تقویت روانی نامزد، احتمال افزایش تغییرات را در او بیشتر می کنیم. بدین ترتیب نامزدی که احساس می کند دست به تغییر و بازسازی رفتارش زده و همین تغییرات ایجاد شده مورد توجه و تقدیر همسرش قرار گرفته است، جهت ایجاد تحولات بیشتر در خود تلاش می کند.

نکته قابل توجه این که ما در این راه باید واقعاً قصد تغییر نامزدمان را داشته باشیم و نه قصد تحقیر او را. چرا که فقط وقتی تلاش ما جهت ایجاد تحول در نامزدمان قرین موفقیت خواهد بود که صمیمانه و صادقانه قصد تغییر او را داشته باشیم و نه قصد اثبات برتری خود که فاقد آن خصیصه منفی هستیم. این امر علاقه مندی نامزد ما را به تغییر بیشتر می کند؛ زیرا هم صمیمیت را در ما می بیند و هم لحن گرم را در گفتار ما. هم چنین او تشویق را از ناحیه ما در هر گام از تغییر ملاحظه می کند و بدین ترتیب علاقه مندی او به تغییر در رفتارش افزایش می یابد.

نکته دیگری که باید در نظرمان باشد، آن است که برخی با داشتن رفتاری بدتر، در صدد اصلاح رفتار خفیف تر نامزد خویش هستند. مثلاً دختر خانمی که خود به پرخاشگری شدیدی مبتلا است قصد کاهش پرخاشگری نامزدش را دارد که به مراتب از میزان پرخاشگری کمتری برخوردار است. در این گونه موارد باید در نظر داشت که اولویت تغییر باید از آن کسی باشد که مشکل او حادتر است و او چه زن باشد چه مرد، باید گام مؤثر را کسی بردارد که از اختلال عمیق تری برخوردار است و در این جا طعنه زدن فردی که مشکل عمیق تری دارد به آن کس که از مشکلی سطحی برخوردار است صحیح نیست.

مسأله دیگر آن است که برخی از تغییرات در گرو تغییرات وسیع تری است. مثلاً وقتی پسری می خواهد زودرنجی نامزدش را از بین ببرد و این زودرنجی هم ناشی از افسردگی او باشد، دیگر زودرنجی یک رفتار ساده نیست که به تنهایی بتوان آن را تغییر داد. در این جا تا افسردگی نامزد درمان نشود، زودرنجی او تغییر نمی کند.

وقتی از شیوه های غلط برای تغییر نامزد استفاده می شود، در او این ذهنیت به وجود می آید که همان گونه که هست مورد پذیرش واقع نشده و این باعث ایجاد نوعی احساس حقارت در او می شود که او را به هم خواهد ریخت. بدین ترتیب او یا به سمت غمگینی و افسردگی خواهد رفت یا به سوی پرخاشگری.

واقعیت این است که هرچه دختر و پسر، بدون شناخت ویژگی های جنسیتی[ characteristics gender.] نامزدشان و بدون بهره گیری از تکنیک های ارتباط صحیح، برای تغییردادن او بیشتر تلاش کنند، بر شدت مقاومت نامزدشان افزوده می شود و احتمال تغییر کاهش می یابد.

برخی نامزدها می گویند: «همسرم متوجه نیست که تلاش من برای تغییر او، تنها از روی عشق و علاقه ای است که به او دارم، من می خواهم او در کار و زندگی اش موفق تر از قبل باشد. اما متأسفانه نه تنها تغییر نمی کند، بلکه در برابر تلاش من برای تغییر خود، مقاومت نشان می دهد و همین مسأله مدتی است که منجر به سردی رابطه مان شده است. من به این نتیجه رسیده ام که او آن قدرها که ادعا می کند، مرا دوست ندارد؛ زیرا اگر او مرا دوست داشت، حتماً تغییر می کرد».