مرگ از نظر قرآن و روایات اهل بیت عصمت و طهارت و فلاسفة الهی فنا و عدم نیست، بلکه انتقال از نشئه ای به نشئه دیگر است. همانگونه که چشم به جهان گشودن را تولد می گوییم، انتقال از این دنیا به عالم دیگر را مرگ می نامیم. تولد و مرگ از این نظر هیچ تفاوتی ندارند، هر دو انتقال از یک مرتبه ناقص به مرتبة کاملتری است و این انتقال برای هر موجودی از جمله انسان، آن به آن و لحظه به لحظه پدیدار می شود. ابوعلی سینا در کتاب شفا می فرماید: «انسان را بیش از یک بار نمی توان دید، یعنی انسان پیوسته در سیر و ترقی است و در هر بار دومی که به او نگاه می کنیم غیر از انسان مرتبة اول است». از قرآن و احادیث نیز استفاده می شود که مرگ، نیستی و نابودی نیست، بلکه انتقال از عالمی به عالم دیگر است و حیات انسان در این انتقال رو به کمال است، یعنی از این حرکت و انتقال نقص و ضرری به او نمی رسد، و چیزی از او کاسته نمی گردد، بلکه در این حرکت و انتقال مرتباً تکامل و ترقی پیدا می کند. با این مثال مطلب روشنتر می شود: مرگ مثل تولد طفل است، دنیا با تمام وسعت و زیبائیش با تمام حسن و جمالش در حقیقت به عالم آخرت همچون شکم مادر نسبت به دنیاست اما همان گونه که طفل تا پا به جهان نگذارد، به واقعیت جهان خارج واقف نمی شود، غالباً انسان نیز تا هنگام مرگ با عالم آخرت بیگانه است. قرآن می فرماید: «و سارعوا الی مغفرة من ربکم و جنة عرضها السموات و الارض اعدت للمتقین»1 بشتابید به سوی مغفرت پروردگار خویش و به سوی بهشتی که پهنای آن همة آسمانها و زمین را فرا گرفته و مهیا برای پرهیزکاران است. پس همانطور که طفل در شکم مادر است نمی‌توانیم حقیقت دنیا را به او تفهیم کنیم و بدو گفت که خورشید، ماه، ستارگان، کهکشانها، کوههای سر به فلک کشیده، چشمه سارها و لاله‌های رنگارنگ همه زیبا هستند، فهماندن حقیقت آخرت و بهشت و جهنم نیز برای ما انسانها میسر نیست. تنها یک دورنمایی از آن را می‌توان تصور کرد، زیرا حقیقت آخرت، چیز شگفتی است. نه خورشیدش چون خورشید این دنیاست نه فضایش به فضای دنیا می ماند او نه غذا و آبش هیچکدام با این دنیا قابل تشبیه نیست، بلکه آنجا عالم (حیوان) و حیات جاویدان است. در مورد مرگ ناگهانی، یکی از آیات و نشانه های الهی است که خدا می فرماید: «شما انسانها نمی دانید کی می‌میرید، کجا می میرید، و چگونه فوت می کنید.» پس مرگ ناگهان می‌آید و فراموشی شب اول قبر، قیامت و صف محشر مردم را سخت به خود مشغول کرده است و قرآن کریم این گونه مذمت می کند: «الهکم التکاثر حتی زرتم المقابر…»2 به هوش آیید که بسیاری اموال و عشیره و فرزندان، شما را سخت از یاد خدا غافل داشته و مرگ را فراموش کرده تا آنکه به دیدار اهل قبور رفتید به جای این که عبرت بگیرید فخر فروشی کرده، چنین نیست، زیرا به زودی خواهید دانست که چه حادثه ای بزرگ در پیش رو دارید.
و روایت داریم که کار دنیا را آن گونه انجام دهید که همیشه در دنیا خواهید بود یعنی همة همت خود را صرف ساختن خانه و کسب دنیا نکنید، امروز به قدر نیاز بردارید سالها قرار است که بمانیم پس عجله در ساختن و جمع کردن نداشته باشید ولی در مورد آخرت و مرگ به گونه ای عمل کنید که امروز خواهید مرد. یعنی اگر امروز روز آخر عمر باشد چگونه به امورات دینی خود محکم و سخت پایبند خواهیم بود و عمل می کنیم که در آن هیچ نقصی نباشد، پس نتیجه این می شود که هر روز برای امور معنوی خود تلاش بسیار کنیم و دقت داشته باشیم به گونه ای که روز آخر عمر است و برای دنیا زیاد تلاش نکنیم.
امیرالمؤمنین علیه السلام شعری فرموده اند که:
یا من بدنیاه اشتغل قـد غـره طول الامل
الموت یأتـی بغتـة والقبر صندوق العمل
ای کسی که به دنیا مشغول شدی و طولانی بودن آرزوهایت تو را به خودش مغرور کرده، مرگ ناگهان به سراغ تو می آید و بدان قبر تو صندوقچة اعمال تو خواهد بود.
در مورد اجل: باز هم قرآن با لحنی خاص و خیلی ساده این گونه بیان می کند: «و اذا جاء اجلهم لا یستأخرون ساعة ولا یستقدمون»3 هنگامی که اجل انسانها برسد، ساعتی نه تأخیر و نه جلو افتد و یک لحظه مقدم و مؤخر نخواهد شد.
مطالعه چند کتب ضروری به نظر می رسد:
1. معاد در قرآن، آیت الله مظاهری اصفهانی 2. به سوی جهان ابد، زین العابدین قربانی 3. معاد، محسن قرائتی 4. حیات پس از مرگ، علامه سید محمد حسین طباطبایی 5. زندگی جاوید یا حیات اخروی، شهید مطهری 6. معاد شناسی، ده جلد، سید محمد حسین حسینی تهرانی
منابع:
1. سوره آل عمران، آیه 133.
2. سوره تکاثر، آیات 3-1.
3. سوره اعراف، آیه 33.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی