با سلام واحترام حضورپرسشگرگرامی؛ در ابتدا عرض کنیم که خدای متعال انسان را برای بندگی آفریده است و اصلی ترین فلسفه سختی ها و ابتلاهای زندگی در حقیقت امتحان بندگی است. مومن کسی است که ادعای بندگی دارد و خدای متعال در قران کریم فرموده آیا گمان می کنید که وقتی ادعای ایمان می کنید امتحان و آزمایش نمی شوید؟ أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ . همه مردم ادعا دارند که مومن و بنده خوب خدا هستند و خود را خوب می دانند اما وقتی امتحان می شوند حقیقت شان معلوم می شود. و اشکار می شود که جز انسانی خودپرست نبوده اند و فقط دنبال منافع خود بوده اند. شیطان سالهای زیادی عبادت کرد اما وقتی خدا به او گفت در مقابل انسان سجده کند معلوم شد که در تمام این سالها خود را پرستیده و بنده واقعی نبوده است و گفت من از او بهترم و سجده نکرد و خودپرستی اش آشکار شد.
دوست عزیز! هیچ گروهى و هیچ فردى نیست که مورد آزمایش و امتحان قرار نگیرد و بلکه همه انسان ها لحظه به لحظه و دم به دم مورد آزمایش قرار مى گیرند. از مضمون روایات استفاده می شود که هر چه به درجات ایمانی انسان افزوده می شود امتحان او سخت تر می گردد و بلاهایش بیشتر می شود. البلاء للولاء. تا جایی که گفته اند بلا برای دوستان خدا است. ولی این سخت تر شدن شرایط مانند سخت تر شدن درس و امتحانان در کلاس های بالاتر است. یک محصل به هر مقدار که در درجات علمی پیش می رود درس هایش سخت تر و امتحاناتش پیچیده تر می گردد و این سخت تر شدن باعث ارتقای علمی او خواهد شد. وضعیت مومنین هم چنین است، خدای متعال مربی مومن است و سختی ها بیشتر جنبه تربیتی دارد برای ارتقای ایمانی افراد است.
*سختى و بلا بر چند قسم است و هر یک بر صنف خاصى وارد مى شود:
1) بلاهایى که براى رسوا ساختن مشرکان و کافران و معاندان و تبهکاران است.
2) بلاى وارد بر مؤمن متوسط که زاییده ى گناه وى است و موجب ریزش گناه او مى گردد «و ما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم؛ و هر مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست». امیرمؤمنان على(ع) مى فرماید: سپاس و ستایش خدایى را که رنج و گرفتارى پیروان ما را مایه ى زدوده شدن گناهان آنان در دنیا قرار داد تا با این رنجها و بلاها طاعتشان سالم ماند و سزاوار پاداش آن شوند.
3) بلاى وارد بر مؤمن براى تصحیح ایمان؛ امام صادق(ع) مى فرماید: «بلا و گرفتارى براى مؤمن زیور است و براى آن که خرد ورزد کرامت است. زیرا گرفتار بلا شدن و شکیبایى و پایدارى کردن در برابر آن ایمان را تصحیح مى گرداند.
4) بلاى وارد بر مؤمن جهت بیدارى او؛ امام صادق(ع) مى فرماید: هیچ مؤمنى نیست مگر آن که هر چهل روز یک بار به وسیله ى بلا و گرفتارى متنبه مى شود. این بلایا به مال او مى رسد یا به فرزندش یا به خودش که پاداش آن را مى بیند و یا اندوهى به او مى رسد که نمى داند از کجا رسیده است.
5) بلاى وارد بر مؤمن که موجب ارتقاى ایمان اوست. ایمان داراى درجات گوناگونى است و مؤمنین نیز داراى درجاتند و خداوند سبحان در این باره مى فرماید: «هم درجات عندالله؛ مؤمنان نزد خداوند داراى درجات هستند» جناب رسول الله(ص) در مورد این نوع بلا مى فرماید: خداوند براى انسان مقام و منزلتى در نظر گرفته است که او با کرده خود بدان نمى رسد تا آن که در بدن خود به بلایى گرفتار شود و به وسیله صبر و شکیبایی در تحمل رنج به آن مقام رسد.
6) بلاى وارد بر انبیاء و مقربان درگاه الهى که براى ارتقاى کمالات عالیه انبیاء است؛ لذا جناب ابراهیم نبى(ع) با پیروزى در امتحان به مقام امامت رسیده است. «و اذ ابتلى ابراهیم ربّه بکلمات فأتمهنّ، قال انّى جاعلک للناس اماما ؛ بیاد آر هنگامى که خداوند ابراهیم را به امورى چند امتحان فرمود و او همه را به جاى آورد خدا به او گفت: من ترا به پیشوایى خلق برگزینم».
با این مقدمه روشن مى شود که هیچ گروهى و هیچ فردى نیست که مورد آزمایش و امتحان قرار نگیرد و بلکه همه انسان ها لحظه به لحظه و دم به دم مورد آزمایش قرار مى گیرند.
اما بیشتر دشواری ها و تلخی هایی که برای اهل ایمان پیش می آید؛ بلاء حسن است و ممکن است پیامدهایی چون خطر مالی و جانی را به دنبال داشته باشد ولی پاداش ها و مقاماتی که در سایه این بلاها پیدا می شود بسیار بزرگتر و مهمتر است. خلاصه کلام، ابتلاء و آزمایش اهل ایمان خیر و نیکو است: «ولیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا (انفال، آیه 17)؛ و بدینوسیله مؤمنان را به آزمایش نیکو، بیازماید» / توضیح بیشتر را با عنایت به فهرست موضوعی تفسیر نمونه، ص 347 – 348 به مجلدات مختلف تفسیر نمونه مراجعه فرمایید.