الف ) تعریف بهتان و تهمت
بهتان در لغت، به معنای متحیر شدن یا متحیر کردن است(222) و نزد عرف، در معنای دروغ بستن به افراد به گونه ای که مایه تحیر شود به کار می رود.
بهتان نزد دانشمندان اخلاق نسبت دادن رفتار یا گفتار یا حالتی زشت و ناپسند به کسی است که از آن زشتی، پاک و منزه است.
تهمت از ریشه وهم، به معنای اظهار گمان بدی است که به دل انسان راه یافته است. در تهمت، انسان از رفتار، گفتار یا حالت دیگری، برداشت بد و منفی می کند که البته این برداشت،

ب ) تفاوت بهتان با تهمت
در بهتان انسان می داند کسی که به او نسبت ناروا می دهد، کار نادرستی انجام نداده است؛ ولی از روی اغراض و خواسته های نفسانی، همانند دشمنی، کینه و حسد، صفت یا رفتار ناشایستی را به او نسبت می دهد؛ اما در تهمت، انسان برداشت خویش از رفتار دیگری را مدنظر قرار می دهد و او را متهم می سازد؛ در حالی که نمی داند این رفتار از او سر نزده است؛ برای نمونه اگر انسان، شخصی را با سلاح گرم در کنار مقتولی مشاهده کند و به او نسبت قتل بدهد؛ در حالی که می داند قاتل نیست، رفتارش بهتان نامیده می شود و اگر نداند او قاتل نیست، به رفتار او تهمت گفته می شود. ( اخلاق الاهی ، نویسنده : استاد آیت الله مجتبی تهرانی ، ص130 )
* البته گاه سه کلمه بهتان تهمت و افترا در یک معنا به کار می روند؛ در حالی که این سه، هم از نظر لغوی و هم از لحاظ اصطلاحی با هم تفاوت دارند. بهتان، دروغ بستن؛ افترا دروغ بافتن؛ و تهمت، اظهار بدگمانی است.

ج ) عواقب تهمت و بهتان
والذین یؤذون المؤمنین و المومنات بغیر مااکتسبوا فقداحتملوا بهتانا و اثما مبینا(احزاب /58)
و آنان که مردان و زنان با ایمان را به سبب کاری که انجام نداده اند، می آزارند، بار بهتان و گناه آشکاری را به دوش کشیده اند.
کسی که به دیگری بهتان می زند، از مکر الاهی مصون و سالم نمی ماند و سرانجام رسوا می شود؛ چرا که خداوند آبروی مؤمن را حفظ می کند و او را از آسیب بهتان دیگران می رهاند. در روایات هم آمده است: خداوند، کسی را که به دنبال عیب های مسلمانان باشد حتی در داخل خانه اش رسوا می کند
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: هر گاه مؤمنی برادر مؤمن خویش را متهم سازد و به او تهمت بزند ایمان از قلب او محو می‌شود همچنانکه نمک در آب ذوب می‌گردد. و وقتی ایمان مؤمن ذوب شد و دیگر اثری از ایمان در قلبش باقی نماند جایگاهش دوزخ است .
در مورد آثار بهتان در سرای آخرت، روایات بسیاری وجود دارد که از جمله می توان به آن چه حضرت رضا (علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل فرموده است اشاره کرد:
من بهت مؤمناً او مؤمنه او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله یوم القیامه علی تل من نار حتی یخرج مما قال فیه(حر عاملی:وسائل الشیعه، ج 12، ص 287، ح 16323).
هر کس به مرد یا زن با ایمانی بهتان زند یا چیزی را به او نسبت دهد که در او نیست، خداوند او را روز قیامت بر تلی از آتش به پا می دارد تا از آن چه [درباره برادر یا خواهر مؤمنش ]گفته است خارج شود.
امام صادق (علیه السلام) نیز در این زمینه می فرماید:
البهتان علی البری اثقل من الجبال الراسیات(علامه مجلسی: بحارالانوار، ج 72، ص 194، ح 3.).
بهتان زدن به شخصی که از آن [بهتان ] بری است، از کوه های محکم و استوار هم سنگین تر است.
با توجه به این روایت، بهتان و تهمت برای شخصی که از آن بری است، بسیار سنگین است؛ اما برای کسی که بهتان زده، عذاب و گناهی سنگین تر است؛ ولی او این سنگینی را احساس نمی کند.
من بهت مؤمناً او مؤمنه بما لیس فیه بعثه الله فی طینه خبال حتی یخرج مما قال(کلینی: کافی، ج 2، ص 357، ح 5).
کسی که به برادر یا خواهر مؤمنش به چیزی که در او نیست، بهتان زند، خداوند روز قیامت او را در گلی که آب آن چرک است، محشور می کند تا از چیزی که گفته است، خارج شود [و از عهده اش بیرون بیاید.]از حضرت پرسیده شد: گل خبال یعنی چه؟ فرمود:
چرکی است که در قیامت از عورت زناکاران خارج می شود.

د ) تهمت و از بین رفتن اجر و ثواب
چنانچه اتهام شخص در غیاب وی باشد «غیبت » هم بشمار می‌آید و انسان در واقع مرتکب دو گناه شده است یکی دورغ و دیگری غیبت و بزرگترین ظلم در حق برادر مؤمن آنست که او را متهم به ارتکاب گناهی کنی که هرگز آنرا انجام نداده است و این عمل موجب ازبین رفتن اعمال نیک اتهام زننده می شود :
امیر مؤمنان علی (علیه السلام) فرمود:
ایاک و الغیبه فانها تمقتک الی الله و الناس و تحبط اجرگ(آمدی: غرر الحکم، ص 221، ح 4425).
از غیبت بپرهیز؛ چون موجب می شود مورد خشم و دشمنی خدا و مردم قرارگیری و پاداشت نابود شود.
غیبت باعث می شود عمل و رفتار شایسته انسان تا چهل روز مورد پذیرش در گاه احدیت قرار نگیرد. در روایات مکرر اشاره شده که وضو، نماز و روزه شخص غیبت کننده باطل است؛ البته مقصود از باطل بودن در این جا، بطلان فقهی نیست، به این معنا که عبادت فرد، انجام نشده است و به دلیل انجام ندادن فریضه، مورد توبیخ قرار گیرد؛ بلکه منظور، خالی بودن این رفتار از اثری است که اعمال صالح و رفتار شایسته باید روی فرد بگذارد. اعمال صالح، سازنده سعادت و بهشت و بازدارنده از دوزخ و عذاب الهی هستند؛ اما در صورتی که بر روح انسان اثر نگذارند، مانع رفتن او به جهنم نمی شوند به این معنا که از ارتکاب گناهان جلوگیری نخواهند کرد و سازنده روح انسان نخواهند بود.
رسول گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
من اغتاب مسلماً او مسلمه لم یقبل الله تعالی صلاته و لا صیامه اربعین یوماً و لیله الا ان یغفر له صاحبه(محدث نوری مستدرک الوسائل، ج 7 ص 322، ح 8293.).
هر کس از مرد یا زن مسلمانی غیبت کند خداوند متعال نماز و روزه او را تا چهل شبانه روز نمی پذیرد مگر آنکه شخص غیبت شده، از آن فرد بگذرد.
من أغتاب مسلماً فی شهر رمضان لم یؤجر علی صیامه(محدث نوری مستدرک الوسائل، ج 7 ص 322، ح 8293.).
کسی که در ماه رمضان از مسلمانی غیبت کند، پاداشی برای روزه اش به او داده نمی شود.