یکی از سؤالات تقریباً همگانی و جدی همسران جوان این است که بین دو فرزند چند سال فاصله لازم و مطلوب است.

توجّه به این نکته لازم است که وقتی کودک دوم یا سوّم به خانواده ای اضافه می گردد، تغییر قابل توجهی در ساختار خانواده به وجود می آید که سلامت کودکان خانواده به فراهم بودن زمینه رفع نیازهای مختلف آنان نظیر تغذیه کافی، بهداشت، ورزش و تفریح، تعلیم و تربیت و حتّی فراهم شدن امکانات ازدواج آنها در آینده بستگی دارد؛ بنابراین شایسته است هر پدر و مادری با توجّه به امکانات خود برای داشتن فرزند دیگر تصمیم بگیرند.[ جواد فیض، من و کودک من (راهنمای مادران از نظر بهداشت و سلامت خود، تغذیه، رشد و پرورش کودک)، ص 8.]

به هر حال برای تصمیم گیری مناسب در مورد چنین مسئله ای توجّه به چند نکته، ضروری است.

1. اهمیت شیر مادر

یکی از نیازهای اساسی و سرنوشت ساز برای کودکان، تغذیه کافی و مناسب و مورد نیاز است. تغذیه با شیر مادر برای طفل و مادرش فواید زیادی دارد. بنابراین فاصله تولد فرزندان باید به گونه ای باشد که به تغذیه بچه از شیر مادر آسیب نرساند.

2. شکل گیری دل بستگی در کودک

به اعتقاد روان شناسان، دل بستگی به مادر از دو یا سه ماهگی شروع می شود ولی دل بستگی واقعی در طول 7 تا 24 ماهگی اتفاق می افتد و کودک به صورت عمیق به مادرش دل بسته شده و ارتباط عاطفی قوی با او پیدا می کند.[ جیمز ویلفرید، روان شناسی رشد، ترجمه حمزه گنجی، ص133.] لذا دو سال اول زندگی کودک و نوع رابطه ای که با مادر دارد، بسیار با اهمیت و تعیین کننده است و اگر سرمایه گذاری عاطفی لازم صورت نگیرد، ممکن است مشکلات جدی در فرایند شکل گیری شخصیت کودک و فرایندهای روانی او ایجاد بشود. از این رو سزاوار است حداقل فاصله میان دو فرزند حدود سه سال باشد.

3. شکل گیری حس اعتماد در کودکان

اریکسون، یکی از روان شناسان مشهور غربی، اعتقاد دارد که مراحل رشد روانی انسان ها به هشت مرحله تقسیم می شود. یکی از پایه ای ترین و مهم ترین مراحل رشد روانی، مرحله اول یعنی مرحله «اعتماد اساسی در برابر بی اعتمادی» است که در دو سال اول زندگی به وجود می آید.

مراد او از اعتماد این است که کودک از طریق وسایل، ابزار، امکانات و شرایط عاطفی روانی که برایش ایجاد می شود، این مرحله را با موفقیت طی می کند. در این صورت، کودک به طور عمده و دایم در جست و جوی آرامش است. اگر چنانچه نیازهای جسمانی، روانی، عاطفی او ارضا شود و مورد نوازش و محبت اطرافیان به ویژه مادر قرار بگیرد، به این نتیجه می رسد که دنیا محل امن و قابل اعتماد است. اگر چنانچه در محیطی نامناسب قرار گیرد، رشد هیجانی و عاطفی او تهدید شود و یا با او بدرفتاری شده و ترس و وحشت بر او حاکم گردد، احساس بی اعتمادی و ناایمنی روانی در او پدید می آید. مانع رشد بهنجار کودک می شود.[ همان، ص128؛ ناصر بی ریا و همکاران، روان شناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، ج2، ص779ـ780).] از این رو اگر فرزند بعدی با فاصله کمتر از دو سال به دنیا آید حسّ رقابت، احساس ناایمنی و… به کودک آسیب می رساند.

4. تحولات اساسی تولد تا دو سالگی

دو سال اول زندگی به دلیل تحولات سریع و رشد ابعاد مختلف در انسان، دارای اهمیتی مضاعف است. در این دوره از زندگی، رشد جسمانی، عصبی، ذهنی، شناختی و… سرعت بیشتر نسبت به سایر دوره ها دارد.

ـ وزن کودک در دو سال اول زندگی حدود چهار برابر افزایش پیدا می کند و قد او نیز دو برابر می شود.

ـ رشد دندان ها در این دو سال اتفاق می افتد و کمبود تغذیه کودک به ویژه کمبود شیر، موجب ناهنجاری هایی در تشکیل و رشد مینا و نسوج دندان می شود و رشد آنها را با مشکل رو به رو می کند.

ـ رشد مهارت های حرکتی مثل نشستن، خزیدن، ایستادن و راه رفتن در این دوره است.

ـ ادراکات حسی و شناختی مثل حس بویایی، شنوایی و لامسه، در این دوره رشد چشم گیری دارند.

ـ رشد مغز و سلول های عصبی در دوره نوباوگی و نوپایی با سرعت حیرت انگیزی رخ می دهد.

ـ توان مندی ذهنی و عصبی کودک، افزایش پیدا می کند.

علاوه بر سرعت رشد ذهنی و جسمانی کودک در دو سال اول زندگی، رشد عاطفی و اجتماعی او نیز در این دوره، قابل توجه است.[ سوسن سیف و همکاران، روان شناسی رشد1، ص193ـ194.] از این رو رعایت حداقل 2 تا 4 سال فاصله سنی میان بچه ها این شرایط را بهتر فراهم می آورد.

نکته ای که لازم است در اینجا به آن پرداخته شود این است که اگر فاصله بین دو فرزند، از سه سال بیشتر شود، چه اتفاقی می افتد؟ در جواب باید گفت اگر فاصله فرزندان زیاد باشد، احتمال انس و الفت و دوستی فرزندان با یکدیگر به دلیل فاصله زیاد، مشکل خواهد بود.

علاوه بر این، به دلیل محدود بودن زمان بهینه بارداری (18 تا 35سالگی) ممکن است زمینه تولد فرزندان بیشتر، از بین برود و خانواده با کم فرزندی مواجه شود. بنابراین پدر و مادر با توجه به تصمیمی که در خصوص تعداد فرزندان دارند خوب است برنامه ریزی را طوری انجام دهند که تا قبل از سن 35 سالگی به تعداد دل خواه خود صاحب فرزند شوند.