قبل از پاسخگویی به سؤال مورد نظر شایسته است به این نکته اشاره گردد که منظور ما از «دوران نامزدی»[ عامّه مردم تعبیر دوران نامزدی را برای فاصله زمانی عقد دائم تا عروسی به کار می برند؛ در حالی که در حقوق مدنی ایران، نامزدی زمانی است که مرد از زنی خواستگاری می کند تا بعد با او ازدواج کند و زن موافقت می کند.]، فاصله بین عقد و عروسی است؛ یعنی، عقد صورت گرفته باشد و پسر و دختر به یکدیگر محرم شده اند. یا اگر طرفین برای عقد دائم آمادگی ندارند و می خواهند در فرصت و مناسبتی خاص و با برپایی جشن، زندگی مستقل خود را شروع کنند، با خواندن عقد موقت به یکدیگر محرم می شوند تا زمان مناسب برای عقد دائم فراهم شود.

باید دانست؛ ازدواج مراحلی دارد که اگر در هر مرحله ای براساس شناخت و آگاهی، سنجیده گام بردارید به خوبی از آن مرحله عبور کرده و به تدریج آماده زندگی مشترک خواهید شد.

در مرحله خواستگاری شما یک شناخت اجمالی نسبت به یکدیگر پیدا کردید و بر اساس آن تصمیم گرفتید با هم ازدواج کنید، یعنی همدیگر را پسندیدید؛ امّا با توجّه به این که انسان موجودی پیچیده و دارای ابعاد گوناگونی است و به لحاظ شخصیتی از ویژگی های خاصی برخوردار است، لازم است در دوران عقد شناخت و آگاهی خود را نسبت به روحیات یکدیگر کامل تر کنید تا برای زندگی مشترک از آمادگی های لازم برخوردار شوید؛ زیرا شناخت در دوره قبل از عقد برای انتخاب بود و شناخت در دوران عقد به دلیل عدم وجود محدودیت های دوره قبل برای تفاهم بیشتر زوجین جهت سازگاری افزون تر در زندگی مشترک است.

اگر در پی آن هستید که «دوران نامزدی» شما به دور از اختلاف باشد و در آرامش و موفقیت های زندگی مشترکتان تأثیر عمیقی داشته باشد، به راهکارهای زیر توجه کنید:

1. ملاقات های صمیمانه

دختر و پسری که قصد دیدار یکدیگر در دوران عقد را دارند، با ظاهری آراسته هم دیگر را ملاقات کنند. یعنی آقایان، اصلاح به موقع موهای سر، شانه زدن موها و مرتب کردن آنها، تمیز بودن لباس ها، استفاده از عطر مناسب و مورد علاقه همسر و… را از خاطر نبرده، دختران نیز سعی کنند در موقع ملاقات با همسر به سر و وضع خویش توجه نموده، علاوه بر استفاده از عطر و آرایش مناسب برای افزایش زیبایی از لباسی استفاده کنند که بیشتر برازنده آنهاست تا بر جذابیّت خود برای همسر بیفزایند.

همچنین یکی از موضوعات مهمی که دختر و پسر در ملاقات ها درصدد کشف آن هستند درجه محبّت و علاقه همسر نسبت به خود می باشد؛ بنابراین، بر زن و شوهر لازم است که مراتب عشق و علاقه خود را نسبت به همسر ابراز داشته و از گفتن هر کلمه یا انجام هر عمل دلسردکننده ای که بوی کم محبّتی از آن استشمام می شود، خودداری نمایند.

البتّه رعایت متانت و وقار در معاشرت ها و پرهیز از شوخی ها و حرکات سبک و زشت نیز از جمله آدابی است که سزاوار است در این ملاقات ها مورد توجّه همسران قرار گیرد.

2. بها دادن به احساسات و عواطف یکدیگر

معمولاً خاطرات تلخ و شیرین دوران نامزدی، گاهی تا آخر عمر در ذهن طرفین باقی مانده و در زندگی آینده شان تأثیر می گذارد؛ بنابراین شایسته است که دختر و پسر در دوران نامزدی مواظب عواطف، احساسات و شخصیت یکدیگر باشند.

هرگونه سرسنگینی، بی اعتنایی و خدای ناکرده تکبّر در مقابل عواطف و احساسات نامزد ممکن است باعث جریحه دار شدن عواطف وی گشته، کار را به جایی برساند که وی کینه همسرش را به دل گرفته و این مسئله لطمه های سنگینی بر زندگی مشترک وارد سازد.

3. هدیه دادن

هدیه نامزد نشانه توجّه و محبّت اوست و اثر زیادی بر همسرش خواهد داشت؛ زیرا به طور ناخودآگاه مهر و محبّت وی را در دل همسرش جای داده و به عنوان عاملی مهم در ایجاد ارتباط صحیح باعث همگرایی آنها نسبت به یکدیگر خواهد شد.

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در این زمینه می فرماید: «مردی که وارد بازار شود و هدیه ای برای خانواده اش بخرد، اجر و پاداش او برابر کسی است که نیازهای نیازمندان را برآورد».[ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج21، ص 515.]

البتّه لازم نیست که هدیه گران قیمت باشد، بلکه شایسته است هدیه هر چند که اندک است زیبا و مورد علاقه طرف مقابل باشد و مهم تر آن که با ظرافت داده شود؛ زیرا هدیه دادن ظرافت و سلیقه خاصی را می طلبد. به عنوان مثال همراه با نگارش جمله «دوستت دارم» یا جمله ای شبیه آن باشد.

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «دل به نوشته اعتماد می کند و آرام می گیرد».[ کلینی، کافی، ج1، ص 52.]

برای رسیدن به شناخت بیشتر در این دوران طلایی می توان با یکدیگر به مسافرت کوتاه رفت؛ زیرا در مسافرت جنبه های مثبت و منفی اخلاق انسان به طور ناخودآگاه بروز کرده و زمینه شناخت بیشتر فراهم می شود.

آسیب های دوران نامزدی

در دوران عقد آسیب هایی وجود دارد که اگر با آنها مقابله نشود، پایه های زندگی مشترک را سست خواهد کرد. برخی از این آسیب ها عبارتند از:

1. مقایسه های ناشایست

یکی از آفت ها و عوامل مهم دل سردی و نارضایتی در روابط همسران، مقایسه کردن همسر و نامزد خود با دختران و پسران دیگر و گاهی خواستگاران دیگر است. در این مقایسه ها چه بسا طرفین به این نتیجه می رسند که دیگران از همسرشان بهتر هستند. در حالی که این برداشت به خاطر ظاهربینی و عدم اطلاع از عیب های دیگران و عدم آشنایی با زیبایی های اخلاقی، خلقی، جسمانی، اجتماعی و… همسرشان است.

اگر همسران، خواهان آرامش و رضایت خاطر هستند، باید دست از این مقایسه و مطرح کردن این گونه مسایل بردارند. این گونه مسایل زیان بار معمولاً به دلیل چشم چرانی مرد یا حساسیت زن به وجود می آید. فردی که هر روز به صدها دختر و پسر چشم می دوزد و آنها را با لباس های رنگارنگ و اندام های متفاوت مشاهده می کند. به طور معمول در ذهنش این مقایسه انجام می شود که همسر من آن شرایط و ویژگی ها را ندارد!! در آموزه های دینی برای جلوگیری از هوس های شیطانی و آسیب زا، به مردان و زنان توصیه شده تا چشمان خود را از نامحرم ببندند و به آنها نگاه آلوده نداشته باشند.

امام صادق (علیه السلام)، درباره پیامدهای ناپسند و مشکل آفرین نگاه حرام می فرمایند: «نگاه حرام، تیری مسموم از تیرهای شیطان است و چه بسا یک نگاه، حسرت و اندوهی طولانی به دنبال داشته باشد».[ الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج 20، ص 191.]

2. انتظارات بی جا

متأسفانه گاهی مشاهده می شود که دختر و پسر توقعات بیجایی از هم دارند و بارهای سنگینی را بر هم تحمیل و این دوران شیرین را تلخ می نمایند. این توقعات به طور معمول برخاسته از نگاه سطحی به زندگی است و هر عقل سلیمی آن را ناپسند می داند و حتماً از آن باید پرهیز کرد. اگر بزرگ ترها چنین مسایلی را پیش آورند، دختر و پسر باید هوای همدیگر را داشته باشند و علاوه بر اینکه نباید وارد این امور واهی شوند، لازم است از یکدیگر دفاع کنند و هر کدام نگذارند بر دیگری فشار وارد شود.

3. دخالت های بی جا

جوانانی را مشاهده کرده ایم که دوران شیرین نامزدی و کانون باصفای زندگی شان و قلب های پر از محبتشان، به خاطر دخالت های بی جای اطرافیان، به تلخی و سردی و کدورت کشیده شده است! زوج های جوان باید همیشه مراقب این افراد باشند و زندگی شیرین خود را از «نیش زهرآگین» آنان محفوظ و مصون نگه دارند و هوشیار و مواظب باشند که ممکن است این «افراد» در قیافه «دلسوز و خیرخواه» نیز ظاهر شوند! بهترین راه مقابله با این گونه افراد آن است که در ظاهر سری تکان داده و بگذریم و سعی شود بدون ناراحتی آنها صورت مسئله را تغییر دهیم و همچنان به همدلی و صمیمیت یکدیگر پایبند باشید البته برای موفقیت در این مرحله «هوشیاری دختر و پسر» لازم است.

4. رعایت نکردن احترام پدر و مادر

بعضی دختر و پسرها، پس از اینکه همسر و مونس خود را یافتند، پدر و مادر را فراموش می کنند و یا به آنان کم توجه می شوند و گاهی نسبت به آنان بی ادبی می کنند. گاهی مادر پسر، پس از آوردن عروس و حتی به محض نامزدی و عقد، احساس می کند پسرش دیگر آن علاقه و توجه سابق را به او ندارد! و این برایش بسیار سنگین و سخت است و گاهی از عهده تحملش خارج می شود. آن گاه است که ناراحتی و دعوا برپا می کند.

همسران جوان بایستی مراعات حال پدر و مادر دو طرف را بکنند. به طوری که پدر و مادر همسر را نیز همانند پدر و مادر خود بدانند و توجه داشته باشند که احترام به پدر و مادر همسر، محبت و سازگاری بیشتر همسر را به ارمغان می آورد و او نیز به پدر و مادر شما احترام می گزارد و این گونه دور تصاعدی محبت بالا می گیرد. اما اگر این روش انتخاب نشود دور نزولی زندگی شروع می شود و با تلخی و نگرانی پسر و دختر همراه خواهد بود. بنابراین نباید والدین را فدای همسر کرد و یا همسر فدای والدین شود.

اگر عروس و داماد، به همه جوانب امور توجه داشته باشند و حق هر کس را به جای خود رعایت کنند، بسیاری از این نزاع ها و کشمکش ها میان والدین و عروس و داماد به وجود نمی آید. عروس و داماد باید توجه داشته باشند که پدر و مادر، سال ها زحمت کشیده اند و آنان را با سختی ها و خون دل خوردن ها بزرگ کرده اند، اکنون انصاف نیست که به آنان بی مهری کنند. ناراحت کردن پدر و مادر، نارضایتی خداوند را به دنبال دارد و نارضایتی خدا، لطمه های سنگینی به زندگی خانوادگی وارد می کند و موجب عذاب آخرت نیز می شود. پدران و مادران، مایه برکت زندگی فرزندانند. نباید این سرمایه ارزنده را از دست داد. پدر و مادرها هرگز بدبختی و ناراحتی عزیزانشان را نمی خواهند. آنان خواهان سعادت و خوشبختی فرزندانشان هستند.

پسر و دختر خوب است قدر نعمت پدر و مادر را بدانند. انصاف نیست الان که به هم رسیده اند، آنان را رنجیده خاطر کنند. جوانان فراوانی را مشاهده کرده ایم که پس از بچه دار شدن و تحمل مقداری زحمت بچه ها، تازه متوجه ارزش پدر و مادر خود شده و فهمیده اند که آنان چقدر برایشان زحمت کشیده و رنج برده اند! با اینکه می دانیم امکانات رفاهی امروز، خیلی بیشتر و بهتر از قبل است و پدران و مادران ما، با سختی های زیادتری ما را پرورش داده اند. پس حق هر کس را به جای خود ادا کنید. بی توجهی و اهانت به هیچ کدام روا نیست. کاری نکنید که به تأسف و پشیمانی در آینده دچار شوید و آنگاه بیدار شوید که دیگر پدر و مادر خفته اند!! و دیگر کاری از دستتان برنمی آید.

5. زیاده روی در رفت و آمدها

رابطه دختر و پسر و خانواده هایشان در این دوران، باید گرم و صمیمی باشد؛ اما به افراط و زیاده روی کشیده نشود. «اعتدال» در هر کاری پسندیده است و «افراط» ناپسند.

اگر رفت و آمدها و مهمانی ها زیاد شود، دو طرف خسته می شوند و این خستگی به محبت ها لطمه می زند؛ به خصوص اگر این دوران، طولانی بشود. بسیار پیش می آید که جوانان می پرسند: «در دوران نامزدی و فاصله بین عقد و عروسی، چقدر باید رفت و آمد کرد؟ چند روز یکبار؟ هر هفته چندبار؟…»

در جواب می گوییم: اندازه معین و استانداردی ندارد، بلکه باید ببینید زمینه چقدر مهیا است و پذیرش چه اندازه می باشد. نه آنقدر کم که دل سردی بیاورد و نه آن قدر زیاد که خستگی آور شود. نه تکبر و سرسنگینی و بی اعتنایی و نه زیاده روی و سبک کردن خود و به زحمت انداختن دیگران. «اندازه نگه دار که اندازه نکوست».

6. خاطرات ناخوشایند

ممکن است در طول دوران قبل از عقد، کدورت ها و ناراحتی هایی پیش بیاید و خطاهایی از طرفین سر بزند و یا در هنگام خواستگاری و بله برون و تعیین مهریه و شرایط ازدواج و مهمانی ها، ممکن است کدورت هایی پیش آمده و مسائلی بین دو خانواده ردّ و بدل شده باشد و بعضی از بزرگ ترها و اطرافیان و یا خود دختر و پسر، حرف های دل سرد کننده ای زده باشند. این کدورت ها، نباید به بعد از عقد سرایت کند. با خواندن عقد، همه این ناراحتی ها باید برطرف گردد و به دوران پس از عقد کشیده نشود. اگر به کسی بی احترامی شده و یا خیال می کند به او توهینی شده است، باید به خاطر خدا ببخشد. اکنون که به سلامتی، این دو جوان زندگی مشترکشان را آغاز کرده اند، بزرگترها و افراد دو خانواده باید ناراحتی ها را به بزرگی خودشان ببخشند و فراموش کنند و هرگز در صدد تلافی و تجدید ناراحتی ها بر نیایند. عروس و داماد نیز هرگز درباره آن دل خوری ها، حرفی نزنند. مطرح کردن خاطرات ناخوشایند، نشانه عدم رشد و ناپختگی طرفین است و باعث کم شدن محبت میان همسران می شود و گاهی لطمه های سنگینی بر پیکره زندگی نو پا وارد می کند و صفا و صمیمیت را خدشه دار می کند.

7. یادآوری خاطرخواهان قبلی

بعضی از عروس و دامادها و بستگانشان برای عزیز کردن خود و یا برای جبران عقده های حقارتشان و یا به هر انگیزه دیگر، از خواستگاران و خاطرخواهان فراوان سابق خود، نزد یکدیگر سخن می گویند و معمولاً تعدادشان را چندین برابر واقعی اش افزایش می دهند و آنان را به رخ همدیگر می کشند! در حالی که مطرح کردن این نوع خاطرات و به رخ کشیدن ها، بیشتر غرور و یا تحقیر را به دنبال دارد و گاهی به تحریک غیرت مرد و یا احساسات زن می انجامد و موجب بدبینی و سوء برداشت می شود. به همین جهت این نوع خاطرات گذشته باید پس از ازدواج از صحنه ذهن پاک کرد و به زبان نیاورد.

8. طولانی شدن دوره نامزدی

برخی از مشکلات ناشی از طولانی شدن بیش از حدّ دوران عقد عبارت است از:

– فشارهای روانی که از ناحیه اطرافیان متوجه همسران می شود و درباره تأخیر عروسی و معطّلی آن به گفت و گو می پردازند.

ـ محدودیت های تأمین عواطف و احساسات یکدیگر و اختلال در وضعیت جسمی و روانی دوطرف.

– احساس بلاتکلیفی برای دختران و اینکه با وجود داشتن همسر هنوز در خانه والدین زندگی می کنند.

– خسته شدن والدین دختر و پسر از رفت و آمد زیاد و مکرر داماد و مسایلی که پیش می آید.

– بدآموزی های اخلاقی و تربیتی که گاهی متوجه برادران و خواهران عروس می شود.

گاهی ممکن است این ارتباط ها فراتر رفته و زمینه اختلافات جدی را به دنبال داشته باشد. لذا توصیه ما این است که مدت نامزدی در ازدواج فامیلی بین سه تا شش ماه و در ازدواج با غریبه، تا نه ماه باشد. البته باید توجه داشت برای دانشجویانی که به دلیل شرایط درسی نمی توانند عروسی کنند، ممکن است دوران عقد مدتی طولانی شود، لکن با رعایت ادب و تأمین نظر خانواده ها و لحاظ شرایط خاص خود، قدری ارتباط ها متفاوت باشد.