الف ) زیارت«زیارت از ریشه ی زَور است. اصل این واژه به معنای میل و عدول از چیزی است. زائر را از آن جهت زائر می گویند که وقتی به زیارت تو می آید از غیر تو عدول می کند و رو بر می گرداند.زائر حقیقی از غیر مزور (زیارت شده) جدا گشته و به سوی او رو می آورد؛ این جدا شدن تنها نباید ظاهری و مادی باشد بدین معنا که فقط از محیط زندگی خود جدا شده، به سوی محبوب حرکت کنیم؛ بلکه باید قلب را از ماسوای مزور، جدا کرده و از هر چه دوست ندارد رو بر گردانده، به سوی او رو کنیم.اصل زیارت، توجه به مقام مزور، تأمل در متن زیارت نامه و تلاش در تهذیب و تزکیه نفس، می تواند در ایجاد سنخیت و تتمیم و تکمیل آن کمک کند.» (1)رفتن به مشاهد مشرفه از جمله حرم شریف امام حسین علیه السلام از توفیقاتی است که خداوند به شما دوست عزیز عنایت کرده است؛ منتهی باید توجه داشت که زائر، در طول زندگی با پرهیز از آنچه که موجب ناخشنودی مزور است اجتناب و به آنچه مایه ی رضایت اوست عمل کند.لازمه ی این حالت این است که وقتی انسان به زیارت یکی از ائمه ی اطهار (علیهم السلام) می رود، به خود تلقین کند و باور داشته باشد که آن امام معصوم، زنده، حی و ناظر بر اعمال تک تک زائران است و مهمترین نکته اینکه او از درون وجود ما آگاه است و بر همه ی زوایای وجودی ما احاطه داشته، آنرا می بینند.زیارت، یعنی در مقابل آینه قرار گرفتن و عیبهای خویش را جستجو کردن و خود را همچون آینه شفاف و زلال کردن.زیارت به معنای تجلیل و تکریم مزور، بخاطر داشتن صفات و کمالات عالی و قصد همرنگ و هم سنخ شدن با آن وجود نورانی است.کسب معرفت و شناخت نسبت به امام، از جمله نکات مهمی است که می بایست در زیارت رعایت شود.این معرفت به دو صورت حاصل می شود:
1– اینکه نسبت به مقام و منزلت امام شناخت پیدا کنیم. بدانیم که او واسطه ی فیض است؛ در همه ی زوایای زندگی ما حضور دارد و خلیفه ی الهی است و… لذا بهترین زیارت نامه ای که این شناخت را در حد اعلی به ما میدهد، زیارت جامعه ی کبیره است.برخی از بزرگان بر خود واجب کرده بودند، هر شب زیارت جامعه ی کبیره را بخوانند. البته خواندن با توجه و دقت به مضامین زیارت نامه، بهره و ثمره ی مثبت میدهد.
2– حرکت قدم به قدم در پشت سر امام و الگو قرار دادن امام، نسبت به تمامی حرکات و سکنات زندگی؛ نه جلوتر از آنها حرکت کنیم، که در این صورت گمراهیم؛ نه از آنها عقب بمانیم تا گرگها ی هوا و هوس، پاره پاره مان کنند؛ بلکه قدم به قدم پشت سر آنها حرکت کنیم؛ «فالراغب عنکم مارق و اللازم لکم لاحق و المقصر فی حقکم زاهق» (2)به فرموده ی بزرگان: «چنین آگاهی و معرفت به مقام و منزلت امام می تواند زمینه ی اطاعت و تسلیم در مقابل اوامر و نواهی مزور، را – که همان فرمان خداست – فراهم کند.
امام صادق (علیه السلام) از فضیلت زیارت عارفانه ی امام رضا (علیه السلام) سخن گفت. حمزة بن حمران پرسید: قربانت گردم منظور از معرفت حق او چیست؟ فرمود: این که بداند او واجب الا طاعة، غریب و شهید است [و برای تبلیغ دین، هدایت مردم و پایداری و استقامت در راه حق غریبانه به شهادت رسیده است.] » (3)وقتی ما با یقین و معرفت به «واجب الاطاعه بودن امام»، او را زیارت کنیم، بنابراین از دستوراتش اطاعت و از نواهی او دوری و اجتناب می کنیم.لذا زائر با معرفت، پس از زیارت، به عهد و میثاقهایی که با امامش بسته، عمل می کند و بدین ترتیب گام به گام به او نزدیک می شود؛ چرا که می داند امام به گردن او حقوقی دارد.

ب ) رعایت آداب زیارت
عالم بزرگ شیخ بهایى، جامع ترین شیوه ورود به حرم مقدس را ارائه کرده است و به 21 نکته براى زیارت اشاره دارد:1. پیش از دخول به روضه، غسل کند.2. تا داخل شدن با طهارت باشد.3. جامه نو پاک پوشد و بر در مشهد بایستد و دعاى منقول بخواند و اذن دخول بطلبد پس اگر در آن حال او را رقّت بهم رسد داخل شود و الاّ انتظار بکشد که هر گاه رقّت بهم رسد داخل شود.4. با خضوع و خشوع داخل شود و در حین دخول پاى راست را مقدّم دارد و در وقت بیرون آمدن پاى چپ را.5. خود را به ضریح بچسباند. بعضى توهّم کرده اند که دور ایستادن بهتر است و این غلط است چه در احادیث وارد شده که بر ضریح تکیه باید کرد و بوسیدن ضریح جایز است و در بوسیدن آستان ها حدیثى وارد نشده و بعضى از مجتهدین امامیّه برآنند که جایز است.6. زیارت را رو به ضریح مطهر بخواند.7. زیارت به طریق منقول بنماید، و قول السّلام علیک کافیست و بعضى از مجتهدین حاضر شدن در آنجا را کافى مى دانند.8. جانب راست روى خود را بر ضریح بنهد و در وقت فارغ شدن از زیارت دعا کند.9. جانب چپ روى خود را بر ضریح بنهد و از خداى تعالى بحقّ او و بحقّ صاحب قبر سؤال و درخواست کند که او را از اهل بهشت بگرداند به شفاعت صاحب قبر و در دعا کردن و الحاح نمودن مبالغه کند.10. بر سر بالین (بالاى سر) آید و رو به قبله نموده و دعا کند.11. بعد از زیارت، دو رکعت نماز زیارت بخواند و اگر زیارت حضرت رسول صلّى اللَّه علیه و آله باشد سنت است که نماز زیارت را در میان منبر آن حضرت و قبر او گذارد و اگر زیارت حضرات ائمّه معصومین علیهم السّلام باشد در بالین سر باید گذارد و در این نماز رخصت از ائمّه علیهم السّلام وارد شده که رو به قبر مى توان کرد اگر چه مستلزم پشت بقبله کردن باشد امّا اگر چنان کند که رو به ضریح کند و پشت بقبله نکند (1) بهتر است.12. بعد از نماز زیارت دعاى منقول بخواند و آن چه به خاطرش رسد از امور دین و دنیا طلب نماید و دعا براى جمیع خلایق نمودن بهتر است چه آن به اجابت نزدیکتر است.13. در آن مکان تلاوت قرآن بنماید و ثواب آن را به صاحب ضریح هدیه کند چه نفع آن باز به او مى رسد و سبب تعظیم صاحب قبر است.14. در جمیع احوال و به حسب استطاعت ، احضار قلب داشته باشد، و از جمیع گناهان توبه کند.15. بر خدمتکاران، نگاهبانان و محتاجان آن مقام، تصدّق نماید، چه ثواب تصدّق در آن مقام مضاعف مى شود.16. خدمتکاران، نگاهبانان و محتاجان آن مقام را تعظیم نماید، چه فى الحقیقه تعظیم ایشان تعظیم صاحب قبر است.17. هر گاه از زیارت برگردد، تا در آن شهر است باز به زیارت رود.18. آن که هر گاه رفتن او نزدیک آید، وداع به دعاى منقول کند.19. از خداى تعالى، عود و بازگشت بدان مقام را سؤال کند.20. در وقت بیرون آمدن از آن مقام، روى به ضریح کرده، پس پس و عقب عقب بیرون آید.21. زود از آن مقام بیرون رود، چه حرمت و تعظیم در آن بیشتر است و اشتیاق باز آمدن زودتر بهم مى رسد.(1)بعد از بازگشت نیز باید با امامی که او را زیارت کرده اید عهد و پیمان ببندید که هرگز سراغ گناه نروید و واجبات خود را به موقع و با کیفیتی عالی به جا بیاورید. هر روز صبح که از خواب بیدار می شوید تجدید پیمان کرده ودر طول روز مراقب اعمال خود باشید و نهایتا شب موقع خواب یا زودتر از آن از خود حساب بکشید. اگر توانسته بودید عهدی که با امام بسته بودید به آن پایبند باشید خدا را شکر کرده و خود را تشویق کنید ولی اگر خدایی ناکرده عهد خود را شکسته بودید استغفار کرده و خود را تنبیه کنید.

ج ) ثواب زیارت امام حسین علیه السلام
به نظر مناسب است در این زمینه به برخی برکات، آثار، فضائل و ثوابهاى کلان و پاداشهاى عظیم که در روایات ائمه (علیهم السلام)، برای زیارت امام حسین (علیه السلام) نقل شده اشاره کنیم.
ا . نبرد در رکاب رسول خدا (ص ) و پاداش شهیدان
امام صادق(علیه السلام) در روایتى، براى زیارت حسین بن على، ثوابى همچون پاداش نبرد در رکاب پیامبر و امام عادل بیان مى کند. (1) در جاى دیگر، پاداشى همچون اجر شهیدان ( بدر) را نوید مى دهد. (2) و در احادیث بسیارى، ثواب حج و عمره مکرر رابراى آن بر مى شمارد.
2 . آزاد کردن هزار بنده
در سخنى، امام صادق(علیه السلام) براى کسى که به زیارت حسین برود، با این خصوصیت که نسبت به حق آن حضرت، معرفت و شناخت داشته باشد ( عارفا بحقه ) پاداش آزاد کردن هزار برده، و آماده کردن هزار اسب براى مجاهدان راه خدا را بشارت داده است.(3) و با تعبیرات دیگر، پاداشهایى کمتر و بیشتر نقل شده است.
3 . ورود به بهشت بدون حساب
در روایتی از امام صادق ع آمد هاست : « مَنْ أَتَاهُ شَوْقاً إِلَیْهِ وَ حُبّاً لِرَسُولِ اللَّهِ وَ حُبّاً لِفَاطِمَةَ وَ حُبّاً لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ص أَقْعَدَهُ اللَّهُ عَلَى مَوَائِدِ الْجَنَّةِ یَأْکُلُ مَعَهُمْ وَ النَّاسُ فِی الْحِسَاب »
کسى که به خاطر شوق به آن حضرت و محبّت به رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم و فاطمه سلام اللَّه علیها و حبّ به امیر المؤمنین صلوات اللَّه و سلامه علیهم اجمعین حضرتش( امام حسین ع ) را زیارت کند خداوند او را بر سر سفره هاى بهشتى نشانده که با آن سروران هم غذا باشد در حالى که مردم در حساب مى باشند. (کامل الزیارات ص 137 باب 52 )
از عبارت آخر این روایت می توان ورود به بهشت بدون حساب را استفاده نمود .
4 . امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمود: به درستی که چون شخصی به قصد زیارت حسین ـ علیه السلام ـ از خانه اش خارج شود، در همان قدم اول گناهانش آمرزیده می‌‌شود، سپس پیوسته با هر قدم پاک و پیراسته می‌‌شود تا نزد قبر برسد. (شیخ صدوق، کامل زیارات، (منتخب با ترجمه)، ص 294)
5 . امام موسی کاظم ـ علیه السلام ـ فرمود: کمترین ثوابی که نصیب زایر حسین ـ علیه السّلام ـ در کنار شط فرات می‌‌شود، در صورتی که با معرفت به حق و حرمت و ولایت او همراه باشد، این است که گناهان گذشته و آینده اش آمرزیده می‌‌شود. (همان، ص 296.)

د ) راز این همه ثواب چیست؟
مى دانیم که هر عمل، با توجه به اینکه در چه زمانى، در چه مکانى، و در چه شرایطى و از سوى چه کسى و با چه انگیزه و هدفى و با چه میزان رشد و آگاهى و بصیرت، انجام بگیرد، ارزشهاى متفاوت و تأثیراتى مختلف پیدا مى کند. مرحوم علامه مجلسى، در بیان رمز این اختلاف پاداشها و گوناگونى تعبیرها در ثواب آن، مى گوید:
« … شاید اختلاف این اخبار، در اندازه ارزش و فضیلت و ثواب زیارت را بتوان بر اختلاف اشخاص و عملها، و نیز، کم و زیادى ترس در راه زیارت، یا دورى و نزدیکى مسافت و … حمل کرد. زیرا هر عمل نیکى، نسبت به اختلاف مراتب اخلاص و شناخت و تقوا و دیگر شرایطى که موجب کمال یک عمل است، داراى ثواب و ارزشهاى متفاوت مى شود. علاوه بر اینکه در بسیارى از احادیث، امامان، طبق درک و شعور و اندازه ایمان و ظرفیت و گنجایش فکرى طرف، سخن مى گفتند…».(4) آنچه مسلم است، زیارت کربلا، همیشه آزاده نبوده، بلکه همراه با گرفتاریها و محدودیتهایى بوده است که موجب دشوارى زیارت مى گشته است ولى ائمه، براى همین شرایط هم، تکلیف را ساقط ندانسته و به زیارت امام حسین(علیه السلام) دستور مى دادند.

پی نوشتها :
(1) علامه جوادی آملی / ادب فنای مقربان / ج 1 / ص 23پ
(2) زیارت جامعه کبیره
(3) علامه جوادی آملی / فنای مقربان / ج 1 / ص 47
(4) نهج البلاغه / خطبه ی 34 بند 9 و 10