سوء ظن به عنوان یک اصل و قاعده کلی مذموم است ولی موارد استثنایی دارد که عبارتند از:
1ـ هرگاه فساد در محیطی به صورت یک خوی غالب در آید و آلودگان غلبه پیدا کنند. امام علی(ع) می فرماید: هرگاه صلاح و دوستی بر زمان و اهلش غالب شود سپس کسی نسبت به دیگری که گناهی از او آشکار نشده سوء ظن پیدا کند ظلم کرده است و هرگاه فساد بر زمان و اهلش چیره گردد. در این حال کسی به دیگری حسن ظن پیدا کند خود را فریب داده است.(1) «پس در محیط های فاسد اصل را باید بر سوء ظن گذاشت. البته نه به معنی این که انسان چیزی را ندانسته به کسی نسبت دهد بلکه در چنین زمانی باید احتیاط را از دست ندهد مبادا گرفتار زیان های جبران ناپذیر شود».(2)
2ـ در مسایل امنیتی و اطلاعاتی که به سرنوشت جامعه مربوط است نمی توان با خوش بینی به هر حرکتی در جامعه نگاه کرد بلکه باید در آن جا حسن ظن را کنار گذاشت و تمام حرکات مشکوک را زیر نظر گرفت.
3ـ در برابر دشمنان نیز نباید حسن ظن داشت بلکه باید احتمال داد ممکن است دشمن دم از صلح و دوستی و محبت زند ولی هدف او مکر و فریب باشد. امام علی(ع) به مالک اشتر فرمود: هنگامی که با دشمنت پیمان صلح بستی کاملاً از او بر حذر باش زیرا دشمن گاه نزدیک می شود تا طرف را غافل گیر کند. بنابراین در چنین شرایطی احتیاط را از دست نده و دور اندیش باش.(3)
—————————————————————————————————————-
پی نوشت ها:
1. نهج البلاغه: قصار 110.
2. مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 345.
3. نهج البلاغه، نامه 53.