خیر یکی نیستند این دو بزرگوار از تربیت شدگان مکتب حضرت زهرا (س) هستند و زمان حضور آنها در خانواده اهل‌بیت فرق می‌کند. فضه، اصالتاُ از اهالی نوبیه بود.[۱] نوبیه شهری است در جنوب سودان[۲] یا جنوب مصر و شرق نیل.[۳] برخی او را هندی [۴] و برخی دیگر دختر پادشاه هند معرفی‌اش کرده‌اند.[۵]فضه، کنیز حضرت زهرا(س) بود.[۶] پس از نزول آیه «فقل لهم قولا میسورا»، پیامبر(ص) وی را به خانه حضرت زهرا(س) فرستاد و او را فضه نامید.[۷]حضرت فاطمه (س) کارهای خانه را بین خود و فضه تقسیم کرد؛ یک روز خود و یک روز فضه کارها را انجام می‌داد.[۸]او در ماجرای بیماری حسنین، که علی(ع) و فاطمه(س) نذر کردند در صورت بهبودی آنان سه روز روزه بگیرند، با آنان همراه شد و چنین نذری کرد. آیات ۷ و ۸ سوره انسان درباره این ماجرا نازل شده است.[۹]
اسماء بنت عمیس بن معد (یا نعمان) بن تیم بن حارث…. نام مادر اسماء را «خوله» یا «هند» دختر عوف بن زهیر الحارث بن حماطه بن جرشی گفته اند. نسب اسماء از طرف پدر و مادر به قبایل یمنی می رسد، ولی برخی خثعم که از اجداد اوست را از قبایل ملحق به عدنانیان دانسته اند. اگر این قول صحیح باشد می توان او را جزئی از خاندان بنی هاشم دانست.أسماء هشت یا نه خواهر از طرف مادر و شش خواهر از طرف پدر و مادر داشت که چهارتن از آنان در تاریخ شهرت دارند و رسول خدا(ص) درباره آنها می فرماید: أسماء بنت عمیس، سلمی، ام الفضل و میمونه، چهار خواهر مومنی (الأخوات المومنات) هستند که به سبب ایمان شان دوست داشته می شوند. میمونه دختر حارث بن کعب که افتخار همسری رسول خدا(ص) را داشت، در شمار خواهران مادری وی بود.أسماء بنت عمیس، همسر جعفربن ابی طالب؛ سلمی بنت عمیس، همسر حمزه بن عبدالمطلب؛ لبابه ام الفضل، همسر عباس بن عبدالمطلب؛ و میمونه ام المومنین، همسر نبی اکرم(ص) بود. از این رو، رسول خدا(ص) فرمود: هند مادر أسماء گرامی ترین زنان، از جهت دامادها است.در برخی منابع آمده است که أسماء، نخست با حمزه بن عبدالمطلب ازدواج کرد که حاصل آن دختری به نام «امه الله» یا «أمامه » بود و پس از او با شدادبن الهاد وصلت نمود که ثمره آن، دو پسر به نام های «عبدالله» و «عبدالرحمن» بود؛ در حالی که همان منابع، با تردید در ازدواج های مذکور، این طور آورده اند: حمزه و شداد با خواهر أسماء، سلمی بنت عمیس، ازدواج کرده اند نه با أسماء بنت عمیس. از این رو به نظر می رسد أسماء نخستین بار به همسری جعفربن ابی طالب درآمد.أسماء بنت عمیس پس از شهادت جعفربن ابی طالب با ابوبکر وصلت کرد. گزارش شده است که ابوبکر در سال هشتم، در زمان وقوع غزوه حنین، أسماء را به ازدواج خود درآورد. خانه ابوبکر در بیرون مدینه در سنح، محل سکونت زن اولش، حبیبه بنت خارجه، بود. او خانه ای نیز در مدینه داشت که أسماء در آن ساکن شد و ابوبکر چون به خلافت رسید در مدینه منزل گزید.حاصل ازدواج ابوبکر و أسماء، فرزندی به نام محمد بود. او در سال دهم هجری در حجه الوداع متولد و در خانه حضرت علی(ع) بزرگ شد و به منزله فرزندی برای او بود؛ همان گونه که محمد نیز او را به مثابه پدر خود می شناخت و برای هیچ کس فضیلتی چون او قائل نبود. برای همین، علی(ع) می فرمود: محمد پسر من از صلب ابوبکر است. محمدبن ابی بکر در جنگ های حضرت علی(ع) بر ضد مخالفانش، او را همراهی کرد؛ به ویژه در جنگ جمل که امیرمومنان(ع) را بر خواهرش، عایشه، ترجیح داد و در سپاه او جنگید. او در زمان خلافت امیرالمومنین(ع) به حکومت مصر انتخاب شد و در مصر به دست دشمنانش به شهادت رسید. خبر آن واقعه، برای مادرش أسماء بسیار دردناک بود .
پی‌نوشت:
1. حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۶۹۶؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۸۱.
2. طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۱۷۸.
3. ابن الوردی، ریاض السالکین، ج۴، ص۲۲۴.
4. مغنیه، الحسین و بطلة کربلاء، ص۲۸۷.
5. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۵۷۵؛ برسی، مشارق أنوار الیقین، ۱۴۱۹ق، ص۱۲۱.
6. حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۶۹۶؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۲۸۱.
7. تفسیر نور الثقلین، ج۳، ص۱۵۷.
8. انصاری، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء، ج ۱۷، ص۴۲۹.
9. درباره شرح ماجرا نک: حسون، اعلام النساء المؤمنات، ۱۳۷۹ش، ص۶۹۹-۷۰۰.