در رابطه با حرمت شراب گفتنی است که بیان احکام در صدر اسلام به صورت تدریجى بوده است. چون پذیرش لازم براى بیان دفعى وجود نداشته است. از همین رو در آیه 219 سوره بقره، یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما وَ یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ . از تو درباره شراب و قمار مى پرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ است و منافعى (مادّى) نیز براى مردم دارند. (ولى) گناه آن دو از سود آنها بزرگ تر است. (همچنین) از تو مى پرسند که چه انفاق کنند؟ بگو: افزون (بر نیاز خود را)، خداوند اینچنین آیات را براى شما روشن مى سازد تا شاید اندیشه کنید.ابتدا نفع و ضررهاى مسکرات و این که مضار آن بیشتر از منافع آن است بیان گردیده ، بعدا در آیه 90 سوره مائده حرمت آن به طور کلى بیان گردیده است. یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ.مائده/90 اى کسانى که ایمان آورده اید. همانا شراب و قمار و بت ها و تیرهاى قرعه، پلید و ازکارهاى شیطان است، پس از آنها بپرهیزید، تا رستگار شوید.تاریخچه تحریم شراب در اسلام : شراب خواری در میان اعراب به صورت گسترده ای رواج داشت به صورتی که عدم ایمان بعضی از مشرکان به خاطر تحریم شراب در اسلام دانسته شده است . نخستین آیه ای که در آن به بحث شرب خمر می پردازد ،آیه 67 سوره نحل است .که در آن ،آمده است : شما ای مردم ! از خرما و انگور هم مایه مست کننده و هم رزق نیکو به دست می آورید . قرآن برای نخستین بار گوشزد می کند که ساختن شراب از آن ها ، ارتزاق نیکو نیست ، بلکه « ارتزاق حسن »آن است ،که آن ها را به همان صورت انگور و خرما مصرف کنید . بنابر نظر صاحب تاریخ الخمیس ای آیه در مکه نازل شده است ، در حالی که آن روز حلال بوده و مسلمانان هم شراب می خورده اند . در آیه دوم که درباره تحریم مشروبات الکلی صادر شد چنین آمده است : « از حکم شراب و قمار از تو [ پیامبر ]سوال می کنند ، در پاسخ آنها بگو که اگر چه در قمار وشراب استفاده جزئی مادی است ،ضرر و گناه آنها بیشتر است .(آیه 219بقره) .مولف تاریخ الخمیس می گوید این آیه در شان عمر و حمزه و معاذ بن جبل نازل شد . بنابر گفته وی این به نزد پیامبر آمده و عرضه داشتند : ای رسول خدا در باره خمر و میسر که عقل و دارایی ما را برده اند به ما فتوی بده .[1] حتی عبدالرحمن بن عوف با این که این آیه نازل شده بود شرابی سر سفره حاضر کرد ، و حاضران پس از شراب نوشی به نماز ایستادند . یکی از آنها آیه را در نماز غلط خواند به طوری که معنی آیه دگرگون شد و به جای « لا اعبد ما تعبدون » ، یعنی ای مشرکان من بت های شما را نمی پرستم ، چنین خواند : « اعبد ما تعبدون » . این جریان ها مزاج ها را آماده کرد تا شرایط و اوضاع اجازه دهد که شراب لااقل در شرایط و حالات خاصی تحریم شود . از این رو صریحا اعلام شد که هیچ فرد مسلمان حق ندارد که با حالت مستی نماز بگزارد و این تشریع الهی با این آیه اعلام شد . « در حال مستی نماز نخوانید تا بدانید چه می گویید » (نساء آیه 44) . تاثیر این آیه به حدی بود که بسیاری از نوشیدن شراب خودداری کردند و می گفتند : چیزی که به نماز تان زیان می رساند ، باید مطلقا از برنامه زندگی حذف شود . با این حال گروه دیگری همچنان دست از کردار خود برنداشته بودند، حتی یک نفر از انصار با توجه به آیه یاد شده ، در ضیافتی که ترتیب داده بود ، میهمانان پس از صرف شراب به جان هم افتادند و سر و دست یکدیگر را شکستند ، سپس شکایت حضور رسول خدا آوردند . خلیفه دوم که تا آن روز شراب می خورد ، به گمان این که آیات گذشته برای تحریم شراب کافی نیست ، دست به دعا برداشت و گفت : « الهم بین لنا بیانا شافیا فی الخمر » : بارالها بیان صریح و قانع کنندهای برای ما نازل فرما .[2]گویا سعد بن ابی وقاص در استخوان سر شتری شراب نوشیده بود و سپس به شعر سرایی پرداخته بوده که در بین اشعار به تمسخر انصار دست یازیده و به این دلیل با استخوان شتر بر سرش زده و سرش را شکسته بودند.[3] که به دنبال آن حکم صریح تحریم شراب نازل شد : « ای افراد با ایمان !شراب و قمار و بتان و ازلام (نوعی بخت آزمایی) پلید و نجس اند ،همگی از آنها اجتناب ورزید شاید رستگار شوید .(مائده 90). پس از نزول این آیه خلیفه دوم گفت : انتهینا یا رب : دوری خود را از این وقت اعلام می داریم .[4]داستان تحریم خمر در ذی القعده سال پنجم هجری بوده است .[5] اما عدده ای معتقدند تحریم در سال چهارم اتفاق افتاده است .[6] بعضی از مغرضین می گویند این آیات تحریم شراب را اثبات نمی کند و باید به صورت صریح از لفظ « حرم » استفاده می کرد . در حالی که در آیه آمده بود « و اثمهما اکبر من نفعهما » و نوشیدن مشروب را اثم کبیر دانسته است . در آیه دیگر آورده است : « قل انما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و الاثم » (اعراف 33) . معنی ایه این است : بگو پروردگارم فحشای آشکار و پنهانی را تحریم کرده و کلیه « اثم ها» و گناه را .
پی نوشت ها:
[1] – تاریخ الخمیس ،دیاربکری ، بیروت : دارصادر،ج2،ص27.
[2] – نهایة الارب فی فنون الادب، نویری ، قاهره: دارالکتب و الوثائق القومیة،1423ق ،ج4،ص 80 .
[3] – نهایة الارب ،ج4،ص80 .
[4] – مستدرک ، حاکم نیشابوری، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشلی
[5] – نهایة الارب ، ج4، ص80 .
[6] – فروغ ابدیت ، جعفر سبحانی ، ص 592 (حوادث سال چهارم )