نخست باید دانست؛ این گونه تفاوت ها که شخصی سالم و شخصی مثلاً فلج باشد، به دلیل قانون مندی و نظام مندی جهان است. بدیهی است نباید انتظار داشت کسی که مراقبت کرده و برای حفظ سلامتی تلاش کرده با کسی که خودآگاه یا ناخودآگاه شرایط آسیب دیدگی را فراهم آورده در سلامتی و بیماری یکسان باشند. بنابراین آسیب دیدگی مانند کوری و فلج شدن یا ناشی از کوتاهی و بی احتیاطی خود فرد است و یا نتیجه بی احتیاطی و کوتاهی پدر و مادر و دیگر شرایط است. از این رو لازم است پدر و مادرها و تک تک انسان ها با شرایط حفظ سلامتی ودوری از انواع بیماری ها و پیشگیری از انتقال عوارض ژنتیکی به نسل بعد آشنا باشند و نظام سلامت از سوی فرد و جامعه به گونه ای رعایت گردد که بیماری ها و آسیب های ناشی از آن کم شود. هم اینک با نگاهی کلان به جهان و زندگی انسان ها به خوبی مشاهده می شود که خداوند جهان را به گونه ای آفریده است که نسیم های صبحگاهی و شبانگاهی روزانه از تندبادها و طوفان های هرچندگاه بیشتر است و چشمه ها و آب رودخانه ها و دریاها با فاضلاب ها قابل مقایسه نیست و کشت و کارها و آبادانی ها نسبت به ویرانی های تجاوزگران و ستمگران بسیار فراوان تر است و خداوند در میان انسان ها عقل و اندیشه و توانمندی ها را به گونه ای قرار داده است که رعایت احتیاط ها بسیار از بی احتیاطی ها بیشتر است و بیماران نسبت به افراد سالم اندک هستند و روزی های کار و تلاش و خوشی در برابر ناسازگاری ها و ناخوشی بسیار نمایان تر است. بنابر آنچه گفته شده درباره وجود برخی مشکلات طبیعی و ناکامی ها و بیماری ها در زندگی بشری، اشاره به چند نته مهم شایان توجه است:

نخست آنکه شرور طبیعی -نسبت به خیرات جهان بسیار کم و ناچیز است. اگر آماری گرفته شود و افراد نابینا، ناشنوا، فلج و… شمارش گردند، نسبت به افرادی که از سلامت کامل جسمی برخوردارند، بسیار اندک اند و این نیز از لطف خداوند است که در جهان مادی که اقتضاء امتزاج خیر و شر دارد، شرور طبیعی کمتر از خیرات طبیعی باشد.

دوم آن که، برخی شرور طبیعی برای کیفر اعمال انسان ها است؛ مانند نزول عذاب الهی بر قوم عاد، لوط، فرعون، اصحاب ایکه و حجر و…[ نگا: اعراف (7)، آیه 136 ؛ هود (11)، آیه 82 ؛ فیل (105)، آیه 4 و….].

چنان که درباره فرعونیان می خوانیم:

(وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الَّثمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ)[ نگا: المیزان، ج 14، ص 287.] ؛

«و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالی و کمبود محصولات دچار کردیم، باشد که عبرت گیرند».

سوّم آنکه، بر اساس آیات قرآن و روایات، برخی از شرور طبیعی که نتیجه کوتاهی یا بی احتیاطی دیگران و یا شرایط خاص است برای امتحان و آزمایش انسان است؛ همچنان که می فرماید:

(وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الَّثمَراتِ وَ بَشِّرِ الصّابِرِینَ)[ بقره (2)، آیه 155.] ؛

«و قطعاً شما را به چیزی از [قبیل] ترس و گرسنگی، و کاهش در اموال و جان ها و محصولات می آزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را».

چرا که گوهر اصلی انسان در امتحانات هویدا می شود.

از دیدگاه احادیث نیز، خداوند در مقابل رنج ها، دردها و مصایبی -که برخی از انسان ها ناخواسته دچار آنند – در دنیا و آخرت به نوعی دیگر جبران می کند و جزای برتری اعطا می فرماید:

1. امام صادق(ع) (در توجیه نقص های بدنی مانند نابینایی و ناشنوایی) تأکید می فرماید که:

«خداوند در آخرت به چنین اشخاصی در صورت بردباری و صبر، چنان پاداشی اعطا می کند که اگر میان بازگشت به دنیا و تحمل دوباره همین مصایب و باقی ماندن در آخرت مخیّر باشند، بازگشت به بلایا را انتخاب می کنند، تا اجرشان افزوده گردد».[ بحارالانوار، ج 3، ص 71.]

2. امام رضا(ع) می فرمایند:

«بیماری مؤمن موجب پاک شدن او از گناهان و لغزش ها و رحمت الهی در حق مؤمن است و برای کافر عذاب و لعن است. بیماری در حالت مؤمن پایدار است تا اینکه گناهان او پاک گردد».[ محمدبن علی صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ترجمه و تصحیح علی اکبر غفاری،ص 429.]

دان که نَبْوَد فعل هم رنگ جزا هیچ خدمت نیست هم رنگ عطا

مزد مزدوران نمی ماند به کار کان عرض وین جوهر است و پایدار

آن همه سختی و زور است و عرق وین همه سیم است و زرّ است و طبق[ مثنوی، دفتر سوم، ابیات 3445 – 3447.]