قوی ترین طلسمات+قویترین دعا و طلسم+قوی ترین کتاب طلسم و دعانویسی مطالب مذهبی+طلسم سیاهی و طلاق+طلسم احضار محبت معشوق+دانلود کتاب طلسم محبت و طلاق قوی
۱۳۹۶/۰۷/۰۳
–
۳۴۷ بازدید
با سلاماهل نماز اول وقت و نمازشب و مستحبات دیگرم ، بعد از هر نمازم دعا میکنم و هرآنچه جز شرعیات هست رو از خدا میخوام اهل ایمان و تقوا و با صداقت و کاری و حلال شناس با دختر اشنا شدم و عاشق هم شدیم از طرفی دانشگاهم به دلیل مشکلاتی مشروط شدم و اخراج کار دارم و اهل کارهم هستم همیشه از خدا طلب میکردم که کمکم کنه تا درسمو بخونم و با دختری که میخوام ازدواج کنم و سربازی هم امریه بگیرم تا زندگیم رو به راه باشه زیاد دعا کردم و میکنم خانواده دختر بسیار بسیار سخت گیر و من الان در وضعیتی قرار گرفتم که مجبورم برم سربازی از طرفی دختر مورد علاقم در فشار خانواده برای ازدواجش از طرفی عشق و علاقه بین ما و از طرفی وضعیت من همیشه از خدا حاجتمو طلب کردم و میکنم بهترین تفریحم دعا و نمازه هرچند که امروز با اتفاق اخراج شدن از دانشگاهم باعث شد تمام دعاهام که درس خوندن و امریه سربازی و ازدواج با دختر مورد علاقم و کار کردن بود به باد بره مگه من از خدا چی خواستم جز یک زندگی ارامش بخش با عشقم هیچوقتم نخواستم به حرام کشیده بشیم همیشه نماز خوندمو و دعا کردم ، سرنماز شب دعا کردم و گریه مام میبینم اوضاع ازون چیزی که فکر میکردم بدتر شده واسه ازدواج با عشقم سه بار رفتم پیش روحانی که استخاره گرفت و خوب بود نتیجش اما این حکمت خدا چیه که من جوون میبینم اینقدر مشکلات دارم و اونچه که از حلال از خدا خواستم و ازم دریغ کرد از طرفی میبینم تمام اطرافیانم که غرق گناه شدن خیلی وضع زندگیشون از من بهتره و حتی به اون ازدواجی که من ارزوشو دارم رسیدن مگه خدا نمیگه بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را من که عاشق خدا شدم و چه دعاهامو مستجاب کنه چه نه از درگاهش جایی نمیرم ولی این چه رسمیه که منی که یکساله تمام دارم دعا میکنم و تلاش میکنم اخرشم موندم همونجایی که هستم و میبینم اون دختری که دوسش دارم و دوسم داره و استخاره ازدواجمونم خوب اومده از دستم داره میره هم سختگیری های خانوادش هم مشکلات منمگه خدا منو نمیبینه که مدام دارم سر سجاده نمازشبم با گریه و زاری ازش درخواست میکنم یکساله خدا فقط نگام کرده الانم شرایطم از بدبدتر شده و حتی بین اون همه نامه توی کمیسیون دانشگاه باید نامه من باهاش مخالفت بشه خدا اخه چرالطفا سوال منو زود جواب بدید که خیلی داغونم
پرسشگر گرامی ؛ برای دریافت پاسخ خود به مطالب زیر توجه نمایید :
مقدمه :
برخی افراد فکر می کنند دعایشان مستجاب نمی شود و از این موضوع گله دارند و حتی گاهی تا مرز ناامیدی و بی ایمانی و ترک نماز و مانند آن پیش می روند و سوالات فراوانی هم در این زمینه مطرح می کنند، نگرانی و مشکلاتی که برای ایشان در این زمینه وجود دارد، بیشتر ناشی از نگرش ناصحیح آنها به موضوع دعا و اجابت است. بنابراین در صورتی که این نگرش اصلاح شود بسیاری از مشکلاتی که در این رابطه برای آنان پیش می آید حل خواهد شد. برای اصلاح نگرش، لازم است نکاتی را که به آنها اشاره می کنیم کاملا با دقت مطالعه نمایید.
الف . هدف زندگی در دنیا
قرآن کریم به صراحت به انسان یادآوری می کند که هدف ازخلقت انسان عبودیت است. «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»(ذاریات ۵۶) و بندگی آن است که انسان در مقابل پرودگار عالم تسلیم محض باشد و از خود اراده و خاسته ای مغایر با آنچه خدای متعال می خواهد و می پسندد نداشته باشد و تمام عالم را در ید قدرت او ببیند. دعا تمرین نگرش توحیدی انسان به زندگی است. اگر کسی این جهان بینی را نداشته باشد و برای غیر خدا قدرتی در عرض او به رسمیت بشناسد از دایره توحید خارج شده و داخل عرصه شرک و کفر می‌گردد، دعا به محضر خداوند به معنی نفی قدرت های غیر الهی و ابراز اعتقاد توحیدی نسبت به مبدا هستی است. دعا مغز عبادت و مظهر بندگی به در گاه خداوند متعال و قرار گرفتن در مسیر اهداف متعالی زندگی می باشد. خواسته های ما نیز وقتی شایسته اجابت است که در همین راستا باشد.
شایسته نیست خدای متعال که هدف زندگی انسان را عبادت و قرب به خودش قرار داده است، انسان را در رسیدن به خواسته هایی که به او برای پیمودن این مسیر کمک می کند، یاری نرساند یا خواسته هایی را اجابت کند که مانع عبادت و قرب است.
بعضی مردم نیازها و خواسته های مادی خود را به صورت یک هدف استراتژیک زندگی برای خود تعریف و برای رسیدن به آن بقدری پافشاری می کنند که دعا کردن ایشان صورت نامعقولی به خود می گیرد، تا جایی که ممکن است این موضوع آنها را به وادی ناامیدی و بی ایمانی بکشاند. این نوع نگرش صحیح نیست.
ما باید بیشتر به اهداف راهبردی زندگی بیاندیشیم و ذهنیت خود را برای تحقق آن آماده کنیم. اگر این اتفاق بیافتد کمتر برای رسیدن به آرزوهای سطحی و خواسته های مادی و نیازهای روزمره و پایین دستی انرژی صرف می کنیم و روی اهداف متعالی تر تمرکز می کنیم و آرامش بیشتری داریم. راهکار آن هم این است که با تقویت عقلانیت و معنویت، به بندگی خدا فکر کنیم و خود را برای خداوند بسازیم و آماده کنیم.
اگر ما روی این موضوع تمرکز کنیم، بهترین سرمایه خود را صرف بهترین هدف کرده ایم و حتما به سعادت می رسیم. تمرکز روی این موضوع باعث می شود که آرامش بیشتری داشته باشیم زیرا انسان با یاد خدا و بندگی خدا دلش آرام می شود نه با رسیدن به آرزوهای مادی و دنیوی. البته نیازهای مادی باید در جای خود تامین شود و دعا برای تامین آن اشکالی ندارد، اما تامین این نیازها تنها مقدمه رسیدن به اهداف راهبردی است و صرف تمام نیروها برای تامین نیازها و آرزوهای دنیوی حکیمانه نیست.
بنابراین هدف نهایی ما در زندگی این دنیا رسیدن به خواسته های شخصی نیست. فلسفه وجودی این دنیا، به کمال رسیدن انسان از طریق بندگی و تسلیم بودن به خواست خداوند حکیم است. در این راستا یکی از بهترین ابزاری که خداوند متعال برای طی این مسیر متعالی در اختیار انسان قرار داده ،دعا و نیایش است.
ب . فلسفه و حکمت اصلی دعا
اصولا دعا یک عمل معنوی و عبادی بندگان خدا است که با هدف قرب انجام می شود. دعا برترین نوع بندگی و پرستش خدای متعال است. دعا موجب رشد و تعالی وجود انسان می شود و فرصتی است مناسب برای اظهار بندگی و فقر محض در برابر خداوند قادرمتعال، دعا نشان دهنده تسلیم و توکل عبد در برابر خداوند است .مهم ترین حکمت دعا اعلام بندگی و اظهار فقر و وابستگی به منبع لایزال الهی و غنی مطلق است.
دعا عبادت است چون خداوند خود به این عمل امر فرموده است و دعا کردن انجام یکی از فرامین الهی است.« ادعونی استجب لکم» (غافر:60) «ادعوا ربکم تضرعا و خفیه» ( اعراف:55)
نیایش برخواسته از برترین شناخت انسان نسبت به هستی است و سبب مى شود، انسان نیایشگر، از آن جهت که مظهر خدای متعال است، همه چیز خود را از او بداند، خود را کاملا نیازمند پروردگار ببیند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر ـ که سرچشمه تمامى بدبختى ها و سیه روزى ها است.ـ فرود آید و براى خود در برابر ذات پاک حضرت حق، موجودیتی در نظر نگیرد.
قرآن کریم انسان ها را به دعا و نیایش دعوت کرده و ترک دعا را تکبر دانسته و برای آن عقاب سنگین وعده داده است: (و قال ربکم ادعونى استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین)(مومن/60); پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را اجابت کنم. همانا کسانى که از عبادت من تکبر مى ورزند، به زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند.
دعا آدمی را به مبدع فیض هستی متصل می کند و نیاز دائمی انسان به عنوان یک مخلوق را به خالق و رب خود آشکار می نماید. دعا دعوت از خدا است تا با اسماء و صفات جمال و جلال خویش در ما ظهور نماید، باشد که از این طریق به کمال و سعادت خود دست یابیم.
پیامبر اسلام(ص) دعا را عین عبادت(بحار الانوار/ج93/ص300 روایت37) و على(ع) آن را کلید نجات و کامیابى و گنجینه رستگارى(همان/روایت37) و امام صادق(ع) آن را محبوب ترین کارها نزد خداوند در زمین معرفى کرده است. (کافی/ج2/ص467)
نیایش،به طور قطع از موثرترین رفتارهایی است که مى تواند در راه خداشناسى و خودسازى به کارگرفته شود. دکتر ((الکیسس کارل)) ضمن ابراز تإسف از برداشت نابخردانه بعضى افراد از نیایش، مى گوید: ((اما دریغا! که امروز در دنیاى ما، جز اندکى نیستند کسانى که نیایش را در چهره حقیقى اش بشناسند.))(نیایش/ص63))
دعا زیبا و عمیقترین ارتباطی است که باریافتگان کوى دوست را در نیمه هاى شب، از بسترگرم استراحت جدا مى کند و به آستان محبوب می کشاند. وه که چه مناجات هاى جانسوز و عاشقانه اى با حضرت یار دارند.
دعا عبادت و موجب تقرب به خداست، دعا فرصت مناجات و نجوای بی‌واسطه و انس با پروردگار عالم است. امام صادق(علیه السلام) در حدیثی می‌فرمایند:« شما با هیچ وسیله ای همانند دعا نمی توانید به خدا نزدیک شوید.(میزان الحکمه، ج ۲، ص ۸۷۲، حدیث ۵۵۷۱) ایشان در روایت دیگری فرموده اند:« نزد خدای عزو جل منزلتی است که فقط با مسألت و دعا می‌توان به آن مقام رسید.» ( میزان الحکمه، ج ۲، ص ۸۶۹، حدیث ۵۵۲۹)
از این جهت دعا عین اجابت است از این منظر همین که دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام می شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. با استمرار این حالت است که آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی شده، به کمال و سعادت شایسته خود می رسد. خود دعا کردن، در حقیقت، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و و نیاز روح به عروج به عالم قدس اله است.
شما به محتوای دعا ها نگاه کنید. دعا یک مکتب کامل انسان سازی است در دعا ها تمام معارف توحیدی بیان شده است، فلسفه دعا تربیت انسان موحد است. پیوند دادن انسان با خدا است.
فلسفه دعا این نیست که ما به خواسته های نفسانی و مادی و شخصی خود برسیم. فلسفه دعا آدم شدن است. این حکمت حتما محقق می شود. وقتی انسان با اخلاص دعا می کند و دعا می خواند این آموزه ها بر جان او تاثیر می گذارد و ساخته می شود. دعا کلاس درس توحید است. پیمان بندگی است، اظهار عبودیت است، پیوند با خدا است، نمی شود کسی دعایی بخواند و آرام نشود. روحش پرواز نکند به خدا نزدیک نشود، جلا پیدا نکند، معنای اجابت دعا همین است. دعا حتما مستجاب است چون انسان با دعا به کمال و سعادت خود می رسد.
این چه حرفی است که برخی می گویند. دعا کردم خدا خواسته ام را نداد، پس دعا به چه درد می خورد. معقول نیست کسی کاری کند که نتیجه ای برایش ندارد! این حرف خیلی غلط است. امکان ندارد دعا بی نتیجه باشد. دعا اتفاقا درمان دردهای بشر است. بله دعا برای رسیدن به هواهای نفسانی و خواسته های مادی و آمال دنیوی نیست. نه اینکه خدا به خواسته های بنده بی توجه باشد، فلسفه اصلی دعا این نیست. دعا یکی از عبادت های ناب و بلکه مخ عبادت و مهمترین عامل قرب انسان به خدای متعال است.
ج . دعا اقتضای اجابت نه علت آن
در زمینه دعا و اجابت آن لازم است به یک نکته اساسی توجه نماییم و آن اقتضایی بودن دعا نسبت به اجابت است. البته این بحث فلسفی است اما درک آن دشوار نیست و در صورتی که دقت شود مشکل بسیاری از مردم در مورد اجابت دعا حل می شود.
به طور کلی در جهان آفرینش و ظهور پدیده ها، دو گونه علیت تصور می شود. 1- علیت اقتضایی 2- علیت حتمی .
هر شیئی که موجود می شود و هر حادثه ای که اتفاق می افتد معلول چندین علت است. این علت ها به تنهایی فقط اقتضای وجود آن معلول را دارند و علت تامه نیستند زیرا آن معلول هنگامی تحقق خارجی می یابد که تمام علل آن یعنی علت تامه محقق شود. بنابراین علیت اقتضایی در صورتی است که برخی علت های پیدایش یک شیء، موجود باشد و علیت حتمی مربوط به صورتی است که تمامی علل و عوامل دست اندر کار پیدایش یک شیء یا حادثه با هم وجود داشته باشند و موانعی هم در کار نباشد؛ تنها در این صورت است که پدید آمدن شیء حتمیت و ضرورت می یابد، در نتیجه تا هنگامی که شیء در مرحله اقتضا است، یعنی تنها برخی از علل آن موجود است، امکان پیدایش آن نیست و نباید انتظار داشت که محقق شود.
رابطه دعا و اجابت نیز از این قاعده مستثنی نیست، خدای متعال فرموده دعا کنید تا اجابت کنم، یعنی اجابت آن مقداری که مربوط به خدای متعال است حتمی است، اما تحقق آن در خارج در صورتی حتمیت می یابد که تمامی شرایط تحقق موجود باشد و موانع آن نیز مرتفع شده باشد.
در روایات داریم که اگر شما یک ختم قرآن داشته باشید، در قبال آن یک دعای مستجاب نیز خواهید داشت. این حرف درست است ولی تنها در صورتی قابل توجیه است که تاثیر آن را به نحو اقتضا قبول کنیم و متذکر این نکته باشیم که حتمیت اجابت در صورتی است که عوامل دیگر تحقق آن خواسته موجود باشد. همین طور در مورد ثواب و آثار خواندن برخی دعاها یا اذکار و یا حتی انجام اعمال و ثواب های که در روایات داریم همه به نحو اقتضا است نه علیت و حتمیت.
د . اجابت حتمی دعا
از جهتی دعا عین اجابت است، زیرا نوعی عبادت و پرستش است و هر عبادتی با قصد قربت انجام می شود؛ در هنگام موجب قرابت حتمی است، عبادت کننده تصمیم دارد که به خدای خود نزدیک شود و به کمالات ذات اقدس الهی آراسته گردد و در حقیقت از دعا چیزی جز خود خدای متعال و قرب او را نمی خواهد. این خواسته چون با خلوص نیت و شرایط لازم انجام شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. با استمرار این حالت آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی می شود و به سعادت شایسته خود خواهد رسید.
این نیاز، یعنی نیاز به حضور خدای متعال با صفات کمالیه اش در انسان، یک نیاز پیوسته است. البته یک نیاز متعالی و خاص اهل کمال است و اغلب مردم عادی از ان غفلت دارند، ولی موضوعی است که دعا برای تحقق آن در اصل توصیه شده است. امام صادق(ع)فرمود: ((علیکم بالدعاء فانکم لا تقربون بمثله)); شما را به دعا سفارش مى کنم. زیرا با هیچ عمل دیگرى همچون دعا، به خدا نزدیک نمى شوید. پـس دعا، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و عروج به عالم بالاست.
البته گاهی اجابت برخی دعاها به دلیل وابسته بودن به اسباب مادی و جمع نبودن علل طبیعی ممکن است به تاخیر بیافتد، اما اثر معنوی آن هیچگونه تاخیری ندارد و در همان لحظه تاثیر می گذارد.
برخی استجابت دعا را منحصر به جایى دانسته اند که اسباب طبیعى نیز در میان باشد و دعا برای آن است که از خداوند بخواهند اسباب طبیعى را فراهم سازد تا داعى به مقصود برسد، مثلا فقیر، وسائل کسب و کار از خدا بخواهد و مریض دارو. بله همانطور که اشاره شد، گاهى خداوند متعال، بدون اسباب و عوامل مادى دعا را مستجاب نمى کند، ولى این تخصیص و انحصار درست نیست; چون خدای متعال بدون اسباب طبیعى نیز مى تواند حاجت ها را برآورد، علل و عوامل روحانى نیز مى تواند شفا بخش باشد.
متاسفانه بسیاری از مردم دعا را برای رفع نیازهای مادی می دانند، ولى گروهى فراتر از این ها فکر مى کنند، آن ها دست به دعا برمى دارند، نه براى حوایج مادى، بلکه نفـس دعا کردن براى آنان موضوعیت دارد. برای ایشان نیایش به صورت یک سیر روحانى و مکاشفه رحمانى در مى آید، در این برداشت، دعا به مفهوم پرواز روح به سوى عالم بالا است و ارتباط مجذوبانه قلب است با خدا، شریف ترین و گران سنگ ترین حالات انسان است.
رفت موسى آتشى آرد به دست
آتشى دید او که از آتش برست
بهرنان شخصى سوى نانوا دوید
دادجان چون حسن نانوا رابدید
لذا حال دعا براى اهل دل، پیش از آنکه طلب باشد مطلوب است و به جاى مقدمه، نتیجه و غایت و محصول است، دردها و رنج ها بهانه یى است براى کوبیدن در محبوب و راز دل گفتن با او ((یا منى قلوب المشتاقین و یا غایه آمال المحبین)).
اى اخى دست از دعا کردن مدار با اجابت یا رد اویت چکار
گر اجابت کرد او را، بـس نکوست ور کند موقوف، آن هم لطف اوست
چگونه می توان باور نمود که خدای بزرگ هستی بندگان خویش را به سوی خویش فرا بخواند و توفیق دهد تا با او به نیایش بپردازند ، آنگاه بدون هر گونه عنایت و اجابتی از درگاه خویش براند ؟ کسی که بلافاصله پس از دعوت بندگان خویش به دعا نمودن وعده اجابت داده و فرموده ( ادعونی استجب لکم).
در روایتی از رسول رحمت الهی نقل است که آن جناب فرمود: خدای متعال کریم تر از آن است که درب دعا را به روی بنده ای بگشاید آنگاه درب اجابت را به روی او قفل نماید. میزان الحکمه / 5582
و از روایت دیگری استفاده می شود که حتی اجابت الهی قبل از دعای بندگان شامل ایشان می شود . رسول گرامی اسلام فرمود: ( اذا اراد الله ان یستجیب لعبد اذن له الدعاء) هنگامی که خداوند بخواهد نیازهای بنده اش را برآورد به او اذن و توفیق دعا کردن می دهد. (میزان الحکمه/حدیث5583)
امام سجاد(علیه السلام) فرمودند: «دعای مؤمن از سه حال خارج نیست؛ یا برایش ذخیره می گردد یا در دنیا برآورده می شود یا بلایی را که می خواهد به او برسد دفع می کند.»(میزان الحکمه ، ج 4 ،ح 5723)
علما و عرفا با استفاده از آیات و روایات می فرمایند: وقتی کسی دعا می کند حتما اجابت می شود ولی اجابت دعا به سه گونه است:
1-یا همان خواسته را با فاصله می دهند.
2- یا اگر آن خواسته به مصلحتش نبود چیز دیگری ، بالاتر از خواسته اش را در این دنیا عطا می کنند.
3- و یا اگر آن خواسته به مصلحتش نبود، عوض آن خواسته، چیز بسیار بزرگتر از آن را خداوند در آخرت به او عطا می کند و هیچ کس بی پاسخ نمی ماند.
در روایات هست که چه بسیار دعا کنندگان که روز قیامت ، آرزو می کنند که ای کاش هیچ کدام از دعاهایشان مستجاب نمی شد و همه ی آنها برایش ذخیره می شد. امام باقر علیه السّلام فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِذَا أَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّاً وَ ثَجَّهُ بِالْبَلَاءِ ثَجّاً فَإِذَا دَعَاهُ قَالَ لَبَّیْکَ عَبْدِی لَئِنْ عَجَّلْتُ لَکَ مَا سَأَلْتَ إِنِّی عَلَى ذَلِکَ لَقَادِرٌ وَ لَئِنِ ادَّخَرْتُ لَکَ فَمَا ادَّخَرْتُ لَکَ خَیْرٌ لَک ـ چون خدا بنده اى را دوست بدارد او را به یکباره در بلا فرو پیچد و در بلا غرقش کند ، در این هنگام چون بنده ، خدا را بخواند ، خداوند فرماید: لبیک بنده ام ، اگر در آنچه خواهش کردى عجله کنم ، بر آن قادرم ، در حالی که اگر آن را برای تو ذخیره کنم برایت بهتر است.» (بحار الأنوار ، ج 64 ،ص208)
ه . شرایط استجابت دعا
1 ـ امید به اجابت
امید به اجابت دعا یکی از شرایطی است که اجابت را تسهیل می کند، زیرا خدای متعال امید کسی را ناامید نمی کند. دعا کننده باید با امید و اطمینان کامل دعا کند و نه با شک و تردید و سوءظن . در دعاى ابى حمزه ثمالى چنین مى خوانیم: وَاَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجى بِمَوضِعِ اِجابَةٍ- بارالها! مى دانم که تو براى کسى که به تو امیدوار است در مقام و موضع اجابت هستى .
و در اعمال بیست و هفتم رجب چنین آمده است : وَاَسْئَلُکَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دعاکَ بِها راجٍ بَلَّغْتَهُ اَمَلَهُ. پروردگارا! با دعا و خواندنى از تو تقاضا و طلب مى کنم که یک فرد امیدوار تو را آنگونه دعا کرد و تو هم او را به آرزویش رساندى
گاهی شیطان نداشته های ما را چنان بزرگ جلوه می دهد که ما از انبوهی از داشته هایمان غفلت می کنیم. چگونه خداوند انسان را رها می کند در حالی که در هر زمان نعمت ها و الطاف بی شمارش او را احاطه کرده است ؟
به اجابت نرسیدن دعا هرگز نباید باعث ناامیدى از رحمت پروردگار شود; زیرا گاهى ممکن است دعاى شخص تا 20 سال به تإخیر بیافتد. (کافی،ج2،ص355)
هیچ موقع ناامید از درگاه خداوند کریم نباشید. زیرا خدایی که رحمت واسعه اش همه را فرا گفته نا امیدی در مورد او معنا ندارد، آیا می شود کنار دریا بود و از دیدن دریا ناامید شد؟ خیر، فقط کافی است چشم باز کنیم تا دریا را ببینیم. «لاَیُخَیَّبُ آمِلُه — هر که به او امید بندد نومیدش نمى‌سازد.»( دعای افتتاح)
مولوی در مثنوی داستانی آورده به این مضمون که :اگر شخصی بر گلیم چوب می زند ، می خواهد گرد و غبار آن را بگیرد و قصد ندارد گلیم را کتک بزند. مصیبت ها و گرفتاری ها از این باب است. یعنی اگر بخواهد گرد و غبار غفلت و زنگار از دل ها زدوده شود، راه آن تازیانه مصیبت و گرفتاری است. البته گرفتاری ها هم دوره ای دارد و خواهد گذشت.« انّ مع العسر یسراً» یعنی با هر سختی آسانی ای در راه است.
توجه به این که خداوند، عالِم، آگاه و رازق است و از احوال ما با خبر می باشد، نیز در رفع نا امیدی مؤثر است. اگر ما به وظیفه خود که بندگی خداوند است عمل کنیم، قطعاً خداوند هم برای بندگانش در تمامی امور راه گشا است. چنانکه در قرآن کریم می فرماید: «من یتق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب- کسی که تقوای الهی پیشه کند خداوند برای او راه چاره قرار می دهد و او را از جایی که گمان نمی کند روزی خواهد داد.»(سوره طلاق/2و3).
توجه به خداوند و از حدود بندگی خارج نشدن در زمان نا امیدی و گرفتاری بسیار ارزشمند بوده، سختی های زندگی خواهد گذشت ولی مقاومت و صبر مومن اثرش خواهد ماند.
نا امیدی از رحمت الهی از بزرگترین گناهان کبیره به شمرده می شود، زیرا امیدواری نشانه و لازمه ایمان به او است و ناامیدی نوعی کفر تلقی می شود. باید بدانیم که رحمت الهی بسیار شامل و فراگیر است و انسان مومن هیچگاه از رحمت الهی ناامید نمی شود.
البته مومن در کنار امید فراوانی که به رحمت خدا و اجابت دعا دارد، خالی از بیم و ترس نیست. یعنی در حقیقت میان بیم و امید است. از طرفی هم بیم دارد که نکند خلوص نیت نداشته باشد و یا مى ترسد از اینکه اعمال گذشته اش مانع اجابت دعایش شود؛ به همین منظور مؤمن در دعاى خود حالت خوف و رجا دارد، هم دعا مى کند، هم اصرار بر دعا دارد، هم امیدوار به اجابت است و هم خوف آن دارد که چیزی مانع اجابت شود. وقتى این ویژگیها در او جمع شد، اینگونه دعا مى کند «اللّهم انّى ادعوکَ کما أمَرتَ، فاستجب لى کما وعَدتَ انّک لا تخلفُ المیعاد؛ خدایا تو را آنگونه که دستور داده بودى، خواندم، پس همانطور که وعده نیز دادى، مرا پاسخ ده، بدرستى که تو هرگز خُلف وعده نمى کنى و وعده هاى تو حتمى و قطعى است».
در دعاى ابوحمزه ى ثمالى از قول امام سجاد (علیه السّلام) این طور عرض مى شود: و لیس من صفاتک یا سیّدى أن تأمر بالسّؤال و تمنع العطیّة و انت المنّان بالعطیّات على اهل مملکتک -تو به بندگانِ خودت دستور بدهى که از تو بخواهند، اما بنا داشته باشى که خواسته ى آنها را عملى نکنى؛ این امکان ندارد.
وقتى خداى متعال به من و شما امر مى کند که از او بخواهیم و طلب کنیم، معنایش این است که خداى متعال تصمیم دارد که آنچه را مى خواهیم، به ما بدهد.
لذا در روایت است که: ما کان اللَّه لیفتح لعبد الدّعاء فیغلق عنه باب الاجابة واللَّه اکرم من ذلک -خداى متعال کریم تر از آن است که باب دعا را باز کند، اما باب اجابت را ببندد.
در دعای افتتاح آمده: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الذَّی لایُهْتَکُ حِجابُهُ وَلایُغْلَقُ بابُهُ وَلایُرَدُّ سائِلُهُ- سپاس خدایى را که پرده اش دریده نمى‌گردد و درب خانه اش بسته نمى‌شود و دست رد به سینه درخواست کننده اش نمى‌خورد.
امام کاظم (ع): «یَنْبَغِی لِمَنْ عَقَلَ عَنِ اللَّهِ أَنْ لَا یَسْتَبْطِئَهُ فِی رِزْقِهِ وَ لَا یَتَّهِمَهُ فِی قَضَائِهِ – سزاوار است برای کسی که خدا را شناخته، او را در رسانیدن روزیش به کندی منسوب نکند و او را در حکم و قضایش متهم نداند».(الکافی ، ج2 ،باب الرضا بالقضاء، ص : 60)
حال اگر دعایی مستجاب نشد به این معنی نیست که خداوند اعتنایی به بنده اش نکرده. در روایات آمده : خداوند به بنده اش مشتاق تر از بنده به خداست. و وقتی بنده ای خدا را می خواند ؛ قبل از او ، خداوند او را خوانده و دعوت کرده که توانسته دعا کند و با خدا مناجات نماید. بعد از دعای بنده هم حتما خداوند به او جواب می دهد و اجابتش می کند. استدلال فلسفی نیز این را ثابت می کند امکان ندارد بنده خدا را بخواند و دعا کند در حالی که خدا او را دعوت نکرده باشد.
2 ـ توسل به اولیای الهی
توسل از دیدگاه شیعه برای رسیدن به آنچه نزد خدای متعال است یک ضرورت است. وسیله قرار دادن معصومین یکی از راه های رسیدن به حوایج است. خدای متعال در این زمینه هم می فرماید: و ابتغوا الیه الوسیله. به سوی خدا از وسیله استفاده کنید و امامان معصوم(ع) وسایل الی الله هستند. ( مائده 35)
وسیله قرار دادن کسانی که می توانند میان ما و خداوند واسطه شوند، باب وسیعی دارد. هر کسی به هر مقداری که نزد خدای تعالی عزیز و آبرومند است ، می تواند وسیله انسان به درگاه الهی برای رسیدن به حاجت ها و نیازها باشد و در امر استجابت دعا وساطت نماید. برترین کسانی که از وجاهت و آبرومندی کامل نزد خداوند برخوردارند، معصومین (ع) هستند. پس از ایشان مقربان درگاه الهی از اهل معرفت و کمال و حتی مومنان و کسانی که اجمالا آبرومند هستند، وسیله خداوند محسوب می شوند.
پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «خداوند عزوجل مى فرماید: اى بندگان من! گرامى ترین خلق و پرفضیلت ترین آنان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اینان «وسیله»ها به سوى من مى باشند. هر کس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و یا دچار حادثه اى سخت و زیان بار گشته و برطرف شدن آن را مى خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برآورم» (بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20)
پس از اینکه آدم ابوالبشر مرتکب ترک اولى شد، در مقام توبه به پیشگاه خداوند عرضه داشت: پروردگارا به حق محمد(ص) از تو مى خواهم که مرا بیامرزى… »( مستدرک صحیحین، ج 2، ص615)
بدون شک انبیاء و اولیاء الهی مستجاب الدعوه بودند، این مقام به خاطر این بوده است که رابطه خوب و عمیقی با خدای متعال داشتند، مطیع او بودند، و هرگز با او مخالفت نمی ورزیدند. ولی استجابت دعا، اختصاص به ایشان ندارد؛ یعنی برای تمامی مؤمنان در صورتی که بتوانند رابطه صمیمی و مستحکمی با خدای تعالی برقرار نمایند، ممکن است.
البته درست است که ما انسان های معمولی مستجاب الدعوه نیستیم و وجاهت و آبرومندی کافی نزد خدای تعالی نداریم، چون گناه کاریم و از آلودگی ها خودمان را کاملا پاک نساخته ایم، ولی خوشبختانه برای این افراد که اکثریت مومنان را تشکیل می دهند نیز راه باز است، به طور کلی در ارتباطی که انسان با خدای خود دارد، هیج درب بسته، راه نرفتنی و هدف نارسیدنی وجود ندارد.
در آستان ربوبی، همه چیز شدنی و رسیدنی است؛ منتهی باید توجه داشت، اگر کسی خودش آبرومندی کافی ندارد و از وجاهت لازم برخوردار نیست، راه ارتباط برای او این است که به آبرومند و صاحب وجاهتی رجوع کند و او را میان خود و خدا وسیله و واسطه قرار دهد. بحث شفاعت و توسل دقیقا برای این رابطه لحاظ شده است و فلسفه آن جبران نقائصی است که مؤمنین، برای ارتباط با ذات هستی دارند.
به دعای توسل توجه کنید، در پایان هر فراز از آن آمده یا وجیهاً عند الله اشفع لنا عند الله، یعنی ای آبرومند نزد خدا که در اثر این آبرومندی اگر به او رجوع کنی و از او چیز بخواهی دست رد به سینه تو نمی زند، ما را که از چنین آبرویی برخوردار نیستیم و نتوانسته ایم خدای تعالی را، آنچنان که باید از خود راضی نماییم، دریاب و میان ما و خدای متعال به جهت قربی که داری واسطه شو و از او بخواه که نیازها و حاجت های ما را برآورد.
3 ـ اخلاص
بدون شک بندگی خالصانه خداوند، نقش موثری در سرعت اجابت خواسته ها و دعاها دارد، اتفاق افتاده که خیلی ها با یک «یا الله» و یا با یک «صلوات» حاجت گرفته اند چون در زندگی مسیر عبودیت را طی کرده و خود را در لفظ و عمل، بنده ی خدا می دانند.
به تعبیری می توان گفت: رابطه انسان با خداوند یکی رابطه متقابل است. اذکرونی اذکرکم. مرا یاد کنید تا به یاد شما باشم. سرعت اجابت خدای متعال نسبت به بنده بستگی به سرعت اجابت بنده نسبت به خدای متعال دارد. وقتی کسی بنده خدا شد و در بندگی صادق بود و وظایف بندگی را به سرعت و در اول وقت آن انجام داد، اگر از خداوند چیزی بخواهد که مطابق حکمت و مصلحت است، به سرعت اجابت می شود.
داستان آن باربر اصفهانی را شنیده ای که وقتی بچه از بالا به زمین در حال سقوط بود، با یک اشاره، کودک در بین زمین و آسمان توقف کرد و آهسته آهسته به آغوش او آمد؛ وقتی از او علت این کرامت را پرسیدند گفت: «عمری هر چه خدا گفت گفتم چشم و انجام دادم، حالا من به خدا گفتم: خدایا مادر این بچه را داغدار نکن، او هم اجابت کرد (او گفت: چشم)
هر چه انسان نیت خالص و اگیزه الهی داشته باشد و در توحید به مراتب بالاتری برسد. دعای او نیز بیشتر و خالص تر و به اجابت نزدیک تر می‌شود، برای بیان همین نکته در روایات تاکید شده است که : که هنگام دعا از دیگران نا امید باشید و همه امیدتان به خدا باشد (میزان الحکمه، ج ۲، ص 882)
براى اینکه انسان به مقصود خود در دعا برسد، خداوند او را دعوت مى کند که با اخلاص دعا نماید «فادعُوا الله مخلصین له الدّین؛ دعا را که از شئون دین است، با اخلاص بخوانید». دعاى مخلصانه و از سر صدق به عنوان عبادتى شایسته، مورد تشویق خداوند قرار گرفته است. وقتى در جاى دیگر از دعا سخن به میان مى آید مى فرماید خداوند دعاى مؤمنان را چون با اخلاص بوده، جواب مى دهد «و یستجیب الذین امنوا و عملوا الصالحات» چون آنچه مى خواهند از روى مصلحت است، خداوند نیز از روى مصلحت اعطا مى کند و اضافه هم مى دهد چون خود دعا، عبادتى است که پاداش مضاعف دارد «و یزیدهُم من فضله»
در مجموع مى توان نتیجه گرفت که خداوند مردم را دعوت نمود تا دعا کنند و دعا را بهترین عبادت ها معرفى نمود و وعده داد که دعاهاى خالصانه را مى پذیرد و به هدف اجابت مى رساند و علاوه بر آن پاداش دعا را نیز دو برابر اعطا مى نماید. پس قبل از اینکه هر فردى بخواهد دعا کند مى بایست اخلاص در دعا را مدّ نظر بگیرد، اخلاص چیزى نیست که به سادگى بدست آید، لذا خداوند، دعا کننده را با دو شرط ایمان و عمل صالح، جواب مى دهد. اخلاص یعنی انگیزه اصلی ما در دعا تنها اظهار بندگی و تقرب به خدای متعال باشد، حتی اگر در دعا نیاز مادی هم مطرح می شود، باید نیازی باشد که در راستای بندگی خداوند و تسهیل کنند آن باشد.
البته گاه ممکن است دعای بنده مخلصی سریعا مستجاب شود، اما در عین حال زمان تحقق آن نرسیده باشد. حضرت موسی (علیه السلام) آل فرعون را نفرین کرد و خداوند اجابت کرد اما بنا بر مصلحت الهی، چهل سال طول کشید!
4 ـ حضور قلب
دعا یعنى درخواست از خداى متعال براى برآورده ساختن حاجتى و طبیعى است که این ارتباط در صورتى مؤثر واقع مى شود که باطن انسان متوجه خدای متعال باشد و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) مى فرماید:« بدانید که خداوند دعائى که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمى کند.» (المیزان،ج2،ص433)
5 ـ رعایت آداب
رعایت آداب دعا در ارتباط موثر با خداوند نقش به سزایی دارد، در این قسمت آداب استجابت دعا که در روایات به آنها اشاره شده، ذکر مى کنیم. از جمله:
5 ـ 1 . گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا از آداب دعا است البته مستحب است هر کاری را با بسم الله آغاز کنیم.
5 ـ 2 . تمجید خداوند امام صادق (علیه السلام) فرمود: در کتاب امیر المومنین (علیه السلام) آمده است که پیش از درخواست چیزی از خدا، باید او را ستود. پس هرگاه خدای عز و جل را خواندی (ابتدا) او را تمجید کن. (راوی می گوید:) عرض کردم: چگونه تمجیدش کنم؟ حضرت فرمود: می گویی: یا من هو اقرب من حبل الورید، یا من یحول بین المرء و قلبه، یا من هو بالمنظر الاعلی، یا من لیس کمثله شیء؛ ای کسی که از رگ گردن به من نزدیکتر است، ای کسی که میان انسان و دلش حائل می شود، ای کسی که در بالاترین چشم انداز است، ای کسی که مانند ندارد». (همان، ح5622)
5 ـ 3 . صلوات فرستادن بر پیامبر و خاندانش (صلوات الله علیهم اجمعین) امام علی (علیه السلام): «هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری ابتدا بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) درود فرست، سپس حاجت خود را بخواه؛ زیرا خدا بزرگوارتر از آنست که از دو حاجت درخواست شده، یکی را برآورد و دیگری را باز دارد» (نهج البلاغه، حکمت 361)
5 ـ 4 . نام بردن حاجت در دعا: امام صادق (علیه السلام): «راستی خدای تبارک و تعالی می داند که بنده هر گاه به درگاهش دعا کند چه می خواهد ولی او دوست دارد که حوائج به درگاه او شرح داده شود؛ پس چون به درگاه او دعا کردی حاجتت را نام ببر». (اصول کافی، ج6، ص 43)
5 ـ 5 . اعتراف به گناه: امام صادق (علیه السلام): «(در دعا) ابتدا باید خدا را ستود، سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت را خواست» (میزان الحکمة، ح 5630)
5 ـ 6 . یقین و اعتماد به دعا: امام صادق (علیه السلام): «دعا پایگاه اجابت است چنانچه ابر پایگاه باران است.» (اصول کافی،ج6، ص29)
5 ـ 7 . خواندن خداوند با دلی پاک: امام صادق (علیه السلام): «راستی خدای عز و جل دعای از روی قساوت قلب را اجابت نکند.
5 ـ 8 . اخلاص در دعا: امام علی (علیه السلام): «اخلص فی المسالة لربک، فان بیده العطاء و الحرمان و اکثر الاستخارة؛ در دعا با اخلاص پروردگارت را بخوان که بخشیدن و محروم کردن بدست اوست و فراوان از خدا درخواست خیر و نیکی داشته باش.» (نامه ی31 نهج البلاغه، بند 17 و 18)
5 ـ 9 . تضرع کند: خداوند در قرآن کریمش فرمود: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیة؛ بخوانید پروردگارتان را در حال تضرع و ترس» (سوره ی اعراف، 155). امام حسین (علیه السلام): «رسول خدا (صلی الله علیه و اله) در هنگام ابتهال و دعا مانند بینوایی که غذا می طلبد، دستانش را بالا می برد» (میزان الحکمة، ح 5633)
5 ـ 10 . دعا با صدای بلند و طلبکارانه نباشد؛ در هنگام دعا رو به قبله و با وضو و بهتر است از زبان معصومین باشد؛ چرا که آنها ادب در گفتار، نحوه ی در خواست و نیازها را به بهترین شکل بیان نموده اند.
6 ـ لزوم تلاش و کوشش عملی:
دعا به سه گونه، لفظی، قلبی و عملی است. لذا برای برآورده شدن حاجت ها و نیازها باید از هر سه راه در خواست زبانی و رابطه قلبی با خدا و کوشش و فعالیت عملی برای رسیدن به حاجت ها و نیازها پیگیری کنیم.
بنابراین از شرائط مهم استجابت دعا توام گشتن آن با عمل و تلاش و کوشش است در کلمات قصار امیر مؤ منان على (علیه السلام ) مى خوانیم : الداعى بلا عمل کالرامى بلاوتر! (نهج البلاغه حکمت 337): دعا کننده بدون عمل و تلاش مانند تیرانداز بدون زه است !. (اصول کافی، ج 4، ص 213)
بنابراین برای موفقیت و رسیدن به خواسته های مشروع خود باید برنامه ریزی و تلاش پی گیر داشت. همانطوری که اگر شخصی بیمار شود باید در کنار دعا و استمداد از خداوند متعال، حتما به دکتر مراجعه کند، چرا که مراجعه به پزشک و قرار گرفتن در مسیر درمان، خود نیز سببی از جانب خداوند متعال است. و خواستن شفاء و سلامتی بدون مراجعه به پزشک، در همه موارد، راه گشا نخواهد بود .
در نتیجه؛ قرار گرفتن در مسیر هایی که خداوند متعال در پیش رویمان گذاشته، ما را در گرفتن نتیجه ی بهتر یاری می کند. همچنین انسان برای دست یابی به خواسته های خود باید تمام امکانات مادی و معنوی خود را بسیج کند و به نتیجه ی کار امیدوار باشد. نیز در کنار تلاش و کوشش انسان باید به ریسمان الهی چنگ بزند و همه چیز را از جانب خدا بداند و هر آنچه را که نیاز دارد از او بخواهد و دست نیاز به درگاهش دراز کند.
7 ـ زمان و مکان اجابت
انتخاب زمان و مکان های خاص هم در اجابت دعا موثر است. در آیات صحیفه آسمانى و روایات توصیه شده است که هرگاه نسیم رحمت الهى وزیدن گرفت و انسان احساس کرد دلش میل به سخن گفتن با خدا دارد، نیایش کند. علاوه برآن، زمان هایى نیز در آیات و روایات به عنوان وقت هاى مناسب براى نیایش سفارش شده است، از جمله بعد از اقامه نماز، شب و روز جمعه، نیمه شب، از سحر تا طلوع آفتاب، هنگام بارش باران، هنگام تلاوت قرآن و اذان، هنگام ظهر، قنوت نماز وتر، پس از مغرب، شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار علیهم السلام. در این لحظات امید به استجابت بیشتر است.
دعا در مساجد، حرم اهل بیت علیهم السلام، تربت شهیدان و… در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است.
و . عوامل رد شدن دعا
1 . عدم استجابت دعا از دیدگاه امیرالمومنین (علیه السلام)
کسى نزد امیر مؤ منان على (علیه السلام ) از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت با اینکه خداوند فرموده دعا کنید من اجابت مى کنم ، چرا ما دعا مى کنیم و به اجابت نمى رسد ؟! امام در پاسخ فرمود:« قلب و فکر شما در هشت چیز خیانت کرده لذا دعایتان مستجاب نمى شود):
1. شما خدا را شناخته اید اما حق او را ادا نکرده اید، بهمین دلیل شناخت شما سودى بحالتان نداشته !.
2 . شما به فرستاده او ایمان آورده اید سپس با سنتش به مخالفت برخاسته اید ثمره ایمان شما کجا است ؟
3 . کتاب او را خوانده اید ولى به آن عمل نکرده اید، گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم سپس به مخالفت برخاستید!
4 . شما مى گوئید از مجازات و کیفر خدا مى ترسید، اما همواره کارهائى مى کنید که شما را به آن نزدیک مى سازد …
5 . مى گوئید به پاداش الهى علاقه دارید اما همواره کارى انجام مى دهید که شما را از آن دور مى سازد …
6 . نعمت خدا را مى خورید و حق شکر او را ادا نمى کنید.
7 . به شما دستور داده دشمن شیطان باشید (و شما طرح دوستى با او مى ریزید) ادعاى دشمنى با شیطان دارید اما عملا با او مخالفت نمى کنید.
8 . شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افکنده اید .. . با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؟ در حالى که خودتان درهاى آنرا بسته اید؟ تقوا پیشه کنید، اعمال خویش را اصلاح نمائید امر به معروف و نهى از منکر کنید تا دعاى شما به اجابت برسد.
2 ـ مغایرت با حکمت خدا:
به اقتضای حکیم بودن خدای متعال دعایی مستجاب می شود که با حکمت الهى مغایرت نداشته باشد، خداى متعال بر اساس حکمت خود این عالم را طبق قوانین خاص اداره مى کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمى کند؛ بنابراین استجابت دعا باید از کانال قوانین و سنن الهى جریان یابد و اگر دعایى نقض کننده این مطلب باشد مستجاب نمى شود. زیرا خداى متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتى از صفات او صفت دیگرش را نقض نمى کند.
امام على علیه السلام در این باره مى فرماید: «ان کرم الله لا ینقض حکمته؛ فلذلک لا تقع الاجابة فى کل دعوة -به راستى که کرم و بزرگوارى( خداى سبحان، حکمت او را نقض نمی کند؛ و از این رو هر دعایى اجابت نشود» (غررالحکم، ح3478)
3 ـ مغایرت با مصلحت انسان:
در ضمن شمارش علل گوناگونى که باعث مى شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، مغایرت خواسته با مصلحت واقعی انسان است. گاهى اوقات انسان از خداوند چیزى درخواست مى نماید و فکر مى کند اجابت آن به نفع او مى باشد، در حالی که در واقع اجابت آن درخواست به ضرر او تمام خواهد شد.
انسان به خاطر علم محدودش نسبت به زوایای وجودی و شرایط پیرامون خود (در حال و آینده) نمی تواند بهترین و یا بدترین را برای خود تشخیص دهد، خداوند حکیم در معجزه ی آسمانی خود می فرماید: … عَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون ـ چه بسا چیزى را خوش نداشته باشید، حال آن که خیرِ شما در آن است ؛ یا چیزى را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است ؛ در حالی که خدا مى داند و شما نمى دانید. » (البقرة:216)
اگر انسان به حکمت و مهربانی خداوند اعتقاد و به این آیه از قرآن کریم که می فرماید :« وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم – و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم ».(غافر:60) اطمینان داشته باشد ؛باید پس از دعا به درگاه الهی به آنچه که خداوند حکیم و مهربان برایش مقدر ساخته راضی و خشنود باشد و آن را برای خود بهترین بداند چون طبق آیه ی ذکر شده امکان ندارد خداوند دعای بنده اش را بی پاسخ بگذارد و چون او را بیشتر ازخود او دوست دارد بهترین را برایش انتخاب نکند.
در دعای افتتاح درباره تاخیر اجابت دعا آمده است:« و لَعَلَّ الذّى اَبْطَاَعَنَّی هُوَ خَیرٌ لی لِعِلْمِکَ بِعَاقَبِةِ اْلاُمُورِ-چه بسا تأخیر در استجابت دعا برایم بهتر بوده است، چون تو از عاقبت امور آگاهى..»
مثلا ًاگر کسی از خدا فرزند بطلبد و چنین کاری مطابق حکمت و مصلحت وی باشد خداوند با فراهم کردن امکان ازدواج ، مسکن و تأمین هزینه ی زندگی، هم به او فرزند صالح می دهد و هم پاداش دعایش را عطا می کند ولی اگر به مصلحت وی نبود دعای او را که عبادت است به یکی از سه نحو پاداش میدهد: یا گناهی از گناهانش را می بخشاید، یا حسنه ای بر حسناتش می افزاید، یا بلایی را از او دفع می کند. همچنین ممکن است چیز دیگری که مطابق حکمت و مصلحت است و دعا کننده از آن آگاه نیست به وی عطا کند. پس دستی که به درگاه الهی بلند می شود خالی باز نمی گردد ، بلکه مشحون از الطاف بی پایان الهی خواهد بود. (تفسیر تسنیم علامه جوادی آملی ( حفظه الله تعالی ) / ج 9 / ص 436)
البته تأخیر در اجابت دعا ممکن است ظاهرا باعث مشکلاتی برای ما شود، لیکن نباید سبب سوءظن به خداوند گردد ، چون حکمت این کار معلوم نیست. اجابت مستمر دعاها طراوت و اهمیت کار را کاهش می دهد. بدین لحاظ گاهی تأخیر در اجابت به نفع داعی است. (تفسیر تسنیم علامه جوادی آملی ( حفظه الله تعالی ) / ج 9 / ص 441)
کسی که از عدم اجابت دعای خود ناخشنود است، شبیه بازیکنی است که چون قوانین بازی را آنطور که باید نمی داند و از بازی خسته شده است؛ بازیکنی که می داند تلاش و کوشش و زمین خوردن در این میدان، اجتناب نا پذیر است. هرگز خسته نمی شود و اظهار ناامیدی نمی کند. در مورد دعا منظور از قوانین همان سنت های الهی در آفرینش است، پس باید کمر همت را محکم کنی و با سنت های الهی آشنا شوی. خدای متعال هرگز بر خلاف حکمت خود و مصلحت بندگان کار نمی کند.
ممکن است دانش آموزی سال‌ها ضجه بزند، دعا کند، خودش، اقوامش، و حتی مادر و پدرش که در کنکور قبول شود و یا در جایی مشغول به کار شود، ولی تمام تلاش هایش بی نتیجه بماند، آیا می‌توان گفت دعای او مستجاب نشده است. اگر او به دانشگاه می‌رفت و گرفتار دوست بد یا شبهات فراوان یا انحراف اخلاقی و مشکلات فراوان می شد، آیا دعایش مستجاب شده بود؟
و یا درباره دختری که برای ازدواجش دعاهای فراوان کرده اما به مراد دل خود نرسیده، می‌توان گفت که از خوشبختی عقب مانده است؟ آیا این امکان وجود نداشت که بعد از مدتی آن زندگی به طلاق بیانجامد؟ هدف این دختر خوشبخت شدن است منتهی او خیال می کند که خوشبختی او در این شرایط در ازدواج با فلان پسر است، در حالی که چنین نیست و خدای متعال دعای او را به گونه ای اجابت می کند که او به خوشبختی واقعی دست یابد اگر چه در ظاهر به نظر می آید که دعایش در این زمینه اجابت نشده است.
گاهی همان دعاها و تضرع‌هایی که ظاهرا اجابت نشده است، باعث دفع بلاهای زیادی از زندگی انسان می‌شود که اگر نبود انسان در آنها می افتاد و نابود می گشت. (بحار الانوار10/99 و کافی 2/469)
وقتی می گوییم صلاح خدا نیست فلان دعا اجابت شود یعنی «خیر ما در عدم استجابت آن دعا است». آیا صلاح است هر مقدار پولی که فرزند می خواهد والدین به او بدهند. آیا گمراه و احیانا معتاد نخواهد شد؟ فرزند ممکن است خیال کند پدرش نمی خواهد به او پول بدهد در حالی که پدر به خاطر مصلحت فرزند نمی تواند بدهد نه اینکه نمی خواهد.
پس اگر درک درستی از معنای «صلاح» داشته باشیم نه تنها ناراحت نمی شویم بلکه با رغبت و طیب خاطر امور خود را به او که مهربان ترین مهربانان است و به بندگان خود به اندازه ی پوسته ی نازک روی هسته ی خرما هم ظلم نمی کند، می سپاریم.
– از خدایی که «فعال مایشاء و قادر متعال» است نباید طلبکارانه چیزی خواست. یادمان باشد او خدا است و ما بنده؛ او مولا است و ما عبد؛ لذا بنده از مولای خود، هیچ طلبی ندارد! بنده تنها می تواند از مولای خود، درخواست کند؛ اگر مولا عطا کرد، از فضل و کرم او است؛ اگر عطا نکرد، از حکمت او است؛ پس طلبی در میان نیست. (دقت کنید)
4 ـ گناه مانع اجابت دعا
یکى از عوامل مهمى که رابطه انسان با خدای متعال را تضعیف نموده و مانع اجابت دعا می شود، نافرمانى از دستورهاى خدا است.
حضرت على (علیه السّلام) در دعاى کمیل چنین مى فرماید:« پروردگارا! گناهانى را بر من ببخش که موجب حبس و بالا نرفتن دعا مى شوند. و در جاى دیگر از همان دعا چنین مى فرماید: اى آقا و مولاى من ! به عزتت قسم ! از تو مى خواهم که بدى کردار و رفتارم موجب پوشیده شدن دعاى من از تو نشود.
بندگان خدا با هر قدمى که به سوى گناه برمى دارند یک قدم از خداوند فاصله مى گیرند و موجبات محرومیت خویش از اجابت الهى را فراهم مى آورند. امام باقر علیه السلام در این باره فرموده است:«ان العبد یسال الله الحاجة فیکون من شانه قضاؤها الى اجل قریب او الى وقت بطى ء فیذنب العبد ذنبا فیقول الله تبارک وتعالى للملک: لا تقض حاجته واحرمه ایاها، فانه تعرض لسخطى واستوجب الحرمان منى -بنده حاجتى ازخدا طلب مى کند و مقرر مى شود آن حاجت در زمانى برآورده شود؛ پس در این فاصله، او گناهى مرتکب مى شود و در نتیجه، خداوند مى فرماید: حاجت این بنده برآورده نشود و از آن محروم شود؛ چون او خشم و غضب مرا برانگیخت و همین باعث محروم شدن اوست. (بحار الانوار،ج73،ص329)
5 ـ لقمه و کسب حرام
استفاده از درآمد حلال و پاکیزه از دیگر شرایط اجابت دعا است که امروزه بیش از هرزمان دیگر لازم است به آن توجه شود. لقمه ى حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا مى شود. (بحار الانوار،ج93،ص358)
از پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) نقل شده : «من احب ان یستجاب دعائه فلیطب مطعمه و مکسبه – کسى که دوست دارد دعایش مستجاب گردد باید غذا و کسب خود را پاک کند.
شخصی خدمت رسول خدا (ص) آمد و گفت: دوست دارم که دعایم مستجاب شود، حضرت به او فرمود: خوراک خود را پاکیزه کن و غذای حرام نخور.
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله فرمود: «ان العبد لیرفع یده الى الله ومطعمه حرام، فکیف یستجاب له وهذا حاله -همانا بنده دستش را براى دعا به درگاه خدا بالا مى برد در حالى که خوراکش حرام است . با چنین حالى، چگونه دعایش مستجاب مى شود؟ (ارشاد القلوب، ص 149)
6 ـ شتاب و عجله:
امام صادق (ع) فرمود: همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامى که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید مى شود و دعا را ترک مى کند. به درستى که بنده هنگامى که دعا مى کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانى که او عجله نکند. (میزان الحکمه،ج3،ص875)
7 ـ ستم و تجاوز به حقوق دیگران
یکى دیگر ازموانع پذیرش دعا، تجاوز به حقوق دیگران است که در روایات فراوانى براین مطلب تاکید شده است. على علیه السلام فرمودند: ان الله عزوجل اوحى الى عیسى بن مریم علیه السلام: قل للملاء من بنى اسرائیل . . . انى غیر مستجیب لاحد منکم دعوة – ولاحد من خلقى – قبله مظلمة -خداوند به عیسى بن مریم وحى فرمود: به اشراف) و بزرگان ( بنى اسرائیل بگو: … من هرگز دعاى کسى از شما یا دیگر آفریدگانم را که برگردنش حقى ازدیگران است، اجابت نخواهم کرد( الخصال، ص 337، ح 40)
8 ـ امید به غیر خدا
بزرگترین مانع پذیرش دعا این است که به کسى یا چیزى غیرازخدا امید بسته و یا او را به صورت مستقل مورد نیایش قراردهیم .
از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: اذا اراد احدکم ان لا یسال ربه شیئا الا اعطاه فلییاس من الناس کلهم، ولا یکون له رجاء الا عند الله، فاذا علم الله عزوجل ذلک من قلبه لم یسال الله شیئا الا اعطاه -هرگاه یکى از شما بخواهد که هرچه ازخداوند درخواست کند به او بدهد، باید از همه مردم چشم امید قطع کرده و جز به خدا امید نبندد. پس، چون خداى عزوجل دانست که او به راستى چنین است، هر چه از خدا بخواهد به اوعطا کند. (کافى، ج 2، ص 48)
مقدمه :
برخی افراد فکر می کنند دعایشان مستجاب نمی شود و از این موضوع گله دارند و حتی گاهی تا مرز ناامیدی و بی ایمانی و ترک نماز و مانند آن پیش می روند و سوالات فراوانی هم در این زمینه مطرح می کنند، نگرانی و مشکلاتی که برای ایشان در این زمینه وجود دارد، بیشتر ناشی از نگرش ناصحیح آنها به موضوع دعا و اجابت است. بنابراین در صورتی که این نگرش اصلاح شود بسیاری از مشکلاتی که در این رابطه برای آنان پیش می آید حل خواهد شد. برای اصلاح نگرش، لازم است نکاتی را که به آنها اشاره می کنیم کاملا با دقت مطالعه نمایید.
الف . هدف زندگی در دنیا
قرآن کریم به صراحت به انسان یادآوری می کند که هدف ازخلقت انسان عبودیت است. «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»(ذاریات ۵۶) و بندگی آن است که انسان در مقابل پرودگار عالم تسلیم محض باشد و از خود اراده و خاسته ای مغایر با آنچه خدای متعال می خواهد و می پسندد نداشته باشد و تمام عالم را در ید قدرت او ببیند. دعا تمرین نگرش توحیدی انسان به زندگی است. اگر کسی این جهان بینی را نداشته باشد و برای غیر خدا قدرتی در عرض او به رسمیت بشناسد از دایره توحید خارج شده و داخل عرصه شرک و کفر می‌گردد، دعا به محضر خداوند به معنی نفی قدرت های غیر الهی و ابراز اعتقاد توحیدی نسبت به مبدا هستی است. دعا مغز عبادت و مظهر بندگی به در گاه خداوند متعال و قرار گرفتن در مسیر اهداف متعالی زندگی می باشد. خواسته های ما نیز وقتی شایسته اجابت است که در همین راستا باشد.
شایسته نیست خدای متعال که هدف زندگی انسان را عبادت و قرب به خودش قرار داده است، انسان را در رسیدن به خواسته هایی که به او برای پیمودن این مسیر کمک می کند، یاری نرساند یا خواسته هایی را اجابت کند که مانع عبادت و قرب است.
بعضی مردم نیازها و خواسته های مادی خود را به صورت یک هدف استراتژیک زندگی برای خود تعریف و برای رسیدن به آن بقدری پافشاری می کنند که دعا کردن ایشان صورت نامعقولی به خود می گیرد، تا جایی که ممکن است این موضوع آنها را به وادی ناامیدی و بی ایمانی بکشاند. این نوع نگرش صحیح نیست.
ما باید بیشتر به اهداف راهبردی زندگی بیاندیشیم و ذهنیت خود را برای تحقق آن آماده کنیم. اگر این اتفاق بیافتد کمتر برای رسیدن به آرزوهای سطحی و خواسته های مادی و نیازهای روزمره و پایین دستی انرژی صرف می کنیم و روی اهداف متعالی تر تمرکز می کنیم و آرامش بیشتری داریم. راهکار آن هم این است که با تقویت عقلانیت و معنویت، به بندگی خدا فکر کنیم و خود را برای خداوند بسازیم و آماده کنیم.
اگر ما روی این موضوع تمرکز کنیم، بهترین سرمایه خود را صرف بهترین هدف کرده ایم و حتما به سعادت می رسیم. تمرکز روی این موضوع باعث می شود که آرامش بیشتری داشته باشیم زیرا انسان با یاد خدا و بندگی خدا دلش آرام می شود نه با رسیدن به آرزوهای مادی و دنیوی. البته نیازهای مادی باید در جای خود تامین شود و دعا برای تامین آن اشکالی ندارد، اما تامین این نیازها تنها مقدمه رسیدن به اهداف راهبردی است و صرف تمام نیروها برای تامین نیازها و آرزوهای دنیوی حکیمانه نیست.
بنابراین هدف نهایی ما در زندگی این دنیا رسیدن به خواسته های شخصی نیست. فلسفه وجودی این دنیا، به کمال رسیدن انسان از طریق بندگی و تسلیم بودن به خواست خداوند حکیم است. در این راستا یکی از بهترین ابزاری که خداوند متعال برای طی این مسیر متعالی در اختیار انسان قرار داده ،دعا و نیایش است.
ب . فلسفه و حکمت اصلی دعا
اصولا دعا یک عمل معنوی و عبادی بندگان خدا است که با هدف قرب انجام می شود. دعا برترین نوع بندگی و پرستش خدای متعال است. دعا موجب رشد و تعالی وجود انسان می شود و فرصتی است مناسب برای اظهار بندگی و فقر محض در برابر خداوند قادرمتعال، دعا نشان دهنده تسلیم و توکل عبد در برابر خداوند است .مهم ترین حکمت دعا اعلام بندگی و اظهار فقر و وابستگی به منبع لایزال الهی و غنی مطلق است.
دعا عبادت است چون خداوند خود به این عمل امر فرموده است و دعا کردن انجام یکی از فرامین الهی است.« ادعونی استجب لکم» (غافر:60) «ادعوا ربکم تضرعا و خفیه» ( اعراف:55)
نیایش برخواسته از برترین شناخت انسان نسبت به هستی است و سبب مى شود، انسان نیایشگر، از آن جهت که مظهر خدای متعال است، همه چیز خود را از او بداند، خود را کاملا نیازمند پروردگار ببیند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر ـ که سرچشمه تمامى بدبختى ها و سیه روزى ها است.ـ فرود آید و براى خود در برابر ذات پاک حضرت حق، موجودیتی در نظر نگیرد.
قرآن کریم انسان ها را به دعا و نیایش دعوت کرده و ترک دعا را تکبر دانسته و برای آن عقاب سنگین وعده داده است: (و قال ربکم ادعونى استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین)(مومن/60); پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را اجابت کنم. همانا کسانى که از عبادت من تکبر مى ورزند، به زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند.
دعا آدمی را به مبدع فیض هستی متصل می کند و نیاز دائمی انسان به عنوان یک مخلوق را به خالق و رب خود آشکار می نماید. دعا دعوت از خدا است تا با اسماء و صفات جمال و جلال خویش در ما ظهور نماید، باشد که از این طریق به کمال و سعادت خود دست یابیم.
پیامبر اسلام(ص) دعا را عین عبادت(بحار الانوار/ج93/ص300 روایت37) و على(ع) آن را کلید نجات و کامیابى و گنجینه رستگارى(همان/روایت37) و امام صادق(ع) آن را محبوب ترین کارها نزد خداوند در زمین معرفى کرده است. (کافی/ج2/ص467)
نیایش،به طور قطع از موثرترین رفتارهایی است که مى تواند در راه خداشناسى و خودسازى به کارگرفته شود. دکتر ((الکیسس کارل)) ضمن ابراز تإسف از برداشت نابخردانه بعضى افراد از نیایش، مى گوید: ((اما دریغا! که امروز در دنیاى ما، جز اندکى نیستند کسانى که نیایش را در چهره حقیقى اش بشناسند.))(نیایش/ص63))
دعا زیبا و عمیقترین ارتباطی است که باریافتگان کوى دوست را در نیمه هاى شب، از بسترگرم استراحت جدا مى کند و به آستان محبوب می کشاند. وه که چه مناجات هاى جانسوز و عاشقانه اى با حضرت یار دارند.
دعا عبادت و موجب تقرب به خداست، دعا فرصت مناجات و نجوای بی‌واسطه و انس با پروردگار عالم است. امام صادق(علیه السلام) در حدیثی می‌فرمایند:« شما با هیچ وسیله ای همانند دعا نمی توانید به خدا نزدیک شوید.(میزان الحکمه، ج ۲، ص ۸۷۲، حدیث ۵۵۷۱) ایشان در روایت دیگری فرموده اند:« نزد خدای عزو جل منزلتی است که فقط با مسألت و دعا می‌توان به آن مقام رسید.» ( میزان الحکمه، ج ۲، ص ۸۶۹، حدیث ۵۵۲۹)
از این جهت دعا عین اجابت است از این منظر همین که دعا و عبادت با خلوص نیت و شرایط لازم انجام می شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. با استمرار این حالت است که آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی شده، به کمال و سعادت شایسته خود می رسد. خود دعا کردن، در حقیقت، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و و نیاز روح به عروج به عالم قدس اله است.
شما به محتوای دعا ها نگاه کنید. دعا یک مکتب کامل انسان سازی است در دعا ها تمام معارف توحیدی بیان شده است، فلسفه دعا تربیت انسان موحد است. پیوند دادن انسان با خدا است.
فلسفه دعا این نیست که ما به خواسته های نفسانی و مادی و شخصی خود برسیم. فلسفه دعا آدم شدن است. این حکمت حتما محقق می شود. وقتی انسان با اخلاص دعا می کند و دعا می خواند این آموزه ها بر جان او تاثیر می گذارد و ساخته می شود. دعا کلاس درس توحید است. پیمان بندگی است، اظهار عبودیت است، پیوند با خدا است، نمی شود کسی دعایی بخواند و آرام نشود. روحش پرواز نکند به خدا نزدیک نشود، جلا پیدا نکند، معنای اجابت دعا همین است. دعا حتما مستجاب است چون انسان با دعا به کمال و سعادت خود می رسد.
این چه حرفی است که برخی می گویند. دعا کردم خدا خواسته ام را نداد، پس دعا به چه درد می خورد. معقول نیست کسی کاری کند که نتیجه ای برایش ندارد! این حرف خیلی غلط است. امکان ندارد دعا بی نتیجه باشد. دعا اتفاقا درمان دردهای بشر است. بله دعا برای رسیدن به هواهای نفسانی و خواسته های مادی و آمال دنیوی نیست. نه اینکه خدا به خواسته های بنده بی توجه باشد، فلسفه اصلی دعا این نیست. دعا یکی از عبادت های ناب و بلکه مخ عبادت و مهمترین عامل قرب انسان به خدای متعال است.
ج . دعا اقتضای اجابت نه علت آن
در زمینه دعا و اجابت آن لازم است به یک نکته اساسی توجه نماییم و آن اقتضایی بودن دعا نسبت به اجابت است. البته این بحث فلسفی است اما درک آن دشوار نیست و در صورتی که دقت شود مشکل بسیاری از مردم در مورد اجابت دعا حل می شود.
به طور کلی در جهان آفرینش و ظهور پدیده ها، دو گونه علیت تصور می شود. 1- علیت اقتضایی 2- علیت حتمی .
هر شیئی که موجود می شود و هر حادثه ای که اتفاق می افتد معلول چندین علت است. این علت ها به تنهایی فقط اقتضای وجود آن معلول را دارند و علت تامه نیستند زیرا آن معلول هنگامی تحقق خارجی می یابد که تمام علل آن یعنی علت تامه محقق شود. بنابراین علیت اقتضایی در صورتی است که برخی علت های پیدایش یک شیء، موجود باشد و علیت حتمی مربوط به صورتی است که تمامی علل و عوامل دست اندر کار پیدایش یک شیء یا حادثه با هم وجود داشته باشند و موانعی هم در کار نباشد؛ تنها در این صورت است که پدید آمدن شیء حتمیت و ضرورت می یابد، در نتیجه تا هنگامی که شیء در مرحله اقتضا است، یعنی تنها برخی از علل آن موجود است، امکان پیدایش آن نیست و نباید انتظار داشت که محقق شود.
رابطه دعا و اجابت نیز از این قاعده مستثنی نیست، خدای متعال فرموده دعا کنید تا اجابت کنم، یعنی اجابت آن مقداری که مربوط به خدای متعال است حتمی است، اما تحقق آن در خارج در صورتی حتمیت می یابد که تمامی شرایط تحقق موجود باشد و موانع آن نیز مرتفع شده باشد.
در روایات داریم که اگر شما یک ختم قرآن داشته باشید، در قبال آن یک دعای مستجاب نیز خواهید داشت. این حرف درست است ولی تنها در صورتی قابل توجیه است که تاثیر آن را به نحو اقتضا قبول کنیم و متذکر این نکته باشیم که حتمیت اجابت در صورتی است که عوامل دیگر تحقق آن خواسته موجود باشد. همین طور در مورد ثواب و آثار خواندن برخی دعاها یا اذکار و یا حتی انجام اعمال و ثواب های که در روایات داریم همه به نحو اقتضا است نه علیت و حتمیت.
د . اجابت حتمی دعا
از جهتی دعا عین اجابت است، زیرا نوعی عبادت و پرستش است و هر عبادتی با قصد قربت انجام می شود؛ در هنگام موجب قرابت حتمی است، عبادت کننده تصمیم دارد که به خدای خود نزدیک شود و به کمالات ذات اقدس الهی آراسته گردد و در حقیقت از دعا چیزی جز خود خدای متعال و قرب او را نمی خواهد. این خواسته چون با خلوص نیت و شرایط لازم انجام شود، در همان لحظه به اجابت می رسد و اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. با استمرار این حالت آدمی به تدریج مظهر نورانیت و اسماء و صفات کمالیه حق تعالی می شود و به سعادت شایسته خود خواهد رسید.
این نیاز، یعنی نیاز به حضور خدای متعال با صفات کمالیه اش در انسان، یک نیاز پیوسته است. البته یک نیاز متعالی و خاص اهل کمال است و اغلب مردم عادی از ان غفلت دارند، ولی موضوعی است که دعا برای تحقق آن در اصل توصیه شده است. امام صادق(ع)فرمود: ((علیکم بالدعاء فانکم لا تقربون بمثله)); شما را به دعا سفارش مى کنم. زیرا با هیچ عمل دیگرى همچون دعا، به خدا نزدیک نمى شوید. پـس دعا، درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و عروج به عالم بالاست.
البته گاهی اجابت برخی دعاها به دلیل وابسته بودن به اسباب مادی و جمع نبودن علل طبیعی ممکن است به تاخیر بیافتد، اما اثر معنوی آن هیچگونه تاخیری ندارد و در همان لحظه تاثیر می گذارد.
برخی استجابت دعا را منحصر به جایى دانسته اند که اسباب طبیعى نیز در میان باشد و دعا برای آن است که از خداوند بخواهند اسباب طبیعى را فراهم سازد تا داعى به مقصود برسد، مثلا فقیر، وسائل کسب و کار از خدا بخواهد و مریض دارو. بله همانطور که اشاره شد، گاهى خداوند متعال، بدون اسباب و عوامل مادى دعا را مستجاب نمى کند، ولى این تخصیص و انحصار درست نیست; چون خدای متعال بدون اسباب طبیعى نیز مى تواند حاجت ها را برآورد، علل و عوامل روحانى نیز مى تواند شفا بخش باشد.
متاسفانه بسیاری از مردم دعا را برای رفع نیازهای مادی می دانند، ولى گروهى فراتر از این ها فکر مى کنند، آن ها دست به دعا برمى دارند، نه براى حوایج مادى، بلکه نفـس دعا کردن براى آنان موضوعیت دارد. برای ایشان نیایش به صورت یک سیر روحانى و مکاشفه رحمانى در مى آید، در این برداشت، دعا به مفهوم پرواز روح به سوى عالم بالا است و ارتباط مجذوبانه قلب است با خدا، شریف ترین و گران سنگ ترین حالات انسان است.
رفت موسى آتشى آرد به دست
آتشى دید او که از آتش برست
بهرنان شخصى سوى نانوا دوید
دادجان چون حسن نانوا رابدید
لذا حال دعا براى اهل دل، پیش از آنکه طلب باشد مطلوب است و به جاى مقدمه، نتیجه و غایت و محصول است، دردها و رنج ها بهانه یى است براى کوبیدن در محبوب و راز دل گفتن با او ((یا منى قلوب المشتاقین و یا غایه آمال المحبین)).
اى اخى دست از دعا کردن مدار با اجابت یا رد اویت چکار
گر اجابت کرد او را، بـس نکوست ور کند موقوف، آن هم لطف اوست
چگونه می توان باور نمود که خدای بزرگ هستی بندگان خویش را به سوی خویش فرا بخواند و توفیق دهد تا با او به نیایش بپردازند ، آنگاه بدون هر گونه عنایت و اجابتی از درگاه خویش براند ؟ کسی که بلافاصله پس از دعوت بندگان خویش به دعا نمودن وعده اجابت داده و فرموده ( ادعونی استجب لکم).
در روایتی از رسول رحمت الهی نقل است که آن جناب فرمود: خدای متعال کریم تر از آن است که درب دعا را به روی بنده ای بگشاید آنگاه درب اجابت را به روی او قفل نماید. میزان الحکمه / 5582
و از روایت دیگری استفاده می شود که حتی اجابت الهی قبل از دعای بندگان شامل ایشان می شود . رسول گرامی اسلام فرمود: ( اذا اراد الله ان یستجیب لعبد اذن له الدعاء) هنگامی که خداوند بخواهد نیازهای بنده اش را برآورد به او اذن و توفیق دعا کردن می دهد. (میزان الحکمه/حدیث5583)
امام سجاد(علیه السلام) فرمودند: «دعای مؤمن از سه حال خارج نیست؛ یا برایش ذخیره می گردد یا در دنیا برآورده می شود یا بلایی را که می خواهد به او برسد دفع می کند.»(میزان الحکمه ، ج 4 ،ح 5723)
علما و عرفا با استفاده از آیات و روایات می فرمایند: وقتی کسی دعا می کند حتما اجابت می شود ولی اجابت دعا به سه گونه است:
1-یا همان خواسته را با فاصله می دهند.
2- یا اگر آن خواسته به مصلحتش نبود چیز دیگری ، بالاتر از خواسته اش را در این دنیا عطا می کنند.
3- و یا اگر آن خواسته به مصلحتش نبود، عوض آن خواسته، چیز بسیار بزرگتر از آن را خداوند در آخرت به او عطا می کند و هیچ کس بی پاسخ نمی ماند.
در روایات هست که چه بسیار دعا کنندگان که روز قیامت ، آرزو می کنند که ای کاش هیچ کدام از دعاهایشان مستجاب نمی شد و همه ی آنها برایش ذخیره می شد. امام باقر علیه السّلام فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِذَا أَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّاً وَ ثَجَّهُ بِالْبَلَاءِ ثَجّاً فَإِذَا دَعَاهُ قَالَ لَبَّیْکَ عَبْدِی لَئِنْ عَجَّلْتُ لَکَ مَا سَأَلْتَ إِنِّی عَلَى ذَلِکَ لَقَادِرٌ وَ لَئِنِ ادَّخَرْتُ لَکَ فَمَا ادَّخَرْتُ لَکَ خَیْرٌ لَک ـ چون خدا بنده اى را دوست بدارد او را به یکباره در بلا فرو پیچد و در بلا غرقش کند ، در این هنگام چون بنده ، خدا را بخواند ، خداوند فرماید: لبیک بنده ام ، اگر در آنچه خواهش کردى عجله کنم ، بر آن قادرم ، در حالی که اگر آن را برای تو ذخیره کنم برایت بهتر است.» (بحار الأنوار ، ج 64 ،ص208)
ه . شرایط استجابت دعا
1 ـ امید به اجابت
امید به اجابت دعا یکی از شرایطی است که اجابت را تسهیل می کند، زیرا خدای متعال امید کسی را ناامید نمی کند. دعا کننده باید با امید و اطمینان کامل دعا کند و نه با شک و تردید و سوءظن . در دعاى ابى حمزه ثمالى چنین مى خوانیم: وَاَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجى بِمَوضِعِ اِجابَةٍ- بارالها! مى دانم که تو براى کسى که به تو امیدوار است در مقام و موضع اجابت هستى .
و در اعمال بیست و هفتم رجب چنین آمده است : وَاَسْئَلُکَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دعاکَ بِها راجٍ بَلَّغْتَهُ اَمَلَهُ. پروردگارا! با دعا و خواندنى از تو تقاضا و طلب مى کنم که یک فرد امیدوار تو را آنگونه دعا کرد و تو هم او را به آرزویش رساندى
گاهی شیطان نداشته های ما را چنان بزرگ جلوه می دهد که ما از انبوهی از داشته هایمان غفلت می کنیم. چگونه خداوند انسان را رها می کند در حالی که در هر زمان نعمت ها و الطاف بی شمارش او را احاطه کرده است ؟
به اجابت نرسیدن دعا هرگز نباید باعث ناامیدى از رحمت پروردگار شود; زیرا گاهى ممکن است دعاى شخص تا 20 سال به تإخیر بیافتد. (کافی،ج2،ص355)
هیچ موقع ناامید از درگاه خداوند کریم نباشید. زیرا خدایی که رحمت واسعه اش همه را فرا گفته نا امیدی در مورد او معنا ندارد، آیا می شود کنار دریا بود و از دیدن دریا ناامید شد؟ خیر، فقط کافی است چشم باز کنیم تا دریا را ببینیم. «لاَیُخَیَّبُ آمِلُه — هر که به او امید بندد نومیدش نمى‌سازد.»( دعای افتتاح)
مولوی در مثنوی داستانی آورده به این مضمون که :اگر شخصی بر گلیم چوب می زند ، می خواهد گرد و غبار آن را بگیرد و قصد ندارد گلیم را کتک بزند. مصیبت ها و گرفتاری ها از این باب است. یعنی اگر بخواهد گرد و غبار غفلت و زنگار از دل ها زدوده شود، راه آن تازیانه مصیبت و گرفتاری است. البته گرفتاری ها هم دوره ای دارد و خواهد گذشت.« انّ مع العسر یسراً» یعنی با هر سختی آسانی ای در راه است.
توجه به این که خداوند، عالِم، آگاه و رازق است و از احوال ما با خبر می باشد، نیز در رفع نا امیدی مؤثر است. اگر ما به وظیفه خود که بندگی خداوند است عمل کنیم، قطعاً خداوند هم برای بندگانش در تمامی امور راه گشا است. چنانکه در قرآن کریم می فرماید: «من یتق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب- کسی که تقوای الهی پیشه کند خداوند برای او راه چاره قرار می دهد و او را از جایی که گمان نمی کند روزی خواهد داد.»(سوره طلاق/2و3).
توجه به خداوند و از حدود بندگی خارج نشدن در زمان نا امیدی و گرفتاری بسیار ارزشمند بوده، سختی های زندگی خواهد گذشت ولی مقاومت و صبر مومن اثرش خواهد ماند.
نا امیدی از رحمت الهی از بزرگترین گناهان کبیره به شمرده می شود، زیرا امیدواری نشانه و لازمه ایمان به او است و ناامیدی نوعی کفر تلقی می شود. باید بدانیم که رحمت الهی بسیار شامل و فراگیر است و انسان مومن هیچگاه از رحمت الهی ناامید نمی شود.
البته مومن در کنار امید فراوانی که به رحمت خدا و اجابت دعا دارد، خالی از بیم و ترس نیست. یعنی در حقیقت میان بیم و امید است. از طرفی هم بیم دارد که نکند خلوص نیت نداشته باشد و یا مى ترسد از اینکه اعمال گذشته اش مانع اجابت دعایش شود؛ به همین منظور مؤمن در دعاى خود حالت خوف و رجا دارد، هم دعا مى کند، هم اصرار بر دعا دارد، هم امیدوار به اجابت است و هم خوف آن دارد که چیزی مانع اجابت شود. وقتى این ویژگیها در او جمع شد، اینگونه دعا مى کند «اللّهم انّى ادعوکَ کما أمَرتَ، فاستجب لى کما وعَدتَ انّک لا تخلفُ المیعاد؛ خدایا تو را آنگونه که دستور داده بودى، خواندم، پس همانطور که وعده نیز دادى، مرا پاسخ ده، بدرستى که تو هرگز خُلف وعده نمى کنى و وعده هاى تو حتمى و قطعى است».
در دعاى ابوحمزه ى ثمالى از قول امام سجاد (علیه السّلام) این طور عرض مى شود: و لیس من صفاتک یا سیّدى أن تأمر بالسّؤال و تمنع العطیّة و انت المنّان بالعطیّات على اهل مملکتک -تو به بندگانِ خودت دستور بدهى که از تو بخواهند، اما بنا داشته باشى که خواسته ى آنها را عملى نکنى؛ این امکان ندارد.
وقتى خداى متعال به من و شما امر مى کند که از او بخواهیم و طلب کنیم، معنایش این است که خداى متعال تصمیم دارد که آنچه را مى خواهیم، به ما بدهد.
لذا در روایت است که: ما کان اللَّه لیفتح لعبد الدّعاء فیغلق عنه باب الاجابة واللَّه اکرم من ذلک -خداى متعال کریم تر از آن است که باب دعا را باز کند، اما باب اجابت را ببندد.
در دعای افتتاح آمده: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الذَّی لایُهْتَکُ حِجابُهُ وَلایُغْلَقُ بابُهُ وَلایُرَدُّ سائِلُهُ- سپاس خدایى را که پرده اش دریده نمى‌گردد و درب خانه اش بسته نمى‌شود و دست رد به سینه درخواست کننده اش نمى‌خورد.
امام کاظم (ع): «یَنْبَغِی لِمَنْ عَقَلَ عَنِ اللَّهِ أَنْ لَا یَسْتَبْطِئَهُ فِی رِزْقِهِ وَ لَا یَتَّهِمَهُ فِی قَضَائِهِ – سزاوار است برای کسی که خدا را شناخته، او را در رسانیدن روزیش به کندی منسوب نکند و او را در حکم و قضایش متهم نداند».(الکافی ، ج2 ،باب الرضا بالقضاء، ص : 60)
حال اگر دعایی مستجاب نشد به این معنی نیست که خداوند اعتنایی به بنده اش نکرده. در روایات آمده : خداوند به بنده اش مشتاق تر از بنده به خداست. و وقتی بنده ای خدا را می خواند ؛ قبل از او ، خداوند او را خوانده و دعوت کرده که توانسته دعا کند و با خدا مناجات نماید. بعد از دعای بنده هم حتما خداوند به او جواب می دهد و اجابتش می کند. استدلال فلسفی نیز این را ثابت می کند امکان ندارد بنده خدا را بخواند و دعا کند در حالی که خدا او را دعوت نکرده باشد.
2 ـ توسل به اولیای الهی
توسل از دیدگاه شیعه برای رسیدن به آنچه نزد خدای متعال است یک ضرورت است. وسیله قرار دادن معصومین یکی از راه های رسیدن به حوایج است. خدای متعال در این زمینه هم می فرماید: و ابتغوا الیه الوسیله. به سوی خدا از وسیله استفاده کنید و امامان معصوم(ع) وسایل الی الله هستند. ( مائده 35)
وسیله قرار دادن کسانی که می توانند میان ما و خداوند واسطه شوند، باب وسیعی دارد. هر کسی به هر مقداری که نزد خدای تعالی عزیز و آبرومند است ، می تواند وسیله انسان به درگاه الهی برای رسیدن به حاجت ها و نیازها باشد و در امر استجابت دعا وساطت نماید. برترین کسانی که از وجاهت و آبرومندی کامل نزد خداوند برخوردارند، معصومین (ع) هستند. پس از ایشان مقربان درگاه الهی از اهل معرفت و کمال و حتی مومنان و کسانی که اجمالا آبرومند هستند، وسیله خداوند محسوب می شوند.
پیامبر اکرم(ص) فرموده است: «خداوند عزوجل مى فرماید: اى بندگان من! گرامى ترین خلق و پرفضیلت ترین آنان نزد من، محمد و برادرش على و امامان بعد از وى هستند. اینان «وسیله»ها به سوى من مى باشند. هر کس حاجتى دارد و نفعى را طالب است و یا دچار حادثه اى سخت و زیان بار گشته و برطرف شدن آن را مى خواهد، مرا به محمد و آل طاهرینش بخواند تا به نیکوترین وجه حاجت او را برآورم» (بحارالانوار، ج 94، ص 22، ح 20)
پس از اینکه آدم ابوالبشر مرتکب ترک اولى شد، در مقام توبه به پیشگاه خداوند عرضه داشت: پروردگارا به حق محمد(ص) از تو مى خواهم که مرا بیامرزى… »( مستدرک صحیحین، ج 2، ص615)
بدون شک انبیاء و اولیاء الهی مستجاب الدعوه بودند، این مقام به خاطر این بوده است که رابطه خوب و عمیقی با خدای متعال داشتند، مطیع او بودند، و هرگز با او مخالفت نمی ورزیدند. ولی استجابت دعا، اختصاص به ایشان ندارد؛ یعنی برای تمامی مؤمنان در صورتی که بتوانند رابطه صمیمی و مستحکمی با خدای تعالی برقرار نمایند، ممکن است.
البته درست است که ما انسان های معمولی مستجاب الدعوه نیستیم و وجاهت و آبرومندی کافی نزد خدای تعالی نداریم، چون گناه کاریم و از آلودگی ها خودمان را کاملا پاک نساخته ایم، ولی خوشبختانه برای این افراد که اکثریت مومنان را تشکیل می دهند نیز راه باز است، به طور کلی در ارتباطی که انسان با خدای خود دارد، هیج درب بسته، راه نرفتنی و هدف نارسیدنی وجود ندارد.
در آستان ربوبی، همه چیز شدنی و رسیدنی است؛ منتهی باید توجه داشت، اگر کسی خودش آبرومندی کافی ندارد و از وجاهت لازم برخوردار نیست، راه ارتباط برای او این است که به آبرومند و صاحب وجاهتی رجوع کند و او را میان خود و خدا وسیله و واسطه قرار دهد. بحث شفاعت و توسل دقیقا برای این رابطه لحاظ شده است و فلسفه آن جبران نقائصی است که مؤمنین، برای ارتباط با ذات هستی دارند.
به دعای توسل توجه کنید، در پایان هر فراز از آن آمده یا وجیهاً عند الله اشفع لنا عند الله، یعنی ای آبرومند نزد خدا که در اثر این آبرومندی اگر به او رجوع کنی و از او چیز بخواهی دست رد به سینه تو نمی زند، ما را که از چنین آبرویی برخوردار نیستیم و نتوانسته ایم خدای تعالی را، آنچنان که باید از خود راضی نماییم، دریاب و میان ما و خدای متعال به جهت قربی که داری واسطه شو و از او بخواه که نیازها و حاجت های ما را برآورد.
3 ـ اخلاص
بدون شک بندگی خالصانه خداوند، نقش موثری در سرعت اجابت خواسته ها و دعاها دارد، اتفاق افتاده که خیلی ها با یک «یا الله» و یا با یک «صلوات» حاجت گرفته اند چون در زندگی مسیر عبودیت را طی کرده و خود را در لفظ و عمل، بنده ی خدا می دانند.
به تعبیری می توان گفت: رابطه انسان با خداوند یکی رابطه متقابل است. اذکرونی اذکرکم. مرا یاد کنید تا به یاد شما باشم. سرعت اجابت خدای متعال نسبت به بنده بستگی به سرعت اجابت بنده نسبت به خدای متعال دارد. وقتی کسی بنده خدا شد و در بندگی صادق بود و وظایف بندگی را به سرعت و در اول وقت آن انجام داد، اگر از خداوند چیزی بخواهد که مطابق حکمت و مصلحت است، به سرعت اجابت می شود.
داستان آن باربر اصفهانی را شنیده ای که وقتی بچه از بالا به زمین در حال سقوط بود، با یک اشاره، کودک در بین زمین و آسمان توقف کرد و آهسته آهسته به آغوش او آمد؛ وقتی از او علت این کرامت را پرسیدند گفت: «عمری هر چه خدا گفت گفتم چشم و انجام دادم، حالا من به خدا گفتم: خدایا مادر این بچه را داغدار نکن، او هم اجابت کرد (او گفت: چشم)
هر چه انسان نیت خالص و اگیزه الهی داشته باشد و در توحید به مراتب بالاتری برسد. دعای او نیز بیشتر و خالص تر و به اجابت نزدیک تر می‌شود، برای بیان همین نکته در روایات تاکید شده است که : که هنگام دعا از دیگران نا امید باشید و همه امیدتان به خدا باشد (میزان الحکمه، ج ۲، ص 882)
براى اینکه انسان به مقصود خود در دعا برسد، خداوند او را دعوت مى کند که با اخلاص دعا نماید «فادعُوا الله مخلصین له الدّین؛ دعا را که از شئون دین است، با اخلاص بخوانید». دعاى مخلصانه و از سر صدق به عنوان عبادتى شایسته، مورد تشویق خداوند قرار گرفته است. وقتى در جاى دیگر از دعا سخن به میان مى آید مى فرماید خداوند دعاى مؤمنان را چون با اخلاص بوده، جواب مى دهد «و یستجیب الذین امنوا و عملوا الصالحات» چون آنچه مى خواهند از روى مصلحت است، خداوند نیز از روى مصلحت اعطا مى کند و اضافه هم مى دهد چون خود دعا، عبادتى است که پاداش مضاعف دارد «و یزیدهُم من فضله»
در مجموع مى توان نتیجه گرفت که خداوند مردم را دعوت نمود تا دعا کنند و دعا را بهترین عبادت ها معرفى نمود و وعده داد که دعاهاى خالصانه را مى پذیرد و به هدف اجابت مى رساند و علاوه بر آن پاداش دعا را نیز دو برابر اعطا مى نماید. پس قبل از اینکه هر فردى بخواهد دعا کند مى بایست اخلاص در دعا را مدّ نظر بگیرد، اخلاص چیزى نیست که به سادگى بدست آید، لذا خداوند، دعا کننده را با دو شرط ایمان و عمل صالح، جواب مى دهد. اخلاص یعنی انگیزه اصلی ما در دعا تنها اظهار بندگی و تقرب به خدای متعال باشد، حتی اگر در دعا نیاز مادی هم مطرح می شود، باید نیازی باشد که در راستای بندگی خداوند و تسهیل کنند آن باشد.
البته گاه ممکن است دعای بنده مخلصی سریعا مستجاب شود، اما در عین حال زمان تحقق آن نرسیده باشد. حضرت موسی (علیه السلام) آل فرعون را نفرین کرد و خداوند اجابت کرد اما بنا بر مصلحت الهی، چهل سال طول کشید!
4 ـ حضور قلب
دعا یعنى درخواست از خداى متعال براى برآورده ساختن حاجتى و طبیعى است که این ارتباط در صورتى مؤثر واقع مى شود که باطن انسان متوجه خدای متعال باشد و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) مى فرماید:« بدانید که خداوند دعائى که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمى کند.» (المیزان،ج2،ص433)
5 ـ رعایت آداب
رعایت آداب دعا در ارتباط موثر با خداوند نقش به سزایی دارد، در این قسمت آداب استجابت دعا که در روایات به آنها اشاره شده، ذکر مى کنیم. از جمله:
5 ـ 1 . گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا از آداب دعا است البته مستحب است هر کاری را با بسم الله آغاز کنیم.
5 ـ 2 . تمجید خداوند امام صادق (علیه السلام) فرمود: در کتاب امیر المومنین (علیه السلام) آمده است که پیش از درخواست چیزی از خدا، باید او را ستود. پس هرگاه خدای عز و جل را خواندی (ابتدا) او را تمجید کن. (راوی می گوید:) عرض کردم: چگونه تمجیدش کنم؟ حضرت فرمود: می گویی: یا من هو اقرب من حبل الورید، یا من یحول بین المرء و قلبه، یا من هو بالمنظر الاعلی، یا من لیس کمثله شیء؛ ای کسی که از رگ گردن به من نزدیکتر است، ای کسی که میان انسان و دلش حائل می شود، ای کسی که در بالاترین چشم انداز است، ای کسی که مانند ندارد». (همان، ح5622)
5 ـ 3 . صلوات فرستادن بر پیامبر و خاندانش (صلوات الله علیهم اجمعین) امام علی (علیه السلام): «هر گاه از خدای سبحان درخواستی داری ابتدا بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) درود فرست، سپس حاجت خود را بخواه؛ زیرا خدا بزرگوارتر از آنست که از دو حاجت درخواست شده، یکی را برآورد و دیگری را باز دارد» (نهج البلاغه، حکمت 361)
5 ـ 4 . نام بردن حاجت در دعا: امام صادق (علیه السلام): «راستی خدای تبارک و تعالی می داند که بنده هر گاه به درگاهش دعا کند چه می خواهد ولی او دوست دارد که حوائج به درگاه او شرح داده شود؛ پس چون به درگاه او دعا کردی حاجتت را نام ببر». (اصول کافی، ج6، ص 43)
5 ـ 5 . اعتراف به گناه: امام صادق (علیه السلام): «(در دعا) ابتدا باید خدا را ستود، سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت را خواست» (میزان الحکمة، ح 5630)
5 ـ 6 . یقین و اعتماد به دعا: امام صادق (علیه السلام): «دعا پایگاه اجابت است چنانچه ابر پایگاه باران است.» (اصول کافی،ج6، ص29)
5 ـ 7 . خواندن خداوند با دلی پاک: امام صادق (علیه السلام): «راستی خدای عز و جل دعای از روی قساوت قلب را اجابت نکند.
5 ـ 8 . اخلاص در دعا: امام علی (علیه السلام): «اخلص فی المسالة لربک، فان بیده العطاء و الحرمان و اکثر الاستخارة؛ در دعا با اخلاص پروردگارت را بخوان که بخشیدن و محروم کردن بدست اوست و فراوان از خدا درخواست خیر و نیکی داشته باش.» (نامه ی31 نهج البلاغه، بند 17 و 18)
5 ـ 9 . تضرع کند: خداوند در قرآن کریمش فرمود: «ادعوا ربکم تضرعا و خفیة؛ بخوانید پروردگارتان را در حال تضرع و ترس» (سوره ی اعراف، 155). امام حسین (علیه السلام): «رسول خدا (صلی الله علیه و اله) در هنگام ابتهال و دعا مانند بینوایی که غذا می طلبد، دستانش را بالا می برد» (میزان الحکمة، ح 5633)
5 ـ 10 . دعا با صدای بلند و طلبکارانه نباشد؛ در هنگام دعا رو به قبله و با وضو و بهتر است از زبان معصومین باشد؛ چرا که آنها ادب در گفتار، نحوه ی در خواست و نیازها را به بهترین شکل بیان نموده اند.
6 ـ لزوم تلاش و کوشش عملی:
دعا به سه گونه، لفظی، قلبی و عملی است. لذا برای برآورده شدن حاجت ها و نیازها باید از هر سه راه در خواست زبانی و رابطه قلبی با خدا و کوشش و فعالیت عملی برای رسیدن به حاجت ها و نیازها پیگیری کنیم.
بنابراین از شرائط مهم استجابت دعا توام گشتن آن با عمل و تلاش و کوشش است در کلمات قصار امیر مؤ منان على (علیه السلام ) مى خوانیم : الداعى بلا عمل کالرامى بلاوتر! (نهج البلاغه حکمت 337): دعا کننده بدون عمل و تلاش مانند تیرانداز بدون زه است !. (اصول کافی، ج 4، ص 213)
بنابراین برای موفقیت و رسیدن به خواسته های مشروع خود باید برنامه ریزی و تلاش پی گیر داشت. همانطوری که اگر شخصی بیمار شود باید در کنار دعا و استمداد از خداوند متعال، حتما به دکتر مراجعه کند، چرا که مراجعه به پزشک و قرار گرفتن در مسیر درمان، خود نیز سببی از جانب خداوند متعال است. و خواستن شفاء و سلامتی بدون مراجعه به پزشک، در همه موارد، راه گشا نخواهد بود .
در نتیجه؛ قرار گرفتن در مسیر هایی که خداوند متعال در پیش رویمان گذاشته، ما را در گرفتن نتیجه ی بهتر یاری می کند. همچنین انسان برای دست یابی به خواسته های خود باید تمام امکانات مادی و معنوی خود را بسیج کند و به نتیجه ی کار امیدوار باشد. نیز در کنار تلاش و کوشش انسان باید به ریسمان الهی چنگ بزند و همه چیز را از جانب خدا بداند و هر آنچه را که نیاز دارد از او بخواهد و دست نیاز به درگاهش دراز کند.
7 ـ زمان و مکان اجابت
انتخاب زمان و مکان های خاص هم در اجابت دعا موثر است. در آیات صحیفه آسمانى و روایات توصیه شده است که هرگاه نسیم رحمت الهى وزیدن گرفت و انسان احساس کرد دلش میل به سخن گفتن با خدا دارد، نیایش کند. علاوه برآن، زمان هایى نیز در آیات و روایات به عنوان وقت هاى مناسب براى نیایش سفارش شده است، از جمله بعد از اقامه نماز، شب و روز جمعه، نیمه شب، از سحر تا طلوع آفتاب، هنگام بارش باران، هنگام تلاوت قرآن و اذان، هنگام ظهر، قنوت نماز وتر، پس از مغرب، شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار علیهم السلام. در این لحظات امید به استجابت بیشتر است.
دعا در مساجد، حرم اهل بیت علیهم السلام، تربت شهیدان و… در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است.
و . عوامل رد شدن دعا
1 . عدم استجابت دعا از دیدگاه امیرالمومنین (علیه السلام)
کسى نزد امیر مؤ منان على (علیه السلام ) از عدم استجابت دعایش شکایت کرد و گفت با اینکه خداوند فرموده دعا کنید من اجابت مى کنم ، چرا ما دعا مى کنیم و به اجابت نمى رسد ؟! امام در پاسخ فرمود:« قلب و فکر شما در هشت چیز خیانت کرده لذا دعایتان مستجاب نمى شود):
1. شما خدا را شناخته اید اما حق او را ادا نکرده اید، بهمین دلیل شناخت شما سودى بحالتان نداشته !.
2 . شما به فرستاده او ایمان آورده اید سپس با سنتش به مخالفت برخاسته اید ثمره ایمان شما کجا است ؟
3 . کتاب او را خوانده اید ولى به آن عمل نکرده اید، گفتید شنیدیم و اطاعت کردیم سپس به مخالفت برخاستید!
4 . شما مى گوئید از مجازات و کیفر خدا مى ترسید، اما همواره کارهائى مى کنید که شما را به آن نزدیک مى سازد …
5 . مى گوئید به پاداش الهى علاقه دارید اما همواره کارى انجام مى دهید که شما را از آن دور مى سازد …
6 . نعمت خدا را مى خورید و حق شکر او را ادا نمى کنید.
7 . به شما دستور داده دشمن شیطان باشید (و شما طرح دوستى با او مى ریزید) ادعاى دشمنى با شیطان دارید اما عملا با او مخالفت نمى کنید.
8 . شما عیوب مردم را نصب العین خود ساخته و عیوب خود را پشت سر افکنده اید .. . با این حال چگونه انتظار دارید دعایتان به اجابت برسد؟ در حالى که خودتان درهاى آنرا بسته اید؟ تقوا پیشه کنید، اعمال خویش را اصلاح نمائید امر به معروف و نهى از منکر کنید تا دعاى شما به اجابت برسد.
2 ـ مغایرت با حکمت خدا:
به اقتضای حکیم بودن خدای متعال دعایی مستجاب می شود که با حکمت الهى مغایرت نداشته باشد، خداى متعال بر اساس حکمت خود این عالم را طبق قوانین خاص اداره مى کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمى کند؛ بنابراین استجابت دعا باید از کانال قوانین و سنن الهى جریان یابد و اگر دعایى نقض کننده این مطلب باشد مستجاب نمى شود. زیرا خداى متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتى از صفات او صفت دیگرش را نقض نمى کند.
امام على علیه السلام در این باره مى فرماید: «ان کرم الله لا ینقض حکمته؛ فلذلک لا تقع الاجابة فى کل دعوة -به راستى که کرم و بزرگوارى( خداى سبحان، حکمت او را نقض نمی کند؛ و از این رو هر دعایى اجابت نشود» (غررالحکم، ح3478)
3 ـ مغایرت با مصلحت انسان:
در ضمن شمارش علل گوناگونى که باعث مى شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، مغایرت خواسته با مصلحت واقعی انسان است. گاهى اوقات انسان از خداوند چیزى درخواست مى نماید و فکر مى کند اجابت آن به نفع او مى باشد، در حالی که در واقع اجابت آن درخواست به ضرر او تمام خواهد شد.
انسان به خاطر علم محدودش نسبت به زوایای وجودی و شرایط پیرامون خود (در حال و آینده) نمی تواند بهترین و یا بدترین را برای خود تشخیص دهد، خداوند حکیم در معجزه ی آسمانی خود می فرماید: … عَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون ـ چه بسا چیزى را خوش نداشته باشید، حال آن که خیرِ شما در آن است ؛ یا چیزى را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است ؛ در حالی که خدا مى داند و شما نمى دانید. » (البقرة:216)
اگر انسان به حکمت و مهربانی خداوند اعتقاد و به این آیه از قرآن کریم که می فرماید :« وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم – و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم ».(غافر:60) اطمینان داشته باشد ؛باید پس از دعا به درگاه الهی به آنچه که خداوند حکیم و مهربان برایش مقدر ساخته راضی و خشنود باشد و آن را برای خود بهترین بداند چون طبق آیه ی ذکر شده امکان ندارد خداوند دعای بنده اش را بی پاسخ بگذارد و چون او را بیشتر ازخود او دوست دارد بهترین را برایش انتخاب نکند.
در دعای افتتاح درباره تاخیر اجابت دعا آمده است:« و لَعَلَّ الذّى اَبْطَاَعَنَّی هُوَ خَیرٌ لی لِعِلْمِکَ بِعَاقَبِةِ اْلاُمُورِ-چه بسا تأخیر در استجابت دعا برایم بهتر بوده است، چون تو از عاقبت امور آگاهى..»
مثلا ًاگر کسی از خدا فرزند بطلبد و چنین کاری مطابق حکمت و مصلحت وی باشد خداوند با فراهم کردن امکان ازدواج ، مسکن و تأمین هزینه ی زندگی، هم به او فرزند صالح می دهد و هم پاداش دعایش را عطا می کند ولی اگر به مصلحت وی نبود دعای او را که عبادت است به یکی از سه نحو پاداش میدهد: یا گناهی از گناهانش را می بخشاید، یا حسنه ای بر حسناتش می افزاید، یا بلایی را از او دفع می کند. همچنین ممکن است چیز دیگری که مطابق حکمت و مصلحت است و دعا کننده از آن آگاه نیست به وی عطا کند. پس دستی که به درگاه الهی بلند می شود خالی باز نمی گردد ، بلکه مشحون از الطاف بی پایان الهی خواهد بود. (تفسیر تسنیم علامه جوادی آملی ( حفظه الله تعالی ) / ج 9 / ص 436)
البته تأخیر در اجابت دعا ممکن است ظاهرا باعث مشکلاتی برای ما شود، لیکن نباید سبب سوءظن به خداوند گردد ، چون حکمت این کار معلوم نیست. اجابت مستمر دعاها طراوت و اهمیت کار را کاهش می دهد. بدین لحاظ گاهی تأخیر در اجابت به نفع داعی است. (تفسیر تسنیم علامه جوادی آملی ( حفظه الله تعالی ) / ج 9 / ص 441)
کسی که از عدم اجابت دعای خود ناخشنود است، شبیه بازیکنی است که چون قوانین بازی را آنطور که باید نمی داند و از بازی خسته شده است؛ بازیکنی که می داند تلاش و کوشش و زمین خوردن در این میدان، اجتناب نا پذیر است. هرگز خسته نمی شود و اظهار ناامیدی نمی کند. در مورد دعا منظور از قوانین همان سنت های الهی در آفرینش است، پس باید کمر همت را محکم کنی و با سنت های الهی آشنا شوی. خدای متعال هرگز بر خلاف حکمت خود و مصلحت بندگان کار نمی کند.
ممکن است دانش آموزی سال‌ها ضجه بزند، دعا کند، خودش، اقوامش، و حتی مادر و پدرش که در کنکور قبول شود و یا در جایی مشغول به کار شود، ولی تمام تلاش هایش بی نتیجه بماند، آیا می‌توان گفت دعای او مستجاب نشده است. اگر او به دانشگاه می‌رفت و گرفتار دوست بد یا شبهات فراوان یا انحراف اخلاقی و مشکلات فراوان می شد، آیا دعایش مستجاب شده بود؟
و یا درباره دختری که برای ازدواجش دعاهای فراوان کرده اما به مراد دل خود نرسیده، می‌توان گفت که از خوشبختی عقب مانده است؟ آیا این امکان وجود نداشت که بعد از مدتی آن زندگی به طلاق بیانجامد؟ هدف این دختر خوشبخت شدن است منتهی او خیال می کند که خوشبختی او در این شرایط در ازدواج با فلان پسر است، در حالی که چنین نیست و خدای متعال دعای او را به گونه ای اجابت می کند که او به خوشبختی واقعی دست یابد اگر چه در ظاهر به نظر می آید که دعایش در این زمینه اجابت نشده است.
گاهی همان دعاها و تضرع‌هایی که ظاهرا اجابت نشده است، باعث دفع بلاهای زیادی از زندگی انسان می‌شود که اگر نبود انسان در آنها می افتاد و نابود می گشت. (بحار الانوار10/99 و کافی 2/469)
وقتی می گوییم صلاح خدا نیست فلان دعا اجابت شود یعنی «خیر ما در عدم استجابت آن دعا است». آیا صلاح است هر مقدار پولی که فرزند می خواهد والدین به او بدهند. آیا گمراه و احیانا معتاد نخواهد شد؟ فرزند ممکن است خیال کند پدرش نمی خواهد به او پول بدهد در حالی که پدر به خاطر مصلحت فرزند نمی تواند بدهد نه اینکه نمی خواهد.
پس اگر درک درستی از معنای «صلاح» داشته باشیم نه تنها ناراحت نمی شویم بلکه با رغبت و طیب خاطر امور خود را به او که مهربان ترین مهربانان است و به بندگان خود به اندازه ی پوسته ی نازک روی هسته ی خرما هم ظلم نمی کند، می سپاریم.
– از خدایی که «فعال مایشاء و قادر متعال» است نباید طلبکارانه چیزی خواست. یادمان باشد او خدا است و ما بنده؛ او مولا است و ما عبد؛ لذا بنده از مولای خود، هیچ طلبی ندارد! بنده تنها می تواند از مولای خود، درخواست کند؛ اگر مولا عطا کرد، از فضل و کرم او است؛ اگر عطا نکرد، از حکمت او است؛ پس طلبی در میان نیست. (دقت کنید)
4 ـ گناه مانع اجابت دعا
یکى از عوامل مهمى که رابطه انسان با خدای متعال را تضعیف نموده و مانع اجابت دعا می شود، نافرمانى از دستورهاى خدا است.
حضرت على (علیه السّلام) در دعاى کمیل چنین مى فرماید:« پروردگارا! گناهانى را بر من ببخش که موجب حبس و بالا نرفتن دعا مى شوند. و در جاى دیگر از همان دعا چنین مى فرماید: اى آقا و مولاى من ! به عزتت قسم ! از تو مى خواهم که بدى کردار و رفتارم موجب پوشیده شدن دعاى من از تو نشود.
بندگان خدا با هر قدمى که به سوى گناه برمى دارند یک قدم از خداوند فاصله مى گیرند و موجبات محرومیت خویش از اجابت الهى را فراهم مى آورند. امام باقر علیه السلام در این باره فرموده است:«ان العبد یسال الله الحاجة فیکون من شانه قضاؤها الى اجل قریب او الى وقت بطى ء فیذنب العبد ذنبا فیقول الله تبارک وتعالى للملک: لا تقض حاجته واحرمه ایاها، فانه تعرض لسخطى واستوجب الحرمان منى -بنده حاجتى ازخدا طلب مى کند و مقرر مى شود آن حاجت در زمانى برآورده شود؛ پس در این فاصله، او گناهى مرتکب مى شود و در نتیجه، خداوند مى فرماید: حاجت این بنده برآورده نشود و از آن محروم شود؛ چون او خشم و غضب مرا برانگیخت و همین باعث محروم شدن اوست. (بحار الانوار،ج73،ص329)
5 ـ لقمه و کسب حرام
استفاده از درآمد حلال و پاکیزه از دیگر شرایط اجابت دعا است که امروزه بیش از هرزمان دیگر لازم است به آن توجه شود. لقمه ى حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا مى شود. (بحار الانوار،ج93،ص358)
از پیامبر اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) نقل شده : «من احب ان یستجاب دعائه فلیطب مطعمه و مکسبه – کسى که دوست دارد دعایش مستجاب گردد باید غذا و کسب خود را پاک کند.
شخصی خدمت رسول خدا (ص) آمد و گفت: دوست دارم که دعایم مستجاب شود، حضرت به او فرمود: خوراک خود را پاکیزه کن و غذای حرام نخور.
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله فرمود: «ان العبد لیرفع یده الى الله ومطعمه حرام، فکیف یستجاب له وهذا حاله -همانا بنده دستش را براى دعا به درگاه خدا بالا مى برد در حالى که خوراکش حرام است . با چنین حالى، چگونه دعایش مستجاب مى شود؟ (ارشاد القلوب، ص 149)
6 ـ شتاب و عجله:
امام صادق (ع) فرمود: همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامى که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید مى شود و دعا را ترک مى کند. به درستى که بنده هنگامى که دعا مى کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانى که او عجله نکند. (میزان الحکمه،ج3،ص875)
7 ـ ستم و تجاوز به حقوق دیگران
یکى دیگر ازموانع پذیرش دعا، تجاوز به حقوق دیگران است که در روایات فراوانى براین مطلب تاکید شده است. على علیه السلام فرمودند: ان الله عزوجل اوحى الى عیسى بن مریم علیه السلام: قل للملاء من بنى اسرائیل . . . انى غیر مستجیب لاحد منکم دعوة – ولاحد من خلقى – قبله مظلمة -خداوند به عیسى بن مریم وحى فرمود: به اشراف) و بزرگان ( بنى اسرائیل بگو: … من هرگز دعاى کسى از شما یا دیگر آفریدگانم را که برگردنش حقى ازدیگران است، اجابت نخواهم کرد( الخصال، ص 337، ح 40)
8 ـ امید به غیر خدا
بزرگترین مانع پذیرش دعا این است که به کسى یا چیزى غیرازخدا امید بسته و یا او را به صورت مستقل مورد نیایش قراردهیم .
از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: اذا اراد احدکم ان لا یسال ربه شیئا الا اعطاه فلییاس من الناس کلهم، ولا یکون له رجاء الا عند الله، فاذا علم الله عزوجل ذلک من قلبه لم یسال الله شیئا الا اعطاه -هرگاه یکى از شما بخواهد که هرچه ازخداوند درخواست کند به او بدهد، باید از همه مردم چشم امید قطع کرده و جز به خدا امید نبندد. پس، چون خداى عزوجل دانست که او به راستى چنین است، هر چه از خدا بخواهد به اوعطا کند. (کافى، ج 2، ص 48)