خداوند در قران کریم می فرماید : «وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» (الذاریات، 49)ترجمه: و از هر چیزى دو گونه [جفت] آفریدیم امید که شما عبرت گیرید.اگر به آیه فوق دقت کنیم، خداوند متعال فرمود همه چیز را «زوج» آفریدم، اما نفرمود که از همه چیز «نر و ماده»ای آفریدم. لذا ما نباید به هر چیزی به دید «جنسیتی» بنگریم. اگر گفته شد عدد دو زوج است، معنایش این نیست که لابد عدد یک زوجه است و آن مذکر و این مؤنث است و لابد از لقاح بین آنها، عدد سه به وجود می‌آید که مؤنث است. یا اگر گفته شد: یک جفت کفش، معنایش آن نیست که باید یک لنگه‌ی آن مذکر باشد و لنگه‌ی دیگرش مؤنث باشد.
البته تردیدی نیست که «مؤنث و مذکر» نیز از مصادیق زوجیت هستند و در بسیاری از آیات قرآن کریم «زوج» به همین معنا به کار رفته است، اما عمومیت ندارد. به عنوان مثال آنجا که منظور زوجیت جنسیتی انسان است، تصریح می‌فرماید که از نوع نر و ماده هستند که هر دو از نطفه‌ای که به رَحِم ریخته می‌شود پدید می‌آیند:
«وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَالْأُنثَى * مِن نُّطْفَةٍ إِذَا تُمْنَى» (النّجم، 45 و 46)
ترجمه: و هم اوست که دو نوع مى آفریند نر و ماده * از نطفه اى چون فرو ریخته شود.
اما «زوج» همیشه و در همه جا به معنای نر و ماده نیست، بلکه به معنای دوتایی شدن نیز هست، یعنی با هم جمع شدن اصناف مختلف و متنوع یک گروه. لذا به هر چیزی که مشابه و قرینه یک دیگر باشند (مثل نر و ماده) زوج گفته می‌شود – به هر دو چیزی که مقارن یک دیگر باشند (مثل یک جفت جوراب، کفش و …) زوج گفته می‌شود – به هر چیزی که مقارن دیگری و متضاد آن باشد (مثل اقطاب مثبت و منفی یا شب و روز) زوج اطلاق می‌گردد … و الزامی ندارد که حتماً نر و ماده باشند. «زوج» در بسیاری از آیات معنای اَشکال و انواع نیز می‌دهد. چنان چه ما نیز در زبان فارسی، هر گاه گفتیم زوج یا جفت، منظورمان نر و ماده نمی‌باشد.
پس، از نر و ماده گرفته تا جاذبه و دافعه – مثبت و منفی – شب و روز – نور و ظلمت – دنیا و آخرت – بهشت و جهنم – عقل و جهل – سبک و سنگین – گرمی و سردی – مادی و غیر مادی و حتی قبل و بعد و …، همه زوج یک دیگر هستند و از هر حقیقتی، زوجی آفریده شده است و هیچ یک از آفریده شدگان از این قاعده مستثنی نیستند. لذا فرمود: ««وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ». و البته این خود دلیل بر آن است که تنها آفریدگار است که زوج ندارد، شریک ندارد، مثل و مانند ندارد، ضد ندارد … و از کلیه صفات مخلوقات منزه (سبحان) است.
نگاهی به واژه‌ی زوج در چند آیه:
*- «احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا وَأَزْوَاجَهُمْ وَمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ» (الصافات، 22)
ترجمه: آنان را که ستم کردند با ازواج‌شان (معنی خواهد شد) گرد آورید.
بدیهی است که در این آیه، منظور از «اَزْوَاجَهُمْ»، همسران ظالمین نمی‌باشند، هر چند که همسر نیز می‌تواند از مصادیق زوج باشد. بلکه معنای آن «همراهان، همردیفان، هم سران، همفکران، هم هدفان و جفت‌ها» می‌باشد. تردیدی نیست که منافی عدل الهی است اگر قرار باشد، آسیه با فرعون یا حضرت لوط با همسر بی‌ایمانش یا امام حسن علیه السلام با جعده که قاتلش بود محشور گردد.
توجه به این نکته‌ی مهم ضروری است که اگر انسان شیء واحد نیست، اگر به تمامی اجزای درونی و بیرونی خود احتیاج دارد، پس، نه به تنهایی هدایت می‌شود و به کمال می‌رسد و نه به تنهایی راه کفر، شرک، نفاق، ظلم و هلاکت را بر گزیده و می‌پیماید. لذا هر کس با جفت خود، با هر کس و هر چیزی که با آنها جفت و عجین بوده (حتی بت، یا کارگزاران، یا عوامل و …) محشور می‌شود.
*- «وَکُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً» (الواقعه، 7)
ترجمه: و شما سه دسته می‌شوید.
دقت شود که در این آیه، زوج را سه گانه آورده است. یعنی شماها به سه گروه تقسیم می‌گردید، نه این که شما و همسران‌تان به سه گروه تقسیم می‌گردید. چنان چه مرحوم آیت الله علامه طباطبایی در المیزان ذیل این آیه می‌نویسند:
«وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً” کلمه” زوج” به معناى صنف است، پس ازواج سه گانه یعنى اصناف سه گانه، و خطاب در این جمله که مى فرماید:” در آن روز شما اصنافى سه گانه خواهید بود»
آیه‌ی «وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» در احادیث و روایات:
امیرالمؤمنین، امام علی علیه‌السلام:
خداوند میان چیزهایی که با هم دشمن‌اند، الفت برقرار کرده و میان چیزهایی که با هم الفت دارند، دوری افکنده و با جدایی افکندن میان آنچه با هم الفت دارند، دلالت بر جدایی افکننده و با الفت دادن میان آنچه با هم در تضاد هستند، دلالت بر تألیف کننده‌ی آنها نمود و این همان چیزی است که خداوند در کتاب خود فرمود: «وَ مِن کُلِّ شِیءٍ خَلَقنا زَوجَینِ لَعَلَّکُم تَذَکَّرُونَ.» (بحارالانوار، علامه محمد باقر مجلسی، ج 4، ص 305)
امام رضا علیه‌السلام:
«بمضادته بین الاشیاء عرف ان لاضدله ، بمقارنته بین الاشیاء عرف ان لا قرین له ، ضاد النور بالظلمة ، والیبس بالبلل ، والخشن باللین ، والصرد بالحرور، مولفا بین متعادیاتها مفرقا بین متدانیاتها، دالة بتغریقها على مفرقها، وبتاءلیفها على مولفها، وذلک قوله : «ومن کل شى ء خلقنا زوجین لعلکم تذکرون» .( تفسیر نورالثقلین ، جلد 5، ص 130)
ترجمه: (خداوند) اشیاء جهان را متضاد آفریده تا روشن شود براى او ضدى نیست و آنها را با هم قرین ساخته تا معلوم شود قرینى براى او نیست ، نور را ضد ظلمت ، و خشکى را ضدترى ، و خشونت را ضد نرمش ، و سرما را ضد گرما قرار داده ، در عین حال اشیاء متضاد را جمع کرده و موجودات نزدیک به هم را از هم جدا نموده تا این جدایى دلیل بر جدا کننده و آن پیوستگى دلیل بر پیوند دهنده باشد و این است معنى آیه : «ومن کل شى ء خلقنا زوجین لعلکم تذکرون». (‌تفسیر نورالثقلین ، جلد 5، ص 130)
امام رضا علیه‌السلام:
«ولم یخلق شیئا فردا قائما بنفسه دون غیره للذى اراد من الدلالة على نفسه واثبات وجوده فالله تبارک وتعالى فرد واحد لا ثانى معه یقیمه ولا یعضده ولا یکنه ، والخلق یمسک بعضه بعضا باذن الله ومشیته» .( بحارالانوار، جلد 10، ص 316)
ترجمه: و (خداوند) چیزى را نیافریده که فرد و قائم به نفس باشد و نیاز به غیر خود نداشته باشد. چنین کرد تا مردم را به خویش ‍ راهنمایى کند و هستى خود را اثبات نماید. پس خداوند تبارک و تعالى تنهایى است که چیز دیگرى با او نیست که هستى او به آن بستگى داشته باشد و او را کمک کند و مستور دارد و آفریده ها همه هر کدام ، دیگرى را مى گیرند، هستى هر یک قائم به هستى دیگرى است و اتصال آنها به فرمان و خواست خداوند است‌.
shobhe.com