ضرورت خودسازی تحقق اصل انسانیت و رشد و کمال انسانی در گرو خودسازی توحیدی است.

اهمیت خودسازی به اندازه ای است که بزرگترین موجود هستی که خدای متعال باشد، یازده بار در سوره (الشمس) به بزرگترین پدیده های جهان، یعنی خورشید و ماه و آسمان و زمین و شب و روز… قسم خورده و بعد فرموده:

رستگاری انسان در گرو خودسازی است. قد افلح من ذکاها و قد خاب من دساها، البته افلح را با صیغه ماضی آورده، یعنی قطعا رستگار شد کسی که نفس خود را تزکیه کرد و قطعا زیانکار شد کسی که نفس خود را فراموش کرده است.
 
اصولا فلسفه حیات در این دنیا چیزی جز رشد انسانی و آماده شدن برای رفتن و ادامه حیات در عالم برزخ و آخرت نیست، ما به این دنیا نیامده ایم تا در آن سکنا گزینیم، دنیا جای ماندن و دل خوش کردن نیست، دنیا محل گذر است.

ما روح ایم، یعنی موجودی ماورای طبیعی هستیم که به این دنیا آمده ایم تا خود را بسازیم و کامل کنیم و آماده ورود به آخرت و ملاقات خداوند نماییم.

بنابراین هدف زندگی انسان کمال در انسانیت از طریق قرب الی الله در دنیا و لقای الهی در آخرت است و انسان کاری مهمتر از خودسازی در این عالم ندارد.
 
انسان در ابتدا موجود طبیعی و حیوانی است که سخن می گوید و قدرت تفکر دارد. این موجود هنگام بلوغ ماموریت می یابد که در مسیر انسانیت و کمال انسانی حرکت کند و خود را در این دنیا بسازد و آماده مرگ شود.

کار دین هم همین است که انسانیت انسان را شکوفا نماید و او را به کمال و سعادت برساند و آماده رفتن نماید.

هدف کلی دین، انسان سازی و تربیت انسان کامل در دنیا و نجات از هلاکت و رسیدن به حیات و سعادت جاودان در آخرت است که خودسازی این اهداف را تحقق می بخشد.
 
هیچ کاری در زندگی انسان با ارزش تر از خودسازی نیست. امام محمد باقر(ع) مى فرماید: هیچ برترى و فضیلتى همانند جهاد نیست و هیچ جهادى در قدر و منزلت با جهاد با نفس برابرى ندارد.1
 
بدون خودسازی اصل انسانیت انسان با چالش روبرو است، زیرا ویژگی اصلی انسان که او را از سایر حیوانات ممتاز می سازد، ویژگی اختیار و آزادی است و این ویژگی در عرصه خودسازی و تهذیب نفس تحقق می یابد.

خودسازی توحیدی که روش پرستش خدای یگانه و نفی پرستش خدایان دیگر است، باعث می شود که انسان در درون خود به تعادل برسد، قوای نفسانی خود را تعدیل کند و خویشتن را از بندها، دلبستگی ها و اسارت دشمنان گوناگون داخلی و خارجی برهاند و به اختیار و آزادی برسد و مالک خود شود.

بدون خودسازی توحیدی، به طور حتم دنیاپرستی و شهوت پرستی و خودپرستی و مانند آن بر انسان مستولی می شود و او را به وادی خطرناک حیوانیت و اسارت تن سوق خواهد داد و از سعادت قرب به خداوند دور خواهد نمود.

وجود آیات متعدد در خصوص خودسازى دلیل محکمى بر ضرورت خودسازى است.

در آیه تزکیه، آمده است: قد افلح من زکیها. یعنی رستگاری و شکوفایی انسان در گرو خودسازی است. و قد خاب من دسیها “دس” به معنای مدفون سازی است.

این آیه شریفه می خواهد بگوید: اگر کسی به خودسازی اقدام نکند، مانند این است که استعدادهای فراوان انسانی خود را در زیر هواهای نفسانی خود مدفون و پنهان ساخته است، چنین کسی حتما زیان کار خواهد بود (سوره الشمس، آیات 10 – 9)

در سوره عصر آمده: والعصر ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات. قسم به زمان که همه انسان ها در زیانکاری هستند مگر کسانی که خودسازی می کنند. ایمان و عمل صالح اقدامات عملی ای است که ما در مسیر خودسازی انجام می دهیم.

درسوره شعراء می خوانیم: یوم لا ینفع مال ولا بنون الا من اتى الله بقلب سلیم. روز جزا آن روزى است که مال و فرزندان سودى نمى بخشد و تنها آن کس که با سلامت روحی به نزد خدا آمده باشد این امر به حال او فایده خواهد داشت. (شعراء،89)

چیزی که در آخرت خدا از ما می پذیرد قلب سلیم است. قلب سلیم در آخرت وسیله نجات انسان خواهد شد، سالم سازی پایدار قلب از فواید مهم خودسازی است

قرآن کریم در سوره بینه می فرماید: و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین حنفاء .مردم هیچ ماموریتى در این دنیا جز این که خالصانه خدای را بپرستند و از پرستش هر چه غیر خدا است پرهیز کنند؛ ندارند (سوره بینه، آیه 5)

خودسازی توحیدی، تنها ماموریت انسان در دنیا!

خودسازی تنها ماموریت انسان در زندگی خود در این دنیا است. قرآن کریم می فرماید: و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین حنفاء (سوره بینه، آیه 5)

مردم هیچ ماموریتى ندارند جز این که خالصانه تنها خدای را بپرستند و از پرستش هر چه غیر خدا است پرهیز کنند

یعنى فهم و عمل و روابط شان براى خدا باشد و محصول چنین عبادت خالصانه ای لقاى خداوند و بهشت است.

چه قدر این آیه زیبا تکلیف انسان را روشن می کند. خلاصه پیام این آیه شریفه آن است که ما جز خودسازی و عبادت خدای متعال، کاری در این دنیا نداریم.

ما مخلوق و مظهر خداوند هستیم و مظهر خدا کاری جز شناخت خدا و پرستش خدا و کسب رضایت خدا و ارتباط با خدا و قرب به خداوند ندارد. کمال و سعادت او هم در رابطه با خداوند بدست می آید و انسان از همین طریق به همه چیز می رسد.

حتی ارتباط انسان با طبیعت و جامعه نیز در راستای ارتباط با خدا و پرستش او توجیه می شود.

بنابراین هدف نهایی انسان رسیدن به «قرب الى اللّه» از طریق عبودیت و بندگى است: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ. (ذاریات، 56)

وصول به چنین جایگاهی بدون خودسازی توحیدی امکان پذیر و موفقیت آمیز نخواهد بود.

بزرگ ترین هدف تمامی ادیان و پیامبران الهی، انسان سازی بوده است. بزرگترین مربی اخلاق و نمونه عالی فضایل و زیبایی ها و تجسم کامل اخلاق ربوبی، رسول گرامی اسلام(ص) هدف از بعثت و رسالت اش را به کمال رساندن مکارم و فضایل اخلاقی می داند.

پیامبر خدا (ص) فرمود: انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق. جز این نیست که من برای کامل کردن مکارم اخلاقی مبعوث شدم.(مکارم الاخلاق، ص 8)

مکارم اخلاقی همان صفاتی هستند که باعث می شوند ما از جهت انسانی رشد کنیم و انسان تر شویم.

در اهمیت تزکیه و تهذیب نفس همین کافی است که خداوند بر بندگان مؤمنش منت نهاده و پیامبری با هدف تزکیه نفوس برای آنها فرستاده است:

قرآن مجید مى فرماید: هو الذى بعثت فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه. )سوره جمعه، آیه 2)

او است خدایى که به میان مردم امّى پیامبرى از خودشان مبعوث داشت تا آیاتش را براى آن ها بخواند و ایشان را تزکیه کند و کتاب و حکمت به ایشان بیاموزد.

یکی از ابعاد مهم انسان بعد اجتماعی او است و این بعد از وجود او باید در عرصه جامعه ای رشد کند که صلاحیت پرورش انسان های بزرگ را داشته باشد.

برای این منظور جامعه انسانی به اصلاح نیاز دارد و اصلاح جامعه کار انسان های موحد، رشید، متعالی و توانمند است و رشد و تعالى انسان بدون خودسازى توحیدی ممکن نیست.

حضرت امام خمینى(ره) در ضرورت خودسازى مى فرماید: ما تا خودمان را اصلاح نکنیم، نمى توانیم کشورمان را اصلاح کنیم.
 
از ویژگی های بارز مکتب اسلام این است که در آن به سازندگی فردی و تهذیب جان توجه ویژه ای شده است و هرگز به بهانه برخی اصلاحات و رفرم های اجتماعی و یا کوشش در جهت تحقق جامعه ایده آل، فرد به حال خود رها نمی شود و پرورش و سازندگی روح و جان او به باد فراموشی سپرده نمی شود.

زیرا در بینش اسلامی، فردیت فرد هرگز فدای هیچ امر دیگری نمی شود و رشد و کمال انسان در راس همه امور قرار دارد.

اصولا امور دیگر از این نظر مورد توجه و نظر تعالیم اسلامی قرار می گیرد که در ساختن شخصیت انسان و رسیدن او به هدف نهایی خلقت، منشأ اثر است.

اگر فرض کنیم که اصلاح نظام اجتماعی خود هدف باشد، ولی باز بنیان هر گونه موفقیت و پیشرفتی در این زمینه در صورت فقدان سازندگی فردی و برخودار نبودن افراد جامعه از فضایل و مکارم اخلاقی، سخت متزلزل و در معرض فرو ریختن است.

هر گونه اصلاح اجتماعی وقتی شالوده ای محکم و ثمری شیرین دارد که بر سنگ بنای تهذیب و سازندگی فردی استوار باشد و آحاد اجتماع در پرتو آموزش و تربیت درست و اصولی، از نظام فکری و اخلاقی صحیحی پیروی نمایند و به مراحلی از کمال انسانی راه یابند.

یکی از اهداف مهم دین توحیدی اسلام ساختن جامعه و تمدن توحیدی است، زیرا وجود چنین جامعه ای تاثیر و نقش بسیار مهمی در ساخته شدن انسان موحد و یکتاپرست دارد.

ولی در عین حال باید بدانیم که جامعه توحیدی از انسان های یکتاپرست تشکیل می شود و برای رسیدن به چنین جامعه ای باید از تربیت انسان های موحد شروع کنیم.

بنابراین، در مکتب اسلام آغاز سازندگی از فرد است و بر اساس تعالیم قرآنی، روز حساب نیز هر کس به تنهایی در پیشگاه عدل الهی حاضر می شود وکلهم آتیه یوم القیامه فردا ( سوره مریم، آیه 95) و از اعمال و کردارش در دنیا مورد بازخواست قرار می گیرد.