1– سلمان فارسی گوید: از رسول خدا(ص) شنیدم که درباره علی(ع) بیش از ده بار فرمود: تو و اوصیای [یازده گانه] بعد از تو اعراف میان بهشت و دوزخید. داخل بهشت نمی گردد مگر کسی که شما را بشناسد و شما او را بشناسید و داخل دوزخ نمی گردد جز آن که حق شما را انکار کند و شما او را (به رسمیت) نشناسید. (بحار 8/337، ح 9.)
2– امام باقر(ع) فرمود: آنان [مردانی که بر اعراف مستقرند] آل محمد(ع) هستند. داخل بهشت نمی گردد جز کسی که حق آنان را بشناسد و داخل دوزخ نمی گردد جز آن که آنان را انکار کند و آنان او را انکار کنند: «هُم الُ مُحمد(ع) لایَدْخُل الجَنه إِلَّا مَن عَرفَهُم و عَرَفوُه و لایَدخُل النّار إِلّا مَنْ أَنکَرَهم و أَنکُروُه»؛(بحار 8/337، ح 10.)
3 – امام باقر(ع) راز اعراف بودن اهل بیت را بیان کرده می فرماید: ما اعراف هستیم؛ زیرا خداوند جز از راه معرفت ما شناخته نمی شود. اعراف ما هستیم و داخل بهشت نمی گردد جز کسی که ما را [در مقام و جایگاهی که هستیم] بشناسد و ما نیز او را بشناسیم و وارد دوزخ نمی گردد جز آن کسی که ما را انکار کند و ما او را انکار کنیم: «عن الثُمالی قالَ سُئِل أَبُو جَعفر(ع) عَن قَول الله: «وَ عَلی الأَعراف رِجال یَعرفوُن کَلَّا بِسیماهُم». فَقال أَبُو جَعفر(ع): «نحن الأَعراف الَّذِین لایَعرف الله إِلّا بِسَبب مَعرِفَتِنا و نَحنُ الأَعراف الَّذِین لایَدْخُل الجَّنه إلا مَن عَرَفنا و عَرَفناهُ و لایُدخل النّار إِلّا مَن أَنکَرنا و اَنکَرناه وَ ذلِک أَن الله لَو شاء أَن یَعرف النّاس نَفسه لَعَرفَهم و لکِنَّه جَعَلنا سَببُه و سَبیله و بابُه الَّذِی یُؤتی مِنه»؛ (همان/ 338، ح16) راز سخن این است که اگر خداوند می خواست خود را به مردم بشناساند می توانست و می شناساند، ولی ما را سبب معرفت و راه و در آن قرار داده است تا از در ما اهل بیت وارد شوند.
4 – غیر از اهل بیت(ع) انسان هایی دیگر از اعراف به شمار می آیند؛ امام صادق(ع) می فرماید: در روز قیامت ما اهل بیت، پاداش کامل شیعیان را می دهیم تا در اعراف بین بهشت و دوزخ در کنار محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین(ع) و پاکان اهل بیت قرار گیرند. آن گاه برخی از شیعیان را می بینیم که در آن عرصه جزو مقصرانند و در سختی قرار دارند. سپس برخی از نیکان شیعیانمان، چون سلمان، مقداد، ابوذر، عمار و مانند آنان را در عصر خودشان وهمچنین در هر عصری تا روز قیامت، به سوی مقصران گسیل می داریم تا آنان را برچینند، آن سان که بازشکاری صید خویش را می گیرد، و به جانب بهشت روانه خواهیم داشت. (همان/337 ، ح 13.)
5 – امیرالمؤمنین (ع) در خطبه ای می فرماید: «وَنَحنُ أَصحاب الأَعراف؛ أَنا وعَمی وأَخی وابْن عَمّی» ؛(بحار 8/339، ح 20.) من و عمویم و برادرم و پسر عمویم اهل اعراف هستیم.
6 – امام صادق (ع) می فرماید: اعراف تلی (جایگاه بلندی) است میان بهشت و دوزخ و مردانی که بر آن توقف دارند عبارتند از پیشوایان معصوم(ع) که همراه شیعیان گنه کار بر اعراف ایستاده اند و این در حالی است که مؤمنان پارسا پیش از آنان وارد بهشت شده اند. در این حال ائمه (ع) به آن گروه از شیعیان گنه کار گویند: به برادران خود بنگرید چگونه بدون حساب وارد بهشت شده اند و مقصود از آیه ای که می فرماید: «سَلام عَلَیکم لَم یَدخُلوُها و هُم یَطمَعوُن» همین گروهند که هنوز وارد بهشت نشده، ولی آرزوی آن را دارند. سپس به آنان گفته می شود به دشمنان خود که در دوزخ جا گرفته اند بنگرید و این است معنای «و إِذا صُرفَت أَبصارهم تِلقاء أَصحاب النار قالوُا رَبَّنا لاتَجْعَلنا مَعَ القَوم الضالِمین» [شیعیان گنه کار وقتی به اهل دوزخ می نگرند هراسان گویند پروردگارا ما را با ستمگران یک جا قرار مده.] در این هنگام اصحاب اعراف(ع) گروهی را که با نشانه هایشان می شناسند مخاطب ساخته می گویند: «ما أَغنی عَنْکم جَمعُکُم فِی الدُّنیا وما کُنتم تَستَکبِروُن» [آنچه در دنیا گرد آورده بودید و به آن فخر و تکبر می کردید شما را بی نیاز نساخت.] آن گاه به دیگر دوزخیان که با آنان دشمنی می ورزیدند گویند: این گروه از شیعیان گنه کار ما هستند که شما در دنیا سوگند یاد می کردید که رحمت الهی شامل حالشان نخواهد شد. سرانجام به گروه یاد شده (گنه کاران) گویند: «اُدْخُلوا الجَنه لاخَوف عَلیکم ولا أَنتم تَحزَنوُن» [داخل بهشت گردید که هیچ ترس و اندوهی بر شما نیست.] (همان/335، ح 2؛ نورالثقلین 2/34، ح 136، اعراف/46 – 49.)
گفتنی است که، طایفه سوم یعنی شیعیان گناه کار به مقتضای جمع میان روایات همان کسانی هستند که فرمان خداوند را انتظار می کشند که یا بر آنان ببخشاید یا کیفرشان کند. از این رو شیخ مفید (رحمة الله) هماهنگ با صدوق (رحمة الله) مینویسد: در حدیث آمده است که خداوند تعالی در اعراف گروهی را ساکن می کند که کردار نیکشان از سویی بدون کیفر نیست، و از سوی دیگر استحقاق جاوید ماندن در دوزخ را ندارند. البته امیدوار فرمان «مُرجَوْن لِأَمرِ الله»توبه/106. خدا هستند و قابلیت شفاعت دارند. اینان همواره بر اعراف خواهند ماند تا شفاعت پیامبر و امیر مؤمنان و ائمه (صلوات الله علیهم) شامل حالشان گردد و به بهشت وارد شوند. (بحار 8/340.)
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 5 (معاد در قرآن) به نقل از سایت تبیان
بررسى آیات 46 تا 49 سوره اعراف و نیز روایات متعددى که در این موضوع وجود دارد، نشانگر این است که دو گروه مختلف در اعراف قرار دارند:
الف) ضعفا (کسانى که حسنات و سیئات آنان برابر است): «هنگامى که به بهشتیان نگاه مى کنند، بر آنها درود مى فرستند و مى خواهند با آنان باشند و هنگامى که به دوزخیان نظر مى افکنند، از سرنوشت آنها وحشت نموده و به خدا پناه مى برند.
ب) گروه دوّم بزرگان، انبیا، امامان و صالحان هستند که مشرف بر اهل محشرند و دوزخیان را سرزنش کرده و به گروه اوّل کمک مى کنند که وارد بهشت شوند، (ر.ک: تفسیر نمونه، ج 6، صص 188 – 187).
از این بخش آیه شریفه که بزرگان اعراف خطاب به ضعفا مى گویند: «اُدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ »«داخل بهشت شوید در حالى که هیچ ترسى بر شما نیست و هرگز محزون نخواهید شد». استفاده مى شود که اصحاب اعراف، ضعفا را شفاعت خواهند کرد و آنان داخل بهشت خواهند شد ولى این بدان معنى نیست که اصحاب اعراف به سزاى کردارهاى بدشان نرسند چرا که معصیت کاران از مؤمنان در همین دنیا، هنگام سکرات مرگ، قبر، عالم برزخ و مواقف قیامت تا زمانى که در اعراف حکم نهایى در مورد آنان صادر شود مشکلات و عذاب هاى فراوان را متحمل خواهند شد تا از گناهانشان پاک شوند ولى چون اعتقادات آنان درست بوده آخرالامر با شفاعت ائمه و پیامبر که از بزرگان اصحاب اعرافند داخل بهشت مى شوند. در بهشت هم در منازل بالاى آن نخواهند بود. بنابراین با وجود عذاب عالم برزخ و مشکلات قبر و مواقف قیامت و شرمندگى در برابر خالق یکتا و شاهدان بر اعمال دیگر وجود اعراف موجبى براى جرئت پیدا کردن بر معصیت نخواهد بود. بلکه روزنه امیدى براى معصیت کاران است که به سوى خداوند باز گردند و تصور نکنند که ما دیگر جهنمى هستیم و بازگشت براى ما سودى نخواهد داشت.
2– امام باقر(ع) فرمود: آنان [مردانی که بر اعراف مستقرند] آل محمد(ع) هستند. داخل بهشت نمی گردد جز کسی که حق آنان را بشناسد و داخل دوزخ نمی گردد جز آن که آنان را انکار کند و آنان او را انکار کنند: «هُم الُ مُحمد(ع) لایَدْخُل الجَنه إِلَّا مَن عَرفَهُم و عَرَفوُه و لایَدخُل النّار إِلّا مَنْ أَنکَرَهم و أَنکُروُه»؛(بحار 8/337، ح 10.)
3 – امام باقر(ع) راز اعراف بودن اهل بیت را بیان کرده می فرماید: ما اعراف هستیم؛ زیرا خداوند جز از راه معرفت ما شناخته نمی شود. اعراف ما هستیم و داخل بهشت نمی گردد جز کسی که ما را [در مقام و جایگاهی که هستیم] بشناسد و ما نیز او را بشناسیم و وارد دوزخ نمی گردد جز آن کسی که ما را انکار کند و ما او را انکار کنیم: «عن الثُمالی قالَ سُئِل أَبُو جَعفر(ع) عَن قَول الله: «وَ عَلی الأَعراف رِجال یَعرفوُن کَلَّا بِسیماهُم». فَقال أَبُو جَعفر(ع): «نحن الأَعراف الَّذِین لایَعرف الله إِلّا بِسَبب مَعرِفَتِنا و نَحنُ الأَعراف الَّذِین لایَدْخُل الجَّنه إلا مَن عَرَفنا و عَرَفناهُ و لایُدخل النّار إِلّا مَن أَنکَرنا و اَنکَرناه وَ ذلِک أَن الله لَو شاء أَن یَعرف النّاس نَفسه لَعَرفَهم و لکِنَّه جَعَلنا سَببُه و سَبیله و بابُه الَّذِی یُؤتی مِنه»؛ (همان/ 338، ح16) راز سخن این است که اگر خداوند می خواست خود را به مردم بشناساند می توانست و می شناساند، ولی ما را سبب معرفت و راه و در آن قرار داده است تا از در ما اهل بیت وارد شوند.
4 – غیر از اهل بیت(ع) انسان هایی دیگر از اعراف به شمار می آیند؛ امام صادق(ع) می فرماید: در روز قیامت ما اهل بیت، پاداش کامل شیعیان را می دهیم تا در اعراف بین بهشت و دوزخ در کنار محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین(ع) و پاکان اهل بیت قرار گیرند. آن گاه برخی از شیعیان را می بینیم که در آن عرصه جزو مقصرانند و در سختی قرار دارند. سپس برخی از نیکان شیعیانمان، چون سلمان، مقداد، ابوذر، عمار و مانند آنان را در عصر خودشان وهمچنین در هر عصری تا روز قیامت، به سوی مقصران گسیل می داریم تا آنان را برچینند، آن سان که بازشکاری صید خویش را می گیرد، و به جانب بهشت روانه خواهیم داشت. (همان/337 ، ح 13.)
5 – امیرالمؤمنین (ع) در خطبه ای می فرماید: «وَنَحنُ أَصحاب الأَعراف؛ أَنا وعَمی وأَخی وابْن عَمّی» ؛(بحار 8/339، ح 20.) من و عمویم و برادرم و پسر عمویم اهل اعراف هستیم.
6 – امام صادق (ع) می فرماید: اعراف تلی (جایگاه بلندی) است میان بهشت و دوزخ و مردانی که بر آن توقف دارند عبارتند از پیشوایان معصوم(ع) که همراه شیعیان گنه کار بر اعراف ایستاده اند و این در حالی است که مؤمنان پارسا پیش از آنان وارد بهشت شده اند. در این حال ائمه (ع) به آن گروه از شیعیان گنه کار گویند: به برادران خود بنگرید چگونه بدون حساب وارد بهشت شده اند و مقصود از آیه ای که می فرماید: «سَلام عَلَیکم لَم یَدخُلوُها و هُم یَطمَعوُن» همین گروهند که هنوز وارد بهشت نشده، ولی آرزوی آن را دارند. سپس به آنان گفته می شود به دشمنان خود که در دوزخ جا گرفته اند بنگرید و این است معنای «و إِذا صُرفَت أَبصارهم تِلقاء أَصحاب النار قالوُا رَبَّنا لاتَجْعَلنا مَعَ القَوم الضالِمین» [شیعیان گنه کار وقتی به اهل دوزخ می نگرند هراسان گویند پروردگارا ما را با ستمگران یک جا قرار مده.] در این هنگام اصحاب اعراف(ع) گروهی را که با نشانه هایشان می شناسند مخاطب ساخته می گویند: «ما أَغنی عَنْکم جَمعُکُم فِی الدُّنیا وما کُنتم تَستَکبِروُن» [آنچه در دنیا گرد آورده بودید و به آن فخر و تکبر می کردید شما را بی نیاز نساخت.] آن گاه به دیگر دوزخیان که با آنان دشمنی می ورزیدند گویند: این گروه از شیعیان گنه کار ما هستند که شما در دنیا سوگند یاد می کردید که رحمت الهی شامل حالشان نخواهد شد. سرانجام به گروه یاد شده (گنه کاران) گویند: «اُدْخُلوا الجَنه لاخَوف عَلیکم ولا أَنتم تَحزَنوُن» [داخل بهشت گردید که هیچ ترس و اندوهی بر شما نیست.] (همان/335، ح 2؛ نورالثقلین 2/34، ح 136، اعراف/46 – 49.)
گفتنی است که، طایفه سوم یعنی شیعیان گناه کار به مقتضای جمع میان روایات همان کسانی هستند که فرمان خداوند را انتظار می کشند که یا بر آنان ببخشاید یا کیفرشان کند. از این رو شیخ مفید (رحمة الله) هماهنگ با صدوق (رحمة الله) مینویسد: در حدیث آمده است که خداوند تعالی در اعراف گروهی را ساکن می کند که کردار نیکشان از سویی بدون کیفر نیست، و از سوی دیگر استحقاق جاوید ماندن در دوزخ را ندارند. البته امیدوار فرمان «مُرجَوْن لِأَمرِ الله»توبه/106. خدا هستند و قابلیت شفاعت دارند. اینان همواره بر اعراف خواهند ماند تا شفاعت پیامبر و امیر مؤمنان و ائمه (صلوات الله علیهم) شامل حالشان گردد و به بهشت وارد شوند. (بحار 8/340.)
آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 5 (معاد در قرآن) به نقل از سایت تبیان
بررسى آیات 46 تا 49 سوره اعراف و نیز روایات متعددى که در این موضوع وجود دارد، نشانگر این است که دو گروه مختلف در اعراف قرار دارند:
الف) ضعفا (کسانى که حسنات و سیئات آنان برابر است): «هنگامى که به بهشتیان نگاه مى کنند، بر آنها درود مى فرستند و مى خواهند با آنان باشند و هنگامى که به دوزخیان نظر مى افکنند، از سرنوشت آنها وحشت نموده و به خدا پناه مى برند.
ب) گروه دوّم بزرگان، انبیا، امامان و صالحان هستند که مشرف بر اهل محشرند و دوزخیان را سرزنش کرده و به گروه اوّل کمک مى کنند که وارد بهشت شوند، (ر.ک: تفسیر نمونه، ج 6، صص 188 – 187).
از این بخش آیه شریفه که بزرگان اعراف خطاب به ضعفا مى گویند: «اُدْخُلُوا اَلْجَنَّةَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ »«داخل بهشت شوید در حالى که هیچ ترسى بر شما نیست و هرگز محزون نخواهید شد». استفاده مى شود که اصحاب اعراف، ضعفا را شفاعت خواهند کرد و آنان داخل بهشت خواهند شد ولى این بدان معنى نیست که اصحاب اعراف به سزاى کردارهاى بدشان نرسند چرا که معصیت کاران از مؤمنان در همین دنیا، هنگام سکرات مرگ، قبر، عالم برزخ و مواقف قیامت تا زمانى که در اعراف حکم نهایى در مورد آنان صادر شود مشکلات و عذاب هاى فراوان را متحمل خواهند شد تا از گناهانشان پاک شوند ولى چون اعتقادات آنان درست بوده آخرالامر با شفاعت ائمه و پیامبر که از بزرگان اصحاب اعرافند داخل بهشت مى شوند. در بهشت هم در منازل بالاى آن نخواهند بود. بنابراین با وجود عذاب عالم برزخ و مشکلات قبر و مواقف قیامت و شرمندگى در برابر خالق یکتا و شاهدان بر اعمال دیگر وجود اعراف موجبى براى جرئت پیدا کردن بر معصیت نخواهد بود. بلکه روزنه امیدى براى معصیت کاران است که به سوى خداوند باز گردند و تصور نکنند که ما دیگر جهنمى هستیم و بازگشت براى ما سودى نخواهد داشت.