مقصود از عوالم وجود چیست؟

اگر این عبارت را در کتاب یا متنی مطالعه فرموده اید یا از گوینده ای شنیده اید ، برای درک منظور و مرا او باید مشرب فکری او را بشناسید ؛ چون عبارت « عالم وجود» در علوم مختلف و در جهان بینی های مختلف ، معانی متفاوتی دارد ؛ و هر گوینده و نویسنده ای بسته به مشرب فکری خود از آن معنایی خاص را اراده می کند .
در علوم طبیعی مراد از عالم وجود ، کلّ عالم ماده است ؛ یعنی مجموعه ستارگان و کهکشانها چون موضوع علوم طبیعی موجود مادّی است ؛ لذا هیچ سخنی نفیاً و اثباتاً در مورد موجود غیر مادی نمی تواند داشته باشد .
در علم کلام ، از قدیم الایّام دو دیدگاه نسبت به عالم وجود موجود بوده است ؛ عده ای از متکلمین که وجود موجود مجردی(غیر مادی) غیر از خدا را قبول نداشتند و ملائکه را هم موجودات مادی لطیف می دانستند ، عالم وجود را به معنی عالم ماده می دانستند ؛ البته عالم ماده مورد نظر این صنف از متکلمین با عالم ماده مطرح در علوم طبیعی متفاوت است ؛ چون شامل موجودات مادی لطیف هم می شود ؛ امّا عده دیگری از متکلمین که وجود موجود مجرد(غیر مادی ) را قبول دارند، عالم مجموع عالم ماده ، عالم برزخ و عالم ملائک است ؛ البته برخی از این صنف که عالم آخرت را هم بالفعل موجود می دانند ، این عالم را هم جزء عالم وجود می دانند.
در فلسفه مشائی ( مکتب فلسفی ارسطو و ابن سینا ) مراد از عالم وجود ، مجموع عالم ماده و عالم عقول مجرده است ــ توضیح عالم عقول در انتهای بحث خواهد آمد ــ اما از دیدگاه فلسفه اشراقی( مکتب فلسفی شیخ اشراق ) و حکمت متعالیه (مکتب فلسفی ملاصدرا) مراد از عالم وجود مجموع عالم ماده ، عالم مثال و عالم عقول است ــ ذکر عالم مثال در انتهای بحث خواهد آمد ــ اما از دیدگاه عرفان نظری ، عالم وجود عبارت است از مجموع عالم ماده ، عالم مثال ، عالم عقول و نظام ربّانی (عالم ربوبی) ــ که توضیح آن خواهد آمد.ــ
عالم مثال چیست؟
عالم مثال عالمی است که مثل عالم ماده دارای رنگ و شکل و اندازه و … است ولی مادی نبوده از حرکت و مکان و زمان منزّه است ؛ و از جهاتی شبیه موجوداتی است که ما در خواب می بینیم . عالم مثال دو گونه است مثال نزولی و مثال صعودی ؛ و عالم مثال صعودی از نظر قائلان به آن ، همان عالم برزخ مطرح در زبان اهل شریعت است. برای عالم مثال تقسیم دیگری نیز ذکر کرده اند که عبارت است از مثال منفصل(جدا از وجود انسان ) که شرحش گذشت ، و مثال متّصل ( متصل به وجود انسان ) که همان قوّه خیال انسان است که موجوداتی مثل موجودات مثال منفصل را ایجاد می کند ؛ موجوداتی که ما در خواب می بینیم هم توسط قوّه خیال ساخته می شوند ، که اگر قوّه خیال آن را از روی مثال منفصل ساخته باشد رویای ما قابل تعبیر خواهد بود.
عالم مثال نزولی علت عالم ماده بوده و از نظر وجودی بر آن احاطه دارد.
عالم عقل چیست؟
عالم عقل ، عالمی است مجرد(غیر مادی) که حتی از شکل و رنگ نیز منزّه است ؛ از نظر اشراقیون و اصحاب حکمت متعالیه و مکتب عرفانی ابن عربی ملائک عظامی مثل جناب اسرافیل و میکائیل و جبرائیل از موجودات این عالمند ؛ این عالم در سیر نزولی علت عالم مثال و عالم ماده است ؛ ودر سیر صعودی موجودات ، مرتبه ای از مراتب آخرت است . درک حقیقت این عالم جز برای خواصّی از اهل حکمت و عرفان که رشد وجودی بالایی یافته اند میسور نیست. بعد از رحلت از دنیا نیز هرکسی به این عالم بار نمی یابد.
عالم ربوبی چیست؟
نظام ربوبی که به تسامح آن را عالم ربوبی هم می نامند همان نظام اسمائی حق تعالی است یا به عبارتی عالم اسماء الهی ؛ که از آن تعبیر به تجلیّات اسمائی هم می شود ؛ نظام اسمائی علت عالم عقل و عالم مثال و ماده است. و خود این نظام واحد ،ظهور ذات حق تعالی است برای خودش ؛ فهم این مرتبه از وجود نیز از درک افراد عادی و بلکه حتی از درک فلاسفه ای که اهل عرفان نیستند هم خارج است ؛ بلکه بسیاری از عرفا نیز به آن بار نمی یابند. در این مرتبه است که حقیقت وجود نمایان می شود ؛ چرا که وجود و موجود خود یکی از اسماء حق تعالی است ؛ و از این مرتبه است که وجود به تمام عوالم سریان می یابد.