خواهشمند است عوامل کیس و کیاست را اعلام فرمایید.

کلمات کیاست و فراست و ذکاء تقریبا مترادف و هم معنا هستند و به معنای زیرکی و هوشیاری و تیز بینی است . زیرکی و کیاست در معنای متداول و معمول آن در مورد زرنگی در رسیدن به بهره های مادی و پیشرفت های دنیایی و کسب مال و پست و شهرت و نیل به موقعیت های اجتماعی است و فرد کیس و زیرک کسی است که در رسیدن به این امور و استفاده از این موقعیت ها هوشیار و آماده و چابک باشد . هر چند زیرکی و کیاست و فراست در این امور اگر همراه با تضییع حقوق دیگران و زیر پا گذاشتن حدود الهی نباشد بی مانع است ولی از منظر دین و پیشوایان معصوم –ع- کیس حقیقی و با فراست ، انسان مومنی است که در پرتو ایمان و بصیرت مومنانه خود راه حق از باطل و مسیر خیر را از شر تمیز می دهد و در جاده مستقیم بندگی و عبودیت حق قدم بر می دارد و دید نافذ او که ثمره ایمان و اعتقاد عمیق او است به درون و باطن امور و حوادث نفوذ می کند و از سطحی نگری و ساده اندیشی و ظاهربینی به دور است . در روایتی نورانی از رسول خدا –ص- آمده است : اتقوا فراسه المومن فانه ینظر بنور الله ؛ از فراست و بصیرت مومن بپرهیزید که او با نور خدا می بیند ( کافی 1 ، ص 218 )
با معیارهای معمول و متداول فردی مانند معاویه انسان کیس و زیرک و موقعیت شناسی است که از همه فرصت ها برای رسیدن به منافع و مقاصد نامشروع خود بهره می برد و از همه ابزارها در این راه استفاده می کند ولی از دیدگاه اولیای دین این شیطنت و دنیا طلبی و مکر وحیله است و به همین علت امیر المومنین –ع – در سخنی به این مضمون می فرماید : معاویه از من زیرک تر نیست ولی او انسانی بی پروا است که همه حدود و مرزهای الهی را زیر پا گذاشته و به هیچ چیز پایبند نیست ولی حدود الهی و رعایت تقوا مرا محدود کرده و نمی توانم از هر وسیله ای برای نیل به مقصودم استفاده کنم . درنهج البلاغه چند ویژگی برای انسان کیس بیان شده که به برخی اشاره می شود :
1- فرصت های الهی و عبادات و طاعات را برای قرب به حق غنیمت می شمرد : ان الله سبحانه جعل الطاعه غنیمه الاکیاس ؛ خدای سبحان طاعت را غنیمت زیرکان قرار داد . ( حکمت 331 )

2- به ظاهر و رویه اعمال اکتفاء نمی کند بلکه به روح و باطن و حقیقت آن نیز توجه دارد : کم من صائم لیس له من صیامه الا السهر والعناء، حبذا نوم الاکیاس و افطارهم ؛ بسا روزه داری که بهره ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه داری خود ندارد و بسا شب زنده داری که از شب زنده داری خود چیزی جز رنج و بی خوابی به دست نیاورد ! خوشا خواب زیرکان و افطارشان .

بنا بر این مهم ترین عامل در کسب کیاست و فراست و زیرکی عاقلانه و خدا پسند داشتن ایمان است . انسان مومن در سایه ایمان و نور آن حقایق را می نگرد و در همان وقتی که نکاه ظاهربینان سطحی نگر از لایه رویین و ظاهر حوادث و حقایق تجاوز نمی کند و در دام توهمات و تخیلات خود اسیرند ، نگاه خدایی و تیز بین انسان مومن و وارسته به عمق و لایه های درونی آنها راه می یابد و با چشم بصیرت از واقعیات امور و وقایع خبر دار می گردند . البته گاهی این بصیرت و فراست ذاتی و خدا دا است و معلول عواملی مانند تقوا و پاکی پدر ومادر و خوردن لقمه حلال و یا دعای خیر آنان و اهل ایمان است ولی در غالب موارد باید با پاک بودن و نورانیت و تعمیق ایمان به وسیله عمل صالح ونیت صاف و شایسته و خیر و وداومت بر اعمال نیک آن را به دست آورد و در واق بصیرت و کیاست و فراست ثمره شیرین ایمان و عمل صالح است و شدت و ضعف و درجه آن بستگی به شدت و ضعف و درجه این دو دارد .