عامل اساسی انتشار اسلام چه بود؟

بدیهی است که فطری و منطقی بودن این دین و هماهنگی آن با نوامیس زندگی عامل اساسی انتشار آن است.مبلغان مسیحی جنگ های صدر اسلام را دستاویز قرار داده، عامل نشر و توسعة اسلام را زور و جبر معرفی می کنند. اگر در جوهر یک دعوت دینی، قدرت امتناع وجدان ها وجود نداشته باشد محال است که زور و جبر بتواند در مردم ایمان و علاقه و شور و احساسات به وجود آورد. آری در صدر اسلام جنگ هایی صورت گرفت و اسلام به حکم اینکه دینی است اجتماعی و تنها مسئولیت سعادت فردی بشر را بر عهده نگرفته است بلکه مسئولیت سعادت جمعی را نیز تعهد کرده است، بعلاوه تفکیک سعادت فردی از سعادت جمعی و اصل «کار قیصر را به قیصر و کار خدا را به خدا واگذار» را نادرس می داند، قانون جهاد را جزء دین قرار داد و عملی کرد.»نشر و توسعة اسلام به طور طبیعی و عادی صورت گرفته است. ایرانیان تدریجا اسلام را پذیرفتند و زردشتیگری در قرونی از اسلام شکست قطعی خورد که ایران استقلال سیاسی خویش را باز یافته بود و هیچ نیرویی نمی توانست ایران را مجبور به ترک دین خود کند.مسألة مهم در نشر دعوت اسلامی که اسلام را از مسیحیت و مانویت و سایر دعوتهایی که انتشار وسیع یا سریع داشته اند ممتاز می کند، این است که عوامل تبلیغ اسلام، تودة مردم بوده اند نه یک دستگاه طویل و عریض تبلیغاتی. توده های مردم صرفاً تحت تأثیر انگیزه های وجدانی بدون آنکه بخواهند وظیفه ای را که از طرف یک سازمان روحانی یا غیر روحانی به آنها محول شده انجام دهند، به نشر و تبلیغ اسلام پرداخته اند، و این جهت است که ارزش فوق العاده ای به انتشار اسلام می دهد.
در این جهت اسلام بی رقیب است.
مجموعه آثار شهید مطهری ج14 ـ خدمات متقابل اسلام و ایران صفحه365.