آشنایی با گیاه سورگوم

چائیر، جاروی رشتی (نام علمی:Sorghum) گیاهی از خانواده غلات است که در ایران ذرت خوشه ای نامیده می شود. با توجه به شباهت ظاهری این گیاه با ذرت و ارزن که باعث شده آمار سطح کشت این دو گیاه با هم مخلوط شود، برای ایجاد تمایز میان این دو از اسم سورگوم که یک اسم جهانی برای این گیاه است استفاده می شود.سورگوم از نظر اهمیت در بین غلات در دنیا بعد از گندم، برنج، ذرت و جو در مقام پنجم قرار دارد.آمار سطح زیر کشت سورگوم در ایران در سال 1365 فقط شش هکتار گزارش شده که در سال 1382 به حدود 40 هزار هکتار افزایش یافته است.توده های زراعی بومی سورگوم در ایران در مناطق جنوب خراسان، سیستان، کرمان، اصفهان، یزد، گیلان، مازندران و بنادر جنوبی بطور پراکنده وجود دارد.

انواع سورگوم

سورگم ها بر حسب نوع مصرف به 5 دسته تقسیم می شوند .

1 – سورگوم دانه ای Grain Sorghum :از دانه های ان به عنوان غذای انسان، دام و طیور استفاده می شود .

2 – سورگوم علوفه ای Grass Sorghum :که به نام سرگو sorgo ) معرف است . دارای ساقه های بلند ابدار و شیرین است . سودان گراس از ارقام سورگوم علوفه است که گیاه یک ساله با ساقه های باریک و قدرت پنجه زنی بالا است.

3 – سورگوم شیرین یا قندی Sweet Sorghum :ساقه های بلند این گیاه حاوی مواد قندی است . از شیرابه ساقه قند مایع تولید می شود. عملکرد ان بیشتر از سورگوم دانه ای است لذا برای تولید علوفه سبز و سیلوی کشت می شود.

4 – سورگوم جارویی broom sorghum :به دلیل انشعابات زیاد و طویل و خوشه برجسته به عنوان جاروب استفاده می شود.

5 – سورگوم مومی waxy sorghum :اندوسپرم این گیاه داری موم است که برای ساختن چسب به کار می رود.1

موارد مصرف سورگوم

موارد مصرف دانه سورگوم به موازات مصارف ذرت و جو است، از آن به عنوان غذای انسان و تهیه خوراک برای دام و طیور و همچنین در صنایع نشاسته استفاده می‌شود.

ترکیبات شیمیایی دانه سورگوم بسته به ارقام مختلف، متفاوت است.

میزان پروتئین آن‌ها از ۸ تا ۱۶ درصد تغییر می‌کند و ارقام تجارتی دارای ۱۰ تا ۱۳ درصد پروتئین است مقادیر لیزین، میتونین، فیبر خام، خاکستر و فسفر سورگوم به‌طور متوسط مشابه ذرت است.

طریقه مصرف ذرت خوشه ای

از شیره ساقه سورگوم شیرین به عنوان شیرین کننده برای تهیه انواع کمپوت، نوشابه و دارو ها استفاده می شود.

دانه ها، ساقه و برگ های سورگوم به عنوان علوفه برای تغذیه دام به کار برده می شود.

دانه های سورگوم را مانند جو و ارزن برای تهیه انواع غذا به کار می برند.

در ادامه مطلب تمام فواید و خواص گیاه سورگوم برای سلامت بدن و همچنین روش مصرف آن را می گوییم.

تقویت استخوان ها

منیزیم یکی از ترکیبات مهم سورگوم است که جذب کلسیم را افزایش داده و باعث تقویت استخوان ها می شود.

همچنین کلسیم و منیزیم موجود در ذرت خوشه ای خطر ابتلا به آرتروز و پوکی استخوان را کاهش می دهند.

بهبود گردش خون

ذرت خوشه ای سرشار از آهن و مس است که با افزایش تولید گلبول های قرمز به بهبود گردش خون در بدن کمک کرده و خطر ابتلا به کم خونی را کاهش می دهند.

افزایش انرژی بدن

مقادیر قابل توجه نیاسین یا ویتامین B3 موجود در ذرت خوشه ای است مواد مغذی را متابولیزه می کند و در افزایش سطح انرژی بدن موثر می باشد.

لاغری و کاهش وزن

گفته می شود که فیبر موجود در ذرت خوشه ای با کاهش اشتها و جلوگیری از پرخوری باعث لاغری و کاهش وزن افراد می شود.

سلامت قلب

مقادیر بالای فیبر موجود در ذرت خوشه ای به کاهش کلسترول بد خون (LDL) کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد.

معده و دستگاه گوارش

ذرت خوشه ای به دلیل مقادیر بالای فیبر که دارد به بهبود هضم غذا کمک می کند، نفخ شکم را کاهش داده و برای سلامتی دستگاه گوارش مفید می باشد.

همچنین فیبر موجود در آن با بهبود حرکات روده به پیشگیری و درمان یبوست و اسهال کمک می کند.2

خاصیت آنتی‌اکسیدانی

سورگوم باعث مهار RES (گونه‌های الکتروفیلیکی بسیار واکنشی) می‌شود و همچنین با افزایش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی (به‌عنوان‌مثال کاتالاز، GPx و SOD) و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی کل می‌تواند استرس اکسیداتیو را کاهش دهد.

ترکیبات فنلی مفید

ترکیبات فنلی ترکیبات اصلی زیست فعال یا بیواکتیو سورگوم هستند و در تمام انواع این غلات وجود دارد. ترکیبات فنل در سورگوم ممکن است به سه دسته عمده تقسیم شوند: اسید فنولیک، فلاونوئیدها و تانن. تقریباً تمام انواع فنولیک در سورگوم یافت می‌شوند؛ با این حال، گروه‌های اسید فنولیک مهم هستند. مشخصات و محتوای ترکیبات فنلی در سورگوم متنوع‌تر و بیشتر ازآنچه در گندم، جو، برنج، ذرت، چاودار و جو نشان داده‌شده است می‌باشد. مطالعات نشان داده است که کاتابولیت های ترکیبات فنلی در روده کوچک جذب نمی‌شوند و در روده بزرگ قرار می‌گیرند که می‌توانند باعث رشد و تقویت میکروبیوتای مفید موجود در کولون شوند. اسیدهای فنولیک فعالیت آنتی‌اکسیدانی بالایی را در شرایط آزمایشگاهی نشان می‌دهند و بنابراین می‌توانند سلامت انسان را ارتقاء دهند. محتوای اسید فنولیک در برخی از ارقام سورگوم بین 5/135 و 40/479 میکروگرم بر گرم است.

ترکیبات تانن

واقعیت این است که در برخی از ارقام سورگوم مقادیر زیادی تانن وجود داشته و باعث منحصربه‌فرد بودن آن در میان غلات و حبوبات می‌شود. الیگومر تانن ها در مواد غذایی تا 19 درصد از ظرفیت آنتی‌اکسیدانی موجود در رژیم غذایی را افزایش می‌دهند وتاثیرات مهمی در جهت ارتقای سلامتی از طریق تقویت سیستم ایمنی (immunomodulatory)، تأثیر ضد سرطانی، آنتی‌اکسیدانی، ضد رادیکال آزاد، ضدالتهاب، ضد انعقاد یا ضد گشادکننده قلب و عروق، محافظت‌کننده قلب، ضد ترومبوتیک بر بدن می‌گذارند.

خاصیت ضد سرطانی

نتایج مطالعات نشان داد که ترکیبات فنولیک سورگوم، به‌ویژه 3-داکسی انتو سیانیدین، به دلیل افزایش آپوپتوز یا apoptosis و مهار رشد و متاستاز سلول‌های سرطانی ملانوما (تومور سیاه رنگ قشر عمیق پوست)، کولون، مری، کبد، پستان و مغز استخوان به‌طور مستقیم علیه سلول‌های سرطانی عمل می‌کند.

خاصیت ضدالتهابی

علاوه بر این، تانن سورگوم می‌تواند هضم نشاسته را با مهار آنزیم‌های ساکارز و آمیلاز مهار کند. یکی دیگر از عوامل مهمی که ممکن است به این کاهش وزن بیشتر کمک کند، ترکیب تانن با پروتئین و مهار آنزیم‌های گوارشی (تریپسین، کیموتریپسین و لیپاز) است. اثرات ضدالتهابی سورگوم ناشی از اثر آن بر آنزیم‌ها است.

خاصیت کاهش دهندگی کلسترول

مطالعات نشان داده است مصرف خوراکی عصاره‌های لیوفیلیزه ترکیبات فنلی سورگوم (50 تا 600 میلی‌گرم در کیلوگرم در روز) باعث کاهش غلظت کلسترول و تری آسیل گلیسرول در موش صحرایی می‌شود.

خاصیت ضد دیابتی

نتایج مطالعه نشان می‌دهد که ترکیبات فنل نیز ممکن است بر روی مسیرهای وابسته به انسولین، ازجمله غلظت و حساسیت این هورمون در انسان تأثیر گذارد. افزایش غلظت انسولین در موش‌های دیابتی که عصاره‌های ترکیبات فنلی را دریافت می‌کنند مشاهده‌شده است. این افزایش عملکرد بهتر سلول‌های بتا را نشان می‌دهد و به‌ویژه برای بیماران دیابتی نوع 2 که سنتز انسولین آن‌ها کاهش می‌یابد دارای ارزش بالینی است.

علاوه بر این، تجویز خوراکی عصاره فنل های سورگوم می‌تواند از طریق بهبود حساسیت به انسولین به‌عنوان عامل کمک‌کننده در درمان دیابت عمل کند. علاوه بر این، احتمال می‌رود که ترکیبات فنلی باعث کاهش غلظت گلوکز خون با مهارگلیکوژنز کبدی به علت بیان کم ژن‌های PEPCK و p38 و بیان بیش‌ازحد ژن AMPK می‌گردند.

خاصیت تقویت‌کنندگی میکروبیوتا

مطالعات اخیر نشان داده است که تانن های پلیمری سورگوم می‌توانند به‌طور طبیعی نشاسته اصلاح‌شده را با تعامل با نشاسته مقاوم به‌وسیله آمیلوز تشکیل دهند. نشاسته مقاوم در روده کوچک نمی‌تواند هضم شود و درنتیجه به روده بزرگ می‌رسد و مزایای سلامتی بخش فیبر در رژیم غذایی را به ارمغان می‌آورد. سورگوم دارای نشاسته مقاوم و فیبر رژیمی است که می‌تواند میکروبیوتاسیون روده را اصلاح کند.

خاصیت ضد پرفشاری خون

سورگوم می‌تواند فشارخون را با کاهش فعالیت آنزیم Angiotensin I کاهش دهد. سورگوم غنی از فیتواسترول است که باعث کاهش کلسترول می‌شود. از طرفی مطالعات نشان داده‌اند که سورگوم مانع افزایش فشارخون سیستولی می‌شود و این کار را از طریق کاهش سطح آنژیوتانسین 2 پلاسما انجام می‌دهد.3

پی نوشت:
1.www.namnak.com
2.www.delgarm.com
3.www.parsine.com