در سال ۲۰۰۷ انجمن ریه آمریکا مصرف تنباکو به وسیله قلیان را به عنوان ماده ای نوظهور که ممکن است به مرگ منجر شود به جهان معرفی کرد. و امروزه مصرف دخانیات یکی از عمده‌ترین دلایل مرگ و میر قابل پیشگیری در سراسر دنیاست. صنعت دخانیات و تأثیرات مرگ‌بار محصولات آن سالانه بیش از ۱ تریلیون دلار به اقتصادهای جهان بابت هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی و از دست دادن بهره‌وری زیان می‌رساند. تخمین زده شده است در سال۲۰۲۰ بالغ بر ۷ میلیون مرگ در سراسر جهان ناشی از مصرف دخانیات می‌باشد و حتی برخی دانشمندان این آمار را نزدیک به ۸٫۴ میلیون نفر اعلام کرده‌اند. بر اساس گزارش سال ۲۰۰۵ سازمان جهانی بهداشت، استعمال دود با استفاده از دستگاه‌های برپایه آب یکی از مخاطرات جدی بوده و هرگز جایگزین مناسبی برای سیگار نیست. به‌طور میانگین هربار استعمال قلیان بیش از ۴۰ دقیقه به طول می‌انجامد که شامل ۵۰ الی ۲۰۰ پک است که هرکدام بالغ بر ۰٫۱۵ الی ۰٫۵۰ لیتر دود می‌باشد. در هر بار استفاده یک ساعته از قلیان، فرد استعمال کننده به میزان ۱۰۰ الی ۲۰۰ برابر حجم دود یک نخ سیگار، دود را وارد ریه‌های خود می‌کند. ترکیبات شیمیایی دود سیگار و قلیان با یکدیگر متفاوت است. نحوه عملکرد قلیان به گونه‌ای است که برخلاف سیگار که در آن توتون و تنباکو به صورت مستقیم می‌سوزد، زغال چوب موجب می‌شود که مخلوط توتون و تنباکو در قلیان در دمای پائین‌تری حرارت داده شود. درنتیجه تأثیرات دود قلیان بر سلامت افراد بسیار متفاوت است.1

عوارض مصرف قلیان

خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد

بر اساس این فرض که آب، دود را تصفیه‌کرده و مواجهه با مواد سمی را کاهش‌می‌دهد، بسیاری افراد، قلیان را در مقایسه با سیگار که باعث سرطان می‌شود، کم‌خطرتر می‌دانند. به‌هرحال، قلیان هم می‌تواند باعث سرطان شود.قلیان، برای گرم‌کردن تنباکو از زغال استفاده‌می‌کند و باعث ایجاد دود حاوی میزان بالای مونوکسید کربن، هدروکربن‌های چندحلقه‌ای آروماتیک سرطان‌زا (PAH) و دیگر مواد سرطان‌زا می‌شود. مطالعات دریافتند افرادی که قلیان می‌کشند سطح بالاتری از آنتی ژن کارسینوامبریونیک (CEA) در خون خود دارند که با ایجاد تومور در ارتباط است. کشیدن قلیان می‌تواند خطر سرطان دهان، ریه، معده و مری، و در درجه اول، کارسینوما در پانکراس و ریه را افزایش‌دهد.

سطح اکسیژن خون را کاهش می‌دهد

یکی از مواد سمی اصلی در دود قلیان، مونوکسید کربن (CO) است. CO توانایی خون در حمل اکسیژن در بدن را کاهش‌داده و طیفی از مشکلات سلامتی، از بی‌خوابی گرفته تا سکته را افزایش‌می‌دهد.

خطر مشکلات ریوی را افزایش می‌دهد

آن‌هایی که به‌طوری سنگین، قلیان می‌کشند، به‌دلیل استنشاق سطح بالای مونوکسید کربن، در معرض خطر ابتلا به مشکلات تنفسی و ریوی قراردارند. از خارش معمول گلو و گرفتگی قفسه سینه گرفته تا سرفه و خس‌خس. دود قلیان، حاوی سطح بالایی از ماده ریز نرمی است که در ریه مانده و خطر مشکلات قلبی-تنفسی را افزایش‌می‌دهد. مطالعات، همچنین، کشیدن قلیان را به خطر بالای بیماری‌هایی مانند سل و برونشیت مزمن ارتباط داده‌اند.

می‌تواند باعث بیماری قلبی شود

مواد سمی دود قلیان می‌تواند در عروق، مانده و باعث انسداد آنها و درنتیجه بیماری‌های قلبی شود. کشیدن سنگین قلیان با سطح بالای تری‌گلیسیرید که یک عامل اصلی برای پیشرفت بیماری قلبی کرونری است، ارتباط دارد. همچنین می‌تواند باعث تغییر در ضربان قلب و ایجاد آریتمی قلب شود.

خطر بیماری ام اس را افزایش می دهد

دکتر عبدالرضا ناصر مقدسی در آستانه برگزاری سیزدهمین کنگره بین‌المللی ام اس ایران، اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر یک شیب افزایشی در ابتلا به ام اس در کشور وجود دارد. کشور ما از نظر ابتلا به ام اس در منطقه پرخطر قرار دارد و، چون این بیماری بیشتر جوانان را درگیر می‌کند پرداختن به جنبه‌های مختلف بیماری ام اس که تاکنون به آن‌ها کمتر پرداخته شده، اما در زندگی بیماران نقش بسزایی دارد بسیار حائز اهمیت است. کمبود ویتامین D، شیوع مصرف قلیان و سیگار، عفونت‌ها و حتی تغییر شیوه تغذیه طی 2 سال اخیر از عوامل مهم ابتلا به ام اس شناخته شده است. خوشبختانه در مدارس شاهد توزیع ویتامین دی هستیم که این می‌تواند گامی مهم در پیشگیری از بیماری باشد. اقدام در جهت کاهش مصرف قلیان و مواد دخانی در جوانان و زنان نیز می‌تواند از راه‌های مقابله با ام اس باشد.

خطر ناباروری مردان را افزایش می دهد

می‌دانیم که یک نوبت مصرف قلیان بسیار مضرتر از یک نخ سیگار است. مطالعات متعدد و گسترده نشان داده‌اند که در مردان سیگاری، به‌خصوص آن‌هایی که روزانه بیشتر از ده عدد سیگار می‌کشند، حرکات اسپرم کاهش می‌یابد. حتی حرکت نطفه در مردان سیگاری بارور کمتر از مردان غیرسیگاری است. سیگار در زنان بر روی کیفیت تخمک اثر منفی دارد. از طرفی احتمال دیرباروری، سقط، حاملگی خارج رحم، یائسگی زودتر از موعد و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. همچنین روی دهانه رحم، و لوله‌های رحمی اثر گذاشته و قدرت باروری را کم می‌کند و حتی شانس موفقیت IVF در خانم‌های سیگاری کمتر است.

در مطالعات وسیع مشاهده شده که فرزندان دختر مادران سیگاری دیرتر حامله می‌شوند و فرزندان پسر آن‌ها نطفه کمتری دارند؛ لذا توصیه می‌شود زن و مرد حداقل وقتی که تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند، یک سال سیگار را ترک کنند. هموطنان ساکن تهران و شهر‌های بزرگ توجه داشته باشند که بالاجبار در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار دارند؛ بنابراین مصرف سیگار و قلیان برای آن‌ها بسیار مضرتر است.3

آسیب به دیگران

علاوه بر داشتن تاثیر منفی بر سلامتی فرد قلیان کش، قلیان می تواند باعث آسیب به دیگران شود. قلیان دست دوم حاوی دود تنباکو و دود ناشی از ذغال سنگ است و افراد غیر دودی را در معرض همان ترکیبات سمی قرار می دهد که دودی ها در معرض آن قرار دارند.

در خانه هایی که قلیان کشیده می شود، کودکان ممکن است در معرض خطر بالایی قرار بگیرند، زیرا اکثر اوقات را در خانه سپری می کنند. نشان داده شده است که مصرف کنندگان قلیان در دوران بارداری همراه با کاهش وزن پایین، نمرات ارزیابی سلامت کم تر و افزایش مشکلات تنفسی در ارتباط هستند.4

تصورات نادرست استفاده از قلیان

این تصور، تصوری کاملاً غلط است که اگر دود قلیان وارد ریه نشود و فقط از راه دهان خارج شود، آسیبی به ریه‌ها نمی‌رساند، چون دود از طریق مخاط دهان و حنجره جذب بدن گشته و آثار سوء خود را می‌گذارد.همچنین فویل آلومینیومی که در قلیان استفاده می‌شود با زغال در حال سوختن واکنش داده و مواد سرطان‌زا تولید می‌کند که موجب سرطان می‌شود. و دود قلیان چون از آب سرد رد می‌شود و مرطوب است مدت زمان بیشتری در ریه‌ها می‌ماند. همچنین مطالعات نشان داده‌است که ۹۵ درصد نیکوتین پس از گذشتن دود قلیان از آب می‌گذرد.

تصور نادرست دیگر این است که تعویض دهانی قلیان سبب می‌شود از سرایت بیماری‌ها پیشگیری شود. در حالی که شیلنگ و بطری قلیان در حدود ۸۵ درصد موارد حاوی باکتری‌های متعددی هستند لذا با تعویض دهانی قلیان نمی‌توان عدم انتقال برخی بیماری‌های مسری از جمله سل را منتفی دانست.1

پی نوشت:
1.www.fa.wikipedia.org
2.www.iribnews.ir
3.www.yjc.ir
4.www.namnak.com